Hainbat urteko geldialdiaren ondoren, Jaurlaritzak parke eolikoak berriro jartzeko asmoei heldu die. Berriki, Eusko Legebiltzarrak eskatu dio zehazteko non jar daitezkeen haize errotak eta eguzki plakak. Krisiaren aurretik, hamazazpi kokaleku posible aztertu zituen orduko gobernuak —Arkamu, Ganekogorta, Mandoegi, Eltziego, Gazume…—, baina bakar batek ere ez zuen aurrera egin. Horietako batzuen inguruan protestak izan ziren, balio ekologiko eta paisajistiko handiko mendietan zirelako jartzekoak.
Oraingo honetan oposizioa izango dela onartu du Arantxa Tapia Eusko Jaurlaritzako Ekonomiaren Garapenerako sailburuak, baina ezinbestekoak direla aldarrikatu du. Izan ere, Parisko Akordioa betetzeko, energia kontsumoaren %32k izan behar du berriztagarria 2030rako, eta %14 da gaur egun.
Iruñeko fabrika beste hirurekin ari da lehian Volkswagenek 2021ean merkaturatu nahi duen autoa ekoizteko. Crossover edo CUV estilokoa izango litzateke, hau da, noranahiko itxurako auto bat. Nafarroako VWek Polo modeloa egiten du 1984tik, eta T-Cross SUVa iaztik. Poloren ekoizpena osatzeko egiten hasi ziren T-Crossa Landabenen, baina dagoeneko ekoizpenaren erdia baino gehiago betetzen du. Batetik, oraingo Polo modeloak dagoeneko bi urte dituelako, eta salmentak jaitsi egiten dira modeloak urteetan aurrera egin ahala. Bestetik, SUV, CUV eta noranahiko itxurakoek gero eta eskaera zabalagoa dute, eta gutxiago ohiko autoek: aurten, Hego Euskal Herrian eta Espainian saldutakoen %45 izan dira mota horietakoak.
Hirugarren modeloa ematearen truke produktibitatea handitzea hitzartu dute UGT, CCOO eta ELA sindikatuek zuzendaritzarekin. Bi fasetan handituko dute ekoizpena: bost auto txanda bakoitzean hirugarren modeloa ematen dietenean, eta beste bost azaroaren 4an. Horretarako, lan hitzarmen berriak aipatzen zituen neurriak aplikatuko dituzte, hala nola larunbat batzuetan langileek beren borondatez lan egitea, atseden egunak urte amaieran pilatzea, eta eguneko atsedenak malgutasunez ezartzea ahalik eta ekoizpen handiena baimentzeko.
ELAren sinadura berritasuna da, ez baitu askotan bat egiten lantegiko gehiengo sindikalak (UGT eta CCOO) zuzendaritzarekin egiten dituen akordioekin. Bigarren modeloa lortzeko baldintzak eta azken lan hitzarmena, esaterako, ez zituen sinatu sindikatu abertzaleak. Oraingoan, baina, baiezkoa eman dio, «erreferentziazko urteko lanaldia bi egun txikitzen duelako, 211tik 209ra, baina soldata osoa ordainduz». Gainera, ELAk nabarmendu du VWek inbertsioak agindu dituela muntaketan eta motorretan lan baldintzak hobetzeko.
LABek, berriz, argudiatu du ez zuela lan baldintzak aldatzeko aurreko akordio bat sinatu, eta «koherentziagatik» ezin duela oraingoan sinatu.
Landabengo sindikatu nagusiak, UGTk, ziurtatu du hirugarren modeloak lantegiak eta enpleguak bermatu ditzakeela, eta auto hibrido edo elektriko bat lortzen lagunduko diola.
Gizarte Segurantza dagoeneko hasi da aldaketa informatikoak prestatzen pentsioen kalkulurako formula aldatzeko, legedi berritua BOE Espainiako Estatuko Aldizkari Ofizialean publikatzen denetik aurrera martxan jartzeko. Hego Euskal Herrian, beraz, aldatu egingo da aldi baterako beharginen pentsioa kalkulatzeko formula, eta lanaldi osokoen pentsioa kalkulatzeko ekuazio bera erabiliko da, zigorrik gabe.
