Brusela aspalditik ari zen halako proposamen bat lantzen, baina egungo krisiak lanak azkartu ditu. Batzordeak gaur onar dezake proposamena, Eurotaldeak datorren astearteko bileran eztabaidatu dezan. Hala berretsi du Ursula von der Leyen presidenteak. «Estatu kide guztiek bermatu behar dute egitasmoa. Hori litzateke benetako elkartasuna. Italiarentzat, Espainiarentzat eta beste batzuentzat da [neurria], baina baita Europaren etorkizunerako ere».
Eurobonuak eztabaida fokutik atera nahi ditu horrela Bruselak, baina Europako hegoaldeko herrialdeei keinu bat eginda. Iparraldeko agintari batzuk, gainera, Frantziak, Espainiak eta Italiak egindako eskaerei nolabait erantzuteko beharra ikusten hasiak dira, krisiak merkatu komunaren zimenduak dardarka jar ez ditzan.
Gakoa, beste behin, finantzaketan egongo da. Von der Leyenek ez du azaldu nola konponduko duten hori, baina egitasmoak eskatuko luke, adibidez, estatuek bermeak ematea Batzordeak 100.000 milioi eurorainoko zorra jaulki ahal izateko, edo EBko aurrekontuko gastu muga arintzeko. Horrekin finantzatuko lirateke lan erregulazioak edo estatuek sor ditzaketen beste formula batzuk. Funtsean, Batasunak aseguratzaile gisa jokatuko luke.
Elkartasuna eta batasuna
Proposamenaren xehetasun teknikoak doitu behar dituzte oraindik, Europan langabezia modalitate ezberdinak baitaude. Egungoa bezalako egoera bati aurre egiteko, Batzordeak adibide gisa jarri ditu Alemaniako Kurzarbeitgeld sistema, Italiako Cassa Integrazione edo Espainiako aldi baterako lan erregulazioak.
Enpresak bizirik mantentzea da helburua, Von der Leyenek azaldu duenez, diru horren bidez, enpresei diru laguntza publikoak ematea ahalbidetuko litzateke, beren langileen soldatak ordaintzen jarraitzeko, nahiz eta beren jarduera krisiaren ondorioz murriztu. «Lanpostuan mantentzeko, denbora librean, prestakuntza ikastaroak egin ahal izango lituzkete langileek. Era berean, soldatak kobratzen jarraituko luketenez, alokairua ordaintzen edo erosketak egingo lituzