IRUÑEA. Nafarroako Gobernuak alokairurako ematen dituen laguntzak luzatu ditu, aldi baterako lan erregulazioetan dauden langileentzat, langabezia saria jasotzen ari diren autonomoentzat eta langabeentzat. Aurreneko biek abenduaren 31ra arte eskuratu ahal izango dituzte, eta langabeek, urtebetez.

COVID-19aren harira, alokairurako laguntzak eskuratzeko baldintzak malgutu zituen gobernuak eta diru kopuruak gehitu. Horrekin batera, alarma egoerak iraun bitartean denbora horretan amaituko diren kontratuak automatikoki berritzeko beharra ezarri zuen, etxebizitza babestuetan eta merkatu librekoetan. Azkenengo bi hilabeteetan, 2.000 familiak eskatu dituzte laguntza horiek, Javier Remirez gobernuko presidenteordeak atzo jakinarazi zuenez.

Remirezek gogoratu duenez, alokairurako laguntza programa nagusietan —Emanzipa (norbanakoentzat) eta David (familientzat)— parte hartzeko eskakizunak malgutu dituzte. Bi kasuetan, maizterren errenten %50era arte ordain dezake gobernuak, etxebizitza mota guztietan. Horretarako, COVID-19aren krisiaren ondorioz egoera ekonomiko ahulean daudela egiaztatu behar dute maizterrek. Alarma egoera ezarri arte laguntza horiek jasotzen ari zirenek, berriz, %75era arte handitu dituzte errentak ordaintzeko laguntzak.

Era berean, programa horietan parte hartu ez baina Nasuvinsaren parke publikoko etxebizitzetan dauden maizterrentzako laguntzak ere gehitu ditu gobernuak. Hala, zenbait kasutan —diru sarreren arabera— errenten %75era arte ere ordain dezakete, hileko ordainketatik salbuetsi ditzake maizterrak, edo ordainketak atzeratu.

Aireportu hutsek, hotel itxiek eta etxean geratutako turistek inoizko krisirik okerrenean murgildu dute aeronautika. Hegazkin faltan ziren lehen, eta sobran dituzte orain; horren seinale da gehien-gehienak aireportuan aparkatuta daudela. Aeronautika elikatzen duen katea hautsi da, eta errealitate berrira egokitzen ari dira sektoreko enpresak. Guraizeen bidea aukeratu du Europako hegazkinetako motorren egile nagusiak, Rolls Roycek. Derbyn (Ingalaterra) egoitza duen enpresak iragarri du 9.000 langile kaleratuko dituela hurrengo hilabeteetan. Taldeak 52.000 langile ditu, horietatik 2.000 inguru Bizkaian, ITP Aero filialean.

Kaleratze gehienak Erresuma Batuan gertatuko direla iradoki du Warren East Rolls Royceko buruzagiak, han baititu lantegi gehienak, eta langileen bi heren. Baina azaldu du oraindik ezin dela zehaztapenetan sartu. «Ez da guk sortutako krisia […], baina aurre egin beharko diogu. Hegazkin konpainietako bezeroek eta industria bazkideek egokitu behar dute, eta guk ere bai. Zuretzat lanposturik ez dagoela entzutea izugarria da, eta bereziki gogorra oso harro gaudenean Rolls Roycen lan egiteaz. Baina erabaki zailak hartu behar ditugu gure enpresak ezohiko garai hau gaindi dezan. Ongi egin behar dugu, ordea, eta horrek esan nahi sindikatuekin hitz egin behar dugula kaltea txikitzeko alternatibak bilatzeko, kaltetutako guztiekin hitz egiteko, eta geure jendea duintasunez eta errespetuz tratatu».

Rolls Roycek 1.500 milioi euro aurreztu nahi ditu urtero eskarien txikitzeari aurre egiteko, eta 800 milioi inguru etorriko dira kaleratzeen bitartez. Fabrika batzuk ixtea ere posible da. Eastek esan duenez, ez dute espero 2019ko aire trafikoa berreskuratzea beste hiru edo bost urtez, eta kalkulatu dute ekoizpena heren bat txikituko dutela. Ondorioz, hegazkin zibiletan aritzen direnen artean izango dira kaleratze gehien.

ITP Aero ere aipatu du Eastek: «Egoerari aurre egiteko neurriak garatzen, negoziatzen eta exekutatzen ari dira». Euskal adarreko zuzendaritzak eta UGT, CCOO eta ELA sindikatuek aldi baterako enplegu erregulazio bat hitzartu zuten Zamudioko lantokiko (Bizkaia) 1.200 langileentzat.Maiatzaren 1etik irailaren 30era gehienez 25 lanegun gutxiago egingo dituzte langileek.

