CCOO ados dago funtsezkotzat jo ez diren sektoreetan jarduerak baimentzearekin?
Ez dagokigu guri erabakitzea noiz den garai egokia; osasun arloko agintariak daude horretarako.
Langileen osasuna dago jokoan, ordea.
Horregatik diogu, jarduera edozein dela ere, langileen segurtasun neurriak bermatu behar direla lehen-lehenik, eta hori egin gabe ezin dela jarduerarik egon. Ez bakarrik lanpostuan, gainera: baita lanera joateko eta etxera bueltatzeko ere. Segurtasun irizpideek argiak izan behar dute.
Jarduera abiatzeak ez ote ditu kutsatze gehiago ekarriko?
Geraturik zeudenen artean, enpresa gutxi hasi dira. %25era ez da iritsi. Lanean egon gara irekitze hori prestatzen; protokoloak landu ditugu, eta Jaurlaritzaren gida egokia da. Orain ikusi behar da betetzen ari den edo ez.
Gida horrek ez du jaso jarduera gelditzeko konpromisorik babes neurriak betetzen ez diren kasuetan. Zer diozu?
Lan arriskuen prebentzioen lege bat dago horretarako, eta aplikatu da pandemia honetan. Uste badugu enpresa ez dela neurri egokiak hartzen ari, salatu dezakegu. Osalanek eta Lan Ikuskaritzak erantzun dute guk haiena jo dugunean. Kasu batean frogatu dugu orain gutxi.
Inspektoreak beren lana egiteko moduan daude?
Nik dakidala, jarduera berreskuratu denetik ez da salaketarik egon. Pandemiaren hasieran egoerak gainezka egin zien, baina erantzuten ari dira.
Zein da salatu duzuen kasua?
Osakidetzako erizain batena. Testa egiteko eskatu genuen, eta egin zioten. Baina oraintxe jarduera duten enpresek ez dute segurtasun arazo bat, oro har; eskaerarik eza da benetako arazoa, paralisia, Europa osoan eta munduan. Aurrena osasun arazo bat dugu, eta hori da garrantzitsuena. Baina ekonomia berreskuratzea oso zaila izango da. Eta enpleguaz ari gara. Lehen arazoari erantzun behar diogu, bai, baina bigarrenari begira ere jarri behar dugu, eta lehenbailehen.
2008az geroztik, gobernuek murrizketak aplikatu dituzte. Jaurlaritzak bide horri heltzen badio, zer egingo du CCOOk? Urra daiteke Elkarrizketa Sozialerako Mahaiak islatzen duen sintonia ona?
Ez dakit erantzun edo ez, galdera hori maltzurra baita…
Maltzurra?
Gauza batzuk argitu behar dira hemen. Krisi hau ez da 2008koa, baina, orduko irteera beretik atera nahi badute, CCOOk orduan hartu zuen bidea hartuko du: etengabeko salaketa eta mobilizazioa. CCOO elkarrizketarako mahai sozial batean egoteak ez du esan nahi gobernuaren erabakiak txalotzen ditugula, eta harekin sintonia ona dugula. Bai? Elkarrizketa soziala da sindikatuen tresna bakarra politika publikoetan eragiteko, ez dago besterik, ez dago. Mobilizazioa oso ondo dago, eta beharrezkoa da, baina, ondoren, eseri egin behar dugu norbaitekin negoziatzera.
CCOO konforme dago hartu diren neurriekin?
Ez dute zerikusirik 2008an hartu zirenekin. Hiru milioi eta erdi langile ditugu aldi baterako erregulazioekin; langabezia laguntza ez dira gastatzen ari; ez dute behar gutxieneko kotizazio bat laguntza hori eskuratzeko; hipotekak atzeratzeko aukera dago… Ez gara ari krisi honi aurrekoari bezala aurre egiten. Estatuko elkarrizketa sozialak emaitzak eman ditu. Orain arte behintzat.