Hori bai, Konstituzionalak zehaztu du neurriak ez duela atzerako eraginik izango, «segurtasun juridikoaren printzipioa bermatzeko». Beraz, kalkulua baliogabetzeak ez die eragingo ez lehenago epaitutako gatazka indibidualei, ezta ebazpen irmoa daukaten erabaki administratiboei ere.
Koefiziente murriztailea
Emakumeen kontrako sexu bazterketa da aldaketaren arrazoi nagusia, baina Auzitegi Konstituzionalak azaldu du orain arteko pentsio kalkuluak bi bazterketa egiten dituela aldi bereran: batetik, berdintasunaren printzipioa urratzen du, kalkulu formula ezberdina delako lanaldi osokoentzat eta partzialekoentzat; eta, bestetik, «zeharkako sexu diskriminazioa» ezartzen du, nagusiki emakumeak direlako lanaldi partzialeko enpleguetan dabiltzanak.
Zehazki, Gizarte Segurantzaren Arau Orokorraren artikulu baten zati bat aldatu du Auzitegi Konstituzionalak: lanaldi partzialeko langileen pentsioa kalkulatzeko formulan erabiltzen den koefiziente bat ezabatu du. Gaur-gaurkoz, langileak lan egindako egun kopurua zenbatzen da, eta kopuru horri koefiziente bat ezartzen zaio —lanaldi osokoei ez bezala—, pentsioa kalkulatzeko.
Koefiziente horrek are gehiago txikitzen du pentsioa. Hau da, lan orduen kopurua dela eta, lanaldi partzialeko beharginen pentsiorako oinarria apalagoa da lanaldi osokoenaren aldean; hori gutxi ez, eta koefizienteak are gehiago apaltzen zuen pentsioa.
Edozelan ere, koefiziente hori mantendu egingo dute ezintasun iraunkorra daukaten langileen pentsioa kalkulatzeko.
Langabezia sarian ere bai
Ez da lehen aldia Luxenburgok Madrili belarritik tira egiten diona lanaldi partzialeko enpleguaren araudian emakumeak diskriminatzeagatik. 2017ko azaroan ere Europako Batasuneko Justizia Auzitegiak ebatzi zuen Espainiaren legedia EBkoaren aurkakoa zela kontratu partziala izan duten langileen langabezia saria kalkulatzeko garaian. Luxenburgoko auzitegiak sexu diskriminazioa salatu zuen orduan ere, legeak lanaldi partzialeko langileen langabezia sariaren iraupena laburtzen zuelako.
Ordukoan, ordea, Espainiako Justiziak ez zuen hartu Europaren gomendioen ildoko erabakirik. Espainiako Lan Ministroak joan den maiatzean adierazi zuen gobernuak asmoa zeukala lanaldi partzialekoen langabezia sariaren kalkulua berrikusteko.
Datuen analisi positiboa egin dute Nafarroako Gobernuak, Eusko Jaurlaritzak eta Confesbakek, baina gozotik baino gazi gehiago du sindikatuenak: enplegua handitzen ari da, bai, baina oso baldintza kaskarreko enplegua ari da nagusitzen.
Hego Euskal Herrian, bosgarren hilabetez jarraian gutxitu da langabeen kopurua. 141.719 lagun ageri dira lanik gabe Lanbideko eta Nafar Lansareko bulegoetan. Maiatzean baino 3.417 gutxiago dira, eta 2018ko ekainean baino 10.820 gutxiago. 2013. urtearen hasieraz geroztik ari da langabe kopurua txikitzen, eta jada 2013ko martxoan baino 94.000 lagun gutxiago daude lanik gabe.
Langabe kopurua nabarmen apaldu ondoren, jaitsieraren erritmoa motelduz joan da, baina nahiko egonkor dago iazko udazkenaz geroztik, 9.500-11.000 gutxiago urte batetik bestera. Horrela, aurtengo ekainean iazko ekainean baino 10.820 langabe erregistratu gutxiago zeuden.
Langabezia tasa ere jaisten ari da, baina poliki-poliki, urtero puntu portzentual bat inguru. 2013ko martxoan goia jo zuen —%17,7 zeuden lanik gabe—, eta %10,5 ziren ekainean. Tasa horretatik gora jarraitzen dute Bizkaiak (%11,8) eta Arabak (%11,5), baina behera Nafarroak (%9,8) eta Gipuzkoak (%8,5).
Sektore guztietan egin du behera langabeziak, baina batez ere zerbitzuetan (-2.089), udan ohikoak baitira turismoarekin eta oporrekin lotutako kontratazioak. Horrek azaltzen du aurretik enplegurik gabekoen artean gertatu den langabeziaren jaitsiera handia ere (-778); funtsean, lehen enplegua duten gazteak dira. Hilabete pattalagoa izan da, berriz, industriarentzat (-283) eta eraikuntzarentzat (-253). Edonola ere, Confebaskek ohartarazi du enplegu asko sortu direla industrian: 1.426 afiliatu gehiago Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan.
Luzaroan lanik gabe egon direnen artean ere langabezia jaitsi dela nabarmendu du Beatriz Artolazabal Eusko Jaurlaritzako Enplegu sailburuak: «Ekonomiaren suspertzea aukerak ematen ari da langabe kronifikatuenei».
Aukera horiek handiagoak dira gizonentzat. Berriro ere, gehiago urritu dira langabeak haien artean (-2.116) emakumeen artean baino (-1.301), eta are gehiago handitu da bi sexuen arteko arrakala: langabeen %58,4 dira emakumeak , eta %41,6 gizonak. Langabezia tasaren aldea ere, noski, gero eta handiagoa da: gizonen %8,4 daude lanik gabe, baina emakumeen %12,7.
Ekainean, batez beste, 1.262.627 lagunek kotizatu zuten Gizarte Segurantzan, maiatzean baino 4.213 gehiagok. Datu ona da, normalean hilabete horretan 2.000tik behera egoten baita afiliazioen hobekuntza; berez, 2007ko maiatzera arte egin behar da atzera kopuru handiagoa aurkitzeko (6.156).
Maiatzean gainditu zuen afiliatuen kopuruak 2008ko iraileko muga —orduan piztu zen krisiaren okerrena—, eta ekainean beste urrats bat egin du inoizko kopururik handienera iristeko: 1.269.581, 2008ko uztailean. Zazpi mila baino gutxiago falta dira, eta enplegu sorrerak erritmoa galtzen ez badu, baliteke urtearen amaieran iristea.
Sektoreka, uzta askoren bilketa garaia iritsi dela antzeman da, nekazaritzak 562 afiliatu batu baititu.
Egunean ia lau mila kontratu egiten dira Hego Euskal Herrian, baina haietako gehienak laburrak dira, egun edo aste gutxikoak. Datu horrek lan merkatuaren prekaritatea agerian uzten duela nabarmendu dute sindikatu guzti-guztiek. «Prekaritate zantzu batzuk» ere badirela onartu du Miguel Laparra Nafarroako Eskubide Sozialetarako jarduneko lehendakariordeak ere, baina gogorarazi du krisia hasi zenetik kontratazio mugagabea urte onenetan bigarrena izaten ari dela. Guztira, 9.788 kontratu mugagabe egin ziren ekainean Hegoaldean, kontratu guztien %7,64.
Langabeziaren estaldurak oso maila kaskarrean jarraitzen du. Azken datuak maiatzekoak dira, eta erakusten dute 84.413 langabek ez dutela jasotzen beren lan egoerarekin lotutako saririk (%58). Datua are okerragoa zen urtebete lehenago (%62,3), baina sindikatuek ez dute arrazoirik ikusten alarma hotsak itzaltzeko. Are gehiago, LABek ohartarazi du langabeen egoera okertu egingo dela baldin eta EAJk eta PSEk Eusko Legebiltzarrean DSBE diru sarrerak bermatzeko errenta erreformatzeko aurkeztutako lege proposamenak aurrera egiten badu.
Oraingo epaian, hori bai, Probintzia Auzitegia neurri batean auziaren funtsean sartu da; preskripzioa berretsi du, baina harago ere joan da, eta Mondragon absolbitu egin du Ordainduk eta Eskuratuk leporatutako ekintzetatik. Epaiaren arabera, «auzi jartzaileek bazuten aurretiaz kooperatibaren finantza egoeraren berri».
Auzitegiaren ustez, auzi jartzaileek kooperatibaren konkurtso prozesuaren hastapenetan —2013. urtearen amaieran— jakin ahal izan zuten jada ez zutela aukerarik izango Fagorren ekarpenetan jarritako dirua berreskuratzeko; are gehiago garai hartan kooperatiba horietan oraindik indarrean zeuden informazio kanal ugariekin.
Probintzia Auzitegiak berak azaldu du ekarpenekin jasotako kaltearen berri izan eta askoz beranduago —urtebeteko epea aise gaindituta— iritsi zela Mondragon Korporazioaren kontra propio ezarritako auzi eskea.
Horrekin batera, Mondragonen erantzukizunaz ere iritzia eman du auzitegiak. Haren arabera, auzia aurkeztu aurretik, Ordainduk eta Eskuratuk berek ere ez zuten aipatu Mondragon Korporazioaren ardurarik eta erantzukizunik. Bi taldeek egindako agerraldi eta protesta ugarietan, Mondragoni ez zioten zuzenean leporatu ez engainurik eta ez jokabide maltzurrik, eta dei egin zioten Fagor Taldearen, MCCren eta kooperatiben arteko elkartasunari.
47 milioi euroko auzia
Ordaindu eta Eskuratu elkarteetan bildutako Fagor Etxetresnak kooperatibako langile ohiek —900 kidetik gora— 47 milioi euro eskatu zizkioten Mondragoni, 2015. urteko azaroan aurkeztutako auzi eskean, «jokabide maltzurra» leporatuta. Haien arabera, Mondragonek «engainatu» egin zituen: jakitun zegoen bai Fagor Etxetresnak bai Edesa Industrial itxi egingo zirela, baina, «informazio engainagarriekin», bazkideak euren ekarpenei eustera bultzatu zituen, eta, ondorioz, kooperatibak hondoa jo zuenean, galdu egin zituzten ekarpen horietan utzitako aurrezkiak.
Horrela jokatu zuela ukatu egin du beti Mondragonek. Eta Probintzia Auzitegiak ere ebatzi du ez zela engainurik egon. Atzo jakinarazitako epaiari buruz, Arrasateko taldeak azpimarratu du Mondragonek «hasieratik defenditu dituen argudioak berretsi» dituela Probintzia Auzitegiak: horien artean, «Mondragonek ez zituela auzi jartzaileak engainatu, kooperatibak autonomoak eta burujabeak direla, eta, beraz, horien etorkizunari buruzko erabakien erantzukizuna soilik eurena dela, eta ezin dela beste ezein instantziatan delegatu». Arrasateko taldearen arabera, epaiak azpimarratu egiten du «Mondragoneko kooperatibek Fagor Etxetresnak taldeari eta Edesari laguntzeko garatutako elkartasunezko esfortzua».
Salatzaileak, «suminduta»
Gipuzkoako Auzitegiaren epaia «suminduta» jaso dute Ordainduk eta Eskuratuk, haien iritziz «kontraesan handiak» dituelako. Ziurtatu dute epaileek ez dutela «batere sentsibilitaterik erakutsi adineko pertsonen talde batekin», eta berriro nabarmendu dute zein den beren salaketa: «Mondragon Korporazioak borondatezko ekarpenaren luzapena eta hartzekodun konkurtsoa antolatu zituen, enpresen aktibo nagusiak Arrasateko taldearen esku gera zitezen».
«Bizia eman genuen Mondragon Korporazioaren alde, eta orain bazterrean utzi gaituzte», salatu dute. Epaiak alde batera utzi du «zalantzan jarri ezin daitekeen egia bat», hau da, «engainatu» egin zituztela beren aurrezkiak Fagorren eta Edesan uzteko, «zuzendaritzako kideek beren inbertsioak oztoporik gabe ateratzen zituztela». Hurrengo egunotan batzarrak egingo dituzte Ordainduko eta Eskuratuko bazkideek, eta hor erabakiko dute Espainiako Auzitegi Gorenean helegitea jarriko ote duten.