ITP, 1989. urtetik

1989. urtean sortu zuten ITP Aero, besteak beste Eusko Jaurlaritzaren, Espainiako Gobernuaren eta Sener ingeniaritza enpresaren babesarekin. Eurofighter Typhoon gerra hegazkinaren motorra garatzeko nazioarteko programa baten harira sortu zuten. 2016az geroztik, Rolls Royce du akziodun bakar; iaz Indra talde espainiarra negoziatzen aritu zen parte hartze bat erosteko, baina negoziazioek ez zuten fruiturik eman. Zamudion du egoitza ITPk, eta lantegiak ditu Barakaldon, Sestaon eta Derion. Azken hori iazko udazkenean ireki zuten. ITPk beste mila langile ditu Espainian, Erresuma Batuan, AEBetan, Mexikon eta Maltan.

Beasainen dagoen zirku italiarreko trapezista bat hil da entrenatzen ari zen bitartean behera erorita. Buruan kolpe handia hartu zuen. 29 urte zituen.

Lan-istripua Bilboko Portuan, 2020ko maiatzaren 20an: Langile bat hil da arratsalde honetan Bilboko Portuan, Santurtzin, izan den lan-istripuan.

Euskaltelek Virgin telcorekin batera hedapen nazionala hasi du. Bost urteren buruan diru sarrera guztien %40 Virgin Telcorekin duen negoziotik etortzea espero du.

Ohi duen moduan, erosi baino gehiago saldu du Hego Euskal Herriak, baita COVID-19aren krisiaren lehengo asteetan ere. Martxoan, 2.352 milioiren esportazioak egin zituzten lau herrialdeetako enpresek. Eta kanpotik ekarritako ondasunek 1.814 milioiren kostua izan zuten. Ondorioz, saldo positiboa izan du Hego Euskal Herriak: kanpoan saldu duena 538 milioi gehiago izan da kanpotik erosi duena baino.

Aurtengo martxoko esportazio datuak iazkoarekin konparatuta, %22 jaitsi dira: 520 milioi gutxiago. Inportazioei dagokienez, %14,2 jaitsi dira: 257 milioi gutxiago.

Atzo ezagutarazi zituzten datuok Espainiako Industria Ministerioak eta Eustatek. Esportazioen kasuan, jaitsierarik handiena autogintzak izan du, eta bereziki Nafarroan: iazko martxoan baino %71,6 gutxiago saldu da kanpoan. Alarma egoera dela-eta ezarritako neurriengatik, sektoreko lantegi askok itxi behar izan zuten martxoko bigarren hamabostaldian.

Hori izan zen Volkswagenek Iruñean duen plantaren kasua. Baita Mercedesek Gasteizen duenarena ere. Araban, sektore horretan %44,8 jaitsi dira salmentak. Beste lurraldeetan ez dago auto ekoizlerik, baina ibilgailuentzako osagaiek industria sektore garrantzitsuena osatzen dute. Hego Euskal Herriko esportazioetan ere berebiziko garrantzia du: BPG barne produktu gordinaren %25 inguru esportatzen dute.

Energiarena da beste sektore garrantzitsu bat esportazioetan; Bizkaian, bereziki: %60,6 jaitsi dira petrolio olio findegien esportazioak, eta %22,1 autogintzarekin loturikoak. Gipuzkoak nabaritu du gutxien esportazioen jaitsiera (%16,6), eta bereziki trenen sektorean izan duen hazkundeagatik izan da hori: % 7,8 handitu ditu salmentak iazko martxokoekin alderatuta.

Eustaten arabera, Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako esportazioak batez ere Europako Batasuneko (EB) herrialdeetara egin dira: %59,4. Nafarroan pisu handiagoa izan dute Europatik kanpora egindakoek. Iazko martxoko datuekin konparatuta, EBra egindakoak %50,8 jaitsi ziren —%39ko pisua dute guztira—, eta gehitu egin dira Amerikara (%146) eta Asiara (%40,6) egindakoak.

Itxialdia arindu eta joan-etorriak baimentzen diren neurrian, ezinbestekoak izango dira maskarak, eta, egoera hori aintzat hartuta, produktu horien ekoizpena babestea erabaki du Jaurlaritzak. Diruz lagunduko ditu ekoizpen lerro berriak: ia 600.000 euro emango dizkie enpresei makineria egokitu eta behar dituzten inbertsioak egiteko. Horri guztiari esker, maskaren sektorean erreferente bilakatuko da Euskal Herria, urtean 200 milioi maskara baino gehiago ekoizteko gaitasuna izango baitu.

Batetik, lehendik martxan diren ekoizpenak indartuko ditu Jaurlaritzak. Hala, Zamudioko (Bizkaia) Sinbol enpresak babesik goreneko maskarak ekoizteko lerro berri bat jarriko du martxan, eta, horretarako, 394.585 euroko laguntza emango dio administrazioak. Bizkaiko Parke Teknologikoan dagoen enpresa horrek urtean hiru milioi maskara ekoizten zituen, eta, hemendik aurrera, hamar milioi maskara ekoitziko ditu. Maskarez gain, halere, mota guztietako babes ekipamenduak eta sistemak garatzen ditu.

Mondragon taldeko Bexen Medicalek ere martxan dauka Etxebarrian (Bizkaia) hilero hamar milioi maskara ekoizteko instalazioa. Hernaniko (Gipuzkoa) enpresa hori aurrenetarikoa izan zen ekoizpen lerro berriak irekitzen: Aretxabaletako (Gipuzkoa) Mondragon Assemblyk Txinan egindako hiru makina ekarri zituen apirilean Euskal Herrira, eta Cikautxo enpresaren gela zuri batean jarri zituzten, medikuntzarako produktuak ekoizteko baldintza jakin batzuk dituen areto batean. Makinak lanean ari dira dagoeneko, eta merkatuan jarriko dituzten maskarak pilatzen ari dira egunotan. Taldea Espainiako Gobernuaren hornitzailea izango da denbora luzez, baina orain ekoizpena bikoiztuko du; orain arte, sei hilean, 60 milioi maskara ekoizteko gaitasuna zuen, eta, hemendik aurrera, 120 milioi ekoitziko lituzke. Jaurlaritzak 188.291 euro emango dizkio ekoizpen lerro berri hori martxan jartzeko.

Asmo berriak ere babestuko ditu Jaurlaritzak, hala ere. Horietako bat da Wolfratex, hain zuzen. Industria jarduera ezberdinak dituzten Lazpiur, Egile, Embalan3 eta Servimasak enpresek elkarrekin sortu duten enpresa da, eta, aurrerantzean, babes goreneko maskarak ekoitziko ditu: 84 milioi urtean. Bergaran (Gipuzkoa) jarriko dute makineria, Jaurlaritzak egokitutako lurzoru batean, Arantxa Tapia Ekonomiaren Garapeneko sailburuak azaldu duenez. Dagoeneko hasita dauzkate prestaketa lanak, eta enpresaren nahia da ekainerako ekitea maskarak ekoizteari. Horrez gain, sailburuak esan du maskara berrerabilgarriak egiten ere lagunduko duela Jaurlaritzak, Hezkuntza Sailarekin eta Teknikarekin elkarlanean abiatutako proiektuei esker.

Eskariari erantzuteko prest

«Euskal industria gai izan da krisiaren aurrean erreakzionatzeko», azaldu du Tapiak. Gogorarazi duenez, aipatutako konpainiez gain, badira ekoizpena dibertsifikatu duten beste enpresa ugari ere, beren produktuak egiteari utzi gabe maskarak eta beste babes produktu batzuk egiteari ekin diotenak. Gasteizko Grado Cerok, esaterako, Jundizko bere instalazioak egokitu ditu maskarak egiteko. Zazpi makina erosi ditu Txinan, bi milioi euro inbertituta, eta 42.000 maskara ekoitziko ditu orduero, egun gutxi barru. «Euskal industria prest dago hemengo eskaerari hemengo ekoizpenarekin erantzuteko», esan du Tapiak.

Telefonotik eskegita dabil Robert Andueza herenegun zortzi Lapurdi Garage Uztaritzeko auto dendako atea ireki zuenetik. «Siroka bat izan dugu. Bi hilabetez itxita egon ondoren, pentsa: autoa ailegatu den, ez… Franko ongi egin dugu lan orain arte, baina hurrengo asterako hitzorduen erdia baino gutxiago dut». Antzeko panorama bat deskribatu du Igor Aranburuk, Autowag Beasaingo kontzesionarioan: «Lehen aste hauetan lan asko izan dugu. Guk eskaera bidez egiten dugu lan normalean. Autogileek, baina, biltegiak goraino zituzten; auto horiek atera arte ezin zituzten gehiago ekoitzi, eta apurka iristen ari dira». Auto salmentaren joera zein izango den zehazteko goizegi dela dio, baina lur hartzea erraztu dien datu on bat eman du: «Aurretik eskakizuna egina zuten bezeroen %90ek jarraitu dute».

Bi hilabeteko etenaren ondoren lanpetuta ibiltzea logikoa da, baina, eta hala ibili dira Gorla Auto Groupen ere, baina Javier Bagues multzoko kudeatzaileak beste datu batzuk jarri ditu mahai gainean. «Erori diren operazioak salbuespena dira, baina bezero berrien datuak aztertu behar dira joera jakiteko. Aste honetan, esaterako, kontaktuak deritzogunak, lehen harremanak, aurrez aurre edo Internetez, %70 jaitsi dira iazko aste berarekin alderatuta, eta salmentak,%85». Baguesek zehaztu du mugikortasunari jarritako mugek kontaktuak zailtzen dituztela, eta aurreikusita zituztela, baina zorrotza da analisian: «Urte txarra izango da, oso».

2011tik urtez urte igo ondoren, iaz auto berrie n salmenta %4,6 jaitsi zen Hego Euskal Herrian. Aurtengo urtarrila ere gogorra izan zen; koronabirusaren krisiaren aurretik, iaz hilabete berean baino %13 auto gutxiago saldu ziren. Hor eragin zuzena izan zuten etortzear zen Renove plan baten zurrumurruek. Alde horretatik, «Trantsizio urtea» espero zuen Baguesek, «%5 galdu edo irabazi», baina koronabirusaren krisiak hankaz gora utzi ditu aurreikuspen guztiak: «Urteko azken sei hilabeteak iazkoa bezalakoak badira, %75era iritsiko gara —iaz %10 igo ziren Gorlan—. Baina ez dira izango, eta merkatua %40 inguru jaistea espero da».

Andueza da hiruretan beteranoena; 30 urtetik gora daramatza negozioan, eta halakorik ezagutu gabea zen. «Iaz 150 auto saldu genituen, horietatik 100 berri. Guretako, hilabete guztiak zinez berdintsuak dira. Bakarrik bi hilabete hauek badira galduak, kontent. Maluruski, ondorio larriagoak izango ditu». Aranburuk ez du aurreikuspenik kuantifikatu, baina esaldi pare batean laburbildu du iragarpena: «Beharra duenak erosiko du autoa. Gutiziaz aldatu nahi duenak gehiago pentsatuko du. Beharrezkoa ez bada, itxaron egingo du».

Baguesek eta Anduezak Aranbururen hitzak berretsi dituzte: «Beharra» duenak erosiko du. Horrek Andueza pixka bat lasaitu du, hori baita bere negozio bidea. «Nik Iparraldeko barnealdeko bezeroa dut, eta hemen jendeak asko erabiltzen du autoa. Etxe batzuetan bi auto dituzte, eta biek 30.000 edo 40.000 kilometro egiten dituzte urtean. Maluruski, beharrezkoa dute jornalaren bila joateko, eta bost edo sei urtean behin aldatzen dute autoa. Horietako batzuk agian bigarren eskukoa har dezakete aurten».

Joera desberdinak?

beraz, erosketa joerak alda litezke? Baguesek azaldu du bigarren eskuko autoen merkatuak fluktuazio gutxiago izaten duela normalean, eta hura gutxiago jaistea espero dutela, «%30 inguru». Aranburuk, aldiz, beste aurreikuspen bat egin du: baikor dago, eta uste du izurriteak atzera egiten badu merkatua piztu daitekeela. «Guk jaso genezakeen albisterik onena hori litzateke, egoera apurka normaltasunera itzultzen ari dela. Horrek eragin positiboa izan dezake urte amaiera aldera».

Balizko hobekuntza hori, baina, auto salmentaren eskutik doa, euskal industriaren zati handi bat autogintzara zuzendua baitago. «Diesel autoetara», zehaztu du Baguesek, eta horregatik uste du «ekonomia aktibatzeko» neurriak behar direla: «Euskal Herriko industriaz ari naiz. Renove plan bat izan daiteke, baina auto elektrikoez harago doana. Efizienteak erosteko laguntza handiagoak eman? Tira, baina besteentzat ere bai. Gainera, ez dago hain garbi elektrikoek baino gehiago kutsatzen dutenik. Autoen ekoizpen prozesua eta energia lortzeko bidea ere kontuan hartu behar dira». Aranburu iritzi berekoa da, bana xehetasun bat gehitu dio. «Bai, baina hilabete batzuk barru, krisiari tamaina hartzean. Orain zalantzan dagoenak ez du pausoa emango autoa bi mila euro merkeago eros dezakeelako».

Eusko Jaurlaritzak enpresa txiki eta ertainei eta autonomoei laguntzeko finantza-programa mila milioi eurora handitzea onartu du, maileguetarako.

Koronabirusa: Eusko Jaurlaritzak 15 milioi euroko ezohiko plana onartu du, Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako merkatariei laguntzeko eta turismoa suspertzeko asmoz.