Eta etxean?
Egoera oso zaila dugu, eta gehiago okertuko da. Enplegu asko galduko da. Autonomoei laguntzeko Jaurlaritzaren neurriak, adibidez, ez du ez hanka ez buru, mila autonomorena baizik ez baita iritsiko. Jaurlaritzarekin birritan batzartu gara eragile denak, baina guk espazio eraginkor bat nahi dugu, aurrekontuez hitz egiteko, eta politikei buruz. DSBEa zabaldu beharko da, esaterako, eta erabaki beharko da inbertsio publikoa zein sektorek beharko duten gehien. Inbertsio horrek kalitatezko enpleguari eustearekin loturik egon behar du. Eta, horretaz guztiaz hitz egiteko, Elkarrizketa Sozialerako Mahaira deitzea eskatu dugu, hori baita hiruko espazioa, hemen eta Murtzian.
Zeri gehiagori buruz hitz egin nahi duzue mahaian?
Krisi honek sektore publikoan agerian utzi dituen gabeziez, baita zerbitzuen azpikontratazioari buruz ere, mendekotasunaren alorrean izan dituen emaitzak begien bistakoak baitira. Hau dena berraztertu egin behar da, publikoa indartu beharko delako.
Egungo zergekin?
Zerga sistemaren erreforma sakona beharko da. Euskadin ez da erraza hori egitea, baina baten batek jarri beharko dio joarea katuari. Arazo larri bat dugu, Eusko Legebiltzarrak ez baitu eskuduntzarik alor fiskalean. Aldundiek dute eskuduntza, eta ez dut esango Finantzen Euskal Kontseilua antidemokratikoa dela, baina bai erabakiak hartzen dituela parlamentutik pasatu gabe.
Aldundien zeregin hori Jaurlaritzari eta legebiltzarrari emango lioke CCOOk?
Eta nork ez?
Aldundietan gobernu den alderdiak?
Ez da ulergarria zergetan dugun eskuduntza maila handia izanda Eusko Legebiltzarrak ez izatea zer esana horri buruz. Herri honen defizit demokratiko bat da. Ez da posible lurralde historiko batek bere zergak erabakitzea besteak kontuan hartu gabe. Bilduren garaian ikusi genuen hori.
Orain ere egiten da, eta hiruretan EAJk gobernatzen du.
Bai, eta lurraldeen artean lehian sartzen dira alor fiskalean: erokeria hutsa da. Aurrekontuak aldatzeko, zergak aldatu behar dira, ez baita posible errenta zergak izatea sistemaren zamarik handiena. Sozietate zergari begiratu beharko genioke igual.
Aldaketa handiak dira horiek.
Gauza asko berraztertu behar dira, izan ere. Adibidez, autonomo gaixoez hitz egiten da, eta batzuk oso gaizki daude, baina beste batzuk ez, eta beren diru sarreren araberako zergak pagatzen hasi beharko dira halako batean, ez kuota finko batzuen bidez. Soldatapekoek egindako sakrifizioaren mailakoa behintzat eskatu beharko zaie, ezta?
Elkarrizketa Sozialerako Mahaiaren bidez egin daiteke hori guztia?
Hori da espaziorik eraginkorrena sindikatuentzat. Euskadin oso kezkagarria da bi sindikatu, horietako bat ordezkaritza gehien duena, ez egotea han beren hautuz. Mobilizazioaren ondoren, hitz egin behar da. Zein da urtarrilaren 30eko grebaren emaitza? Elkarrekin indar handia egin dezakegu, eta mahaia da sindikatuentzako agertokia; ez dago besterik. Alderdi politiko bilakatu eta hauteskundeetara joaten ez bagara, behintzat. CCOOk ez du asmorik horretarako.
Berdelaren kanpaina oso eskasa izan da prezioetan, eta, antxoarekin gauza bera pasatuko zen beldur zirenez, sei astez atzeratu dute hasiera. Neurri hori, baina, agian ez da aski izango, eta, horregatik, antxoa kuota kanpaina bukatu arteko egunetan dosifikatuko dute. Atzerapenaren beste arrazoi nagusia koronabirusa ugaltzearen beldurra zen; hala ere, Tapiak azaldu zuenez, portu eta ontzietan «oso ondo» ari dira betetzen segurtasun protokoloak. LAB sindikatua, berriz, ez da iritzi berekoa, eta protokoloak «gabeziak» dituela salatu zuen atzo. Era berean, uste du ez duela laguntzen salmenta prezio baxuaren auzia konpontzen: «Sektoreak historikoki izan zuen arazoa»; eta uste du izurritearekin are gehiago larrituko dela.
Gauzak hala, LABek arrantzaleen baldintzak hobetuko lituzkeen neurri batzuk proposatu dizkio Jaurlaritzari. Ontziak egunero desinfektatu beharko liratekeela uste du, eta itsasoratzeak mailakatua izan beharko lukeela. Arrantzaleei testak egitea funtsezko iruditzen zaio sindikatuari, eta lan egunak mugatzea, astelehenetako 10:00etatik osteguneko 12:00etara. Era berean, portuko salmenta enkante bidez ez egitea iradoki du LABek, ontzi guztiak ordu berean deskargatu nahi izateak —prezio hobea lortzeko— «aglomerazioak» sortuko bailituzke portuan. Horren ordez, portuan «prezio justu» bat ezartzea iradokitzen du, arrainaren tamaina, kostuak eta azken bi urteetako prezioaren batez bestekoa kontuan izanda.
Momentuz bost sektoretarako proposamen zehatzak aurkeztu ditu ELAk, eta aurrerago gehiagorentzat egingo ditu. Bost arloak hauek dira: zaintza lanak, osasungintza publiko eta pribatua, garbiketa, anbulantziak eta elikagaien komertzioa. Lehen lauretan eskaera bat errepikatzen da: «zerbitzu publiko bihurtzea». Sindikatuaren ustez «ez merkantilizatzea» baita «lan baldintza duinak eta zerbitzu ona bermatzeko modu bakarra». Elikagaien komertzioan, berriz, oro har soldata hobekuntza eta lanordu kopurua murrizteko eskatu du.
Lakuntza Eusko Jaurlaritzari eta Nafarroako Gobernuari mintzatu zitzaien, krisi garaian are garbiago ikusi baita sektore «feminizatu» horien garrantzia: «Horretarako, baina, sektore horiekin arduratuago egon beharko lukete obrak eta fabrikak martxan jartzearekin baino». Alde horretatik, «hipokrisia» leporatu zien, orain funtsezko zerbitzutzat jo eta goratzen dituzten arren, besteak beste, «zahar etxeak negozio bihurtu dituztelako» eta «Osakidetzan behin-behinekotasuna %40koa delako».
ELAko idazkari nagusiak zahar etxeen kudeaketan sakondu zuen bere kritika, eta Unai Rementeria Bizkaiko ahaldun nagusiak herenegun emaniko azalpenei erantzun zien: «Jakinda zer egoeratan gauden, benetan pentsa daiteke alarma ez dagoela justifikatuta? Nola esan daiteke horrelako astakeria bat? Ezin da kudeaketa txar bat estali datuak ezkutatuz. Oso larria da hori». ELAk zortzi zahar etxetako baldintzak salatu ditu epaitegietan, eta lautan arrazoia eman diete, baita behin-behineko neurriak agindu ere. Sindikatuak iragarri zuen salaketa gehiago egingo dituela. «Protokolo guztiek huts egin dutelako. Aldundiek badakite zahar etxeetan ez direla segurtasun neurriak bermatzen».
Lakuntzak gogoratu zuen martxoaren 18an, «kutsatu bakar bat ere ez zegoenean», proposamen zerrenda bat bidali ziela aldundiei, eta oraindik ez dutela erantzunik jaso. «Badakite gauzak ez direla ondo egiten ari. Arreta ez da nahikoa, eta langileak falta dira. Gaizki eta berandu doaz». Alde horretatik, Gipuzkoako zahar etxeetako langileen jarrera goratu zuen, 250 eguneko greba bertan behar utzi baitzuten lan egiteko, eta egoiliarren arreta hobetzeko neurriak hartzea beren oinarrizko eskakizunetako bat delako.
Eskaera zehatzak
ELAk bere webgunean ikusgai dagoen agiri batean bildu ditu proposamenak. «Guk kritika baino proposamen gehiago egiten baititugu», aldarrikatu zuen Lakuntzak. Zaintza lanetan, esaterako, zentro guztiak «publiko bihurtzea» eskatzen du, eta langile guztiak jardunaldi osoan kontratatzea. Zainduriko pertsonako langile ratioak ere hobetu beharko liratekeela uste du sindikatuak, egoiliar bakoitzari egunero bi orduko zaintza pertsonalizatua bermatuz. Era berean, etxeko langileen baldintzak zaintza publikoarekin parekatzea jaso du, eta haiek Gizarte Segurantzako Erregimen Orokorrean sartzea.
Osasungintzan, berriz, behin behineko langileak finkatzea eta «2010etik suntsitutako» 5.000 lanpostuak berreskuratzea exijitzen du. Itun bidez osasungintza publikorako lanean ari diren zerbitzuak—anbulantziak barne— publiko egitea eskatu du, eta osasun zerbitzuetako langileek galdutako erosahalmena berreskuratzea. Horrek soldata %13 igotzea esan nahiko luke. Garbiketan ere administrazio publikoek azpikontrataturiko zerbiztuak publiko bihurtzea nahiko luke.
Azkenik, elikagaien komertzioko langileentzat jaso ditu proposamenik zehatzenak: krisiak iraun bitartean lan kargak murriztea; epe honetako lan karga konpentsatzeko diru sariak jartzea; soldata %25 igotzea; eta urteko jarduna 1.592 ordura murriztea.
Oraingoz, kontsumoaren gaineko zergetan antzematen da jaitsiera: %12,1 gutxiago jaso du BEZak; %30,4 hidrokarburoena, %31 alkoholarena, eta %59 gutxiago garagardoarena. Hobeto eutsi diote errenta zergak (-%0,1) eta sozietateenak (+%15,3). Azken horretan 2021ean ikusiko da erorketa, eta errentarenean, apiriletik aurrera.
«[Ekoizpen] Gaitasunaren eta merkatuaren doikuntza handi baten da hau: egoera okerrenean, eskaria ikaragarri amilduko da, eta denbora gutxian berreskuratzeko aurreikuspenik gabe». Hitz horiekin deskribatu du Heganek aeronautika sektorearen kezka.
Epe laburrean jada arazoak daudela aitortu du klusterrak, agiri baten bidez. «Dagoeneko nabari dira krisiaren lehen ondorioak. Klusterreko enpresen bazkide nagusien modeloen fabrikazio erritmoak %36 eta %43 artean jaitsi dira pandemiaren aurretik zeudenen aldean. Hainbat arrazoiren ondorio da: hegazkin konpainiek bertan behera utzi dituzte eskaera batzuk; eskaera berriak falta dira; ziurgabetasuna dago…».
Izan ere, aire garraioa da konfinamenduak eta mugen itxierak bizkorren eta gehien jasan dituzten arloetako bat. Heganek gogorarazi duenez, Eurocontrolek kalkulatu du azken asteetan %90 txikitu da aire trafikoa kontinentean. Mundu osoan %80 txikitu da, IATAren arabera. «Horrek oso ondorio larriak izango ditu gure sektorean; izan ere, azken finean, hegazkin eskariaren azken motorra da aire garraioa».
Heganek azaldu du administrazioarekin lanean ari direla egoera aztertzeko eta kaltea arintzeko planak egiteko. Edonola ere, ziurtatu du «segurtasun maila oso handiak» ezartzeko gaitasuna duela sektore aeronautikoak, eta horri esker lanean jarraitu ahal dutela, «pertsonen osasuna arriskuan jarri gabe, sektorearen benetako aktiboa baitira».
5.000 langile
Urte oparoa izan behar zuenean etorri zaio krisia aeronautikari. Izan ere, hegazkin eskari gero eta handiagoari esker, urtetik urtera emaitzak hobetzen ari zen. Heganek Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako sektoreko 56 enpresa —ITP Aero, Aernnova, Aratz, Sener, Sisteplant…—, lau zentro teknologiko eta lau unibertsitate biltzen ditu. Haren enpresek 2.457 milioi euro fakturatu zituzten 2018an; 176 lantegi zituzten, eta 14.857 langile: horietatik ia 5.000, Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan.
Bera «berandu» iritsi zen; beste batzuentzat, «gurutze bidea» izan zen. Gauerdian zabaldu zuten eskaerak aurkezteko epea, eta zerbitzariek gainezka egin zuten 00:15erako; ordu batzuk barru abiatu zuten berriz, eta 08:30erako itxi. Ordurako, 10.000tik gora eskaera jaso zituzten: Lanbidek onartzea aurreikusten duena baino 7.000 gehiago. Jaso ahala tramitatuko zituela iragarri zuen, eta hori izan daiteke gertatuaren gakoa.
Hala aitortu du Borja Belandia Lanbideko zuzendari nagusiak, eta barkamena eskatu du. Onartu du ezarritako eredua ez dela egokia izan, eta aitortu eskasa dela bideratutako diru kopurua ere. Horren harira, azaldu du beste sail batzuekin batera aztertuko dituztela «gobernuaren lehentasunak», eta «posible ote den» kopurua handitzea eta «pertsona gehiagorengana heltzea». Edonola ere, ohartarazi du hori hala izanda ere ez litzatekeela beharrezkoa beste eskaera epe bat zabaltzea.
«Gertatu dena aurreikusita zegoen», azpimarratu du Jose Andres Martinek, Abat Autonomoak Bat elkarteko presidenteak. «Hasieratik zentzugabekeria bat izan da hau guztia». Martinek gogoratu du autonomoen kolektiboa «oso heterogeneoa» dela, eta koronabirusaren krisiak eragindako galerak «oso ezberdinak» izan daitezkeela sektoreen arabera. «Batzuek, nik bezala, jarraitu ahal izan dugu gure jardunarekin [garraiolaria da], baina galerak izango ditugu. Beste batzuek itxi behar izan dituzte euren negozioak, eta ez dakite noiz arte».
Martinek nabarmendu duenez, 175.000 autonomo inguru daude Araba, Bizkaian eta Gipuzkoan, eta Jaurlaritzak «hiru milioi euro baino ez» ditu banatuko diru laguntzetan. Jaurlaritzak batez beste, 1.000 euroko 3.000 eskaera onartzea aurreikusten zuen —3.000 eurokoa da gehienezkoa—. «Zenbait kasutan, egokiak izan daitezke kopuru horiek; beste batzuetan, ez dute ia ezertarako balio. Beharren arabera banatuko beharko lirateke, eta ez eskaerak jaso ahala».
Martinek salatu du Jaurlaritza ez dela haiekin harremanetan jarri, «ez diru laguntzen inguruan hitz egiteko, ez autonomoek bizi duten egoera larriaren berri jasotzeko», eta espero du orain gertatutakoak horretarako balio izatea. Arazoari «bere osotasunean» irtenbide bat emateko, autonomoen mahai bat sortzeko beharra aldarrikatu du. «Gurea da halakorik ez duen erkidego bakarrenetarikoa».
Euskaldendak-ek ere salatu du gertatua. Elkartearen ustez, laguntza horietarako Jaurlaritzak jarri duen diru kopuru «eskasa» da, eta hor dago «kolapsoaren iturria». «Apirilaren 7an jada ohartarazi genien onuradun posibleak trumilka sartuko zirela». Elkartearen kalkuluen arabera, gaur egungo kopuruarekin ostalaritzan eta merkataritzan aritzen diren 30 autonomo kaltetutatik soilik bakarrak izango luke laguntza hori jasotzeko aukera. Euskaldendak-en ustez, kopuruak handitzea ezinbestekoa da, eta lokal komertzialen jabeak ere onuradun posibleetan sartzea; orain, lokala alokairuan duten autonomoak soilik eska ditzakete.
Jaurlaritzak bere laguntzak banatu ditu enpresa txiki-ertain eta handien artean; bigarren horientzat, hogei milioi euroko aurrekontua jarri du, eta, printzipioz, ez du kopurua handituko. Gutxienez 20 langile eta gehienez 250 langile dituzten enpresa guztiek eska dezakete. Gehienez 800.000 euro eska ditzake, eta, trukean, konpainiak luze gabe eta luzera begira zer bideragarritasun duen jasotzen duen plana aurkeztu beharko dute.
Laguntzak ez, isunak bai
Baina Jaurlaritzarena ez da autonomoek jaso dezaketen laguntza bakarra. Nagusia Espainiako Gobernuak ematen du: ez da berria, autonomoen ohiko langabezia sariaren bidez egiten baitu hori, aldaketa txiki batzuekin. Eskatu dutenak ostiralean hasiko dira kobratzen: batez beste, 700 euro, eta ez dute gizarte segurantzaren kuota ordaindu behar.
Baina hainbat autonomok salatu dute langabezia saria jasotzeko ere zailtasunak dituztela. Abat elkartearen arabera, eskaera egin duten hirutik bati onartu diote. Hainbat baldintza bete behar dituzte: nagusia, alarma egoera ezarri zenetik beren diru sarrerak gutxienez %75 murriztea edo negozioa aldi baterako ixtea.
Hori da, besteak beste, Haitzen kasua: bizikleta denda bat du Bilbon. Hala ere, mutualitateak atzera bota dio eskaera, argudiatuta bere jarduna ez dagoela jasota alarma egoera dela-eta egin ezin direnen artean, «dekretuak ez baitu zehatz-mehatz zehazten bizikletak konpontzea, adibidez, debekatuta dagoela».
Antzeko salaketa ugari jaso dituzte Abaten: fisioterapeutenak, nutrizionistenak… «Kaos normatibo izugarria dago; aholkulari bulegoetan ere ez dakite zer egin. Eta lehen aipatutako kasuetan, gainera, paradoxa bat ematen da: mutualitatearen erabakitik ondoriozta daiteke ireki ditzaketela euren negozioak, baina, gero, Poliziaren isuna jaso dezakete. Alegia, ez dute jasoko ez diru laguntzarik ez langabezia saririk, eta, hori gutxi izango balitz bezala, ordaintzera behartu ditzakete».
Euskaldendak elkartearen ustez, autonomoei laguntzeko «alternatiba bat» izan daiteke aldatzea DSBE diru sarrerak bermatzeko errentaren kudeaketa, egoera horretan eta bestela ere zailtasunak dituzten autonomoak laguntzeko. ABATeko kideek ez dute aukera hori baztertzen, baina azpimarratu dute laguntza hori ez dagoela «horretarako pentsatua; dagoenerako dago, izan autonomo ala ez. Dena den, ez dugu uste hori denik irtenbidea. Autonomo batek bere negozioa atera nahi du aurrera, eta horretarako nahi ditu laguntzak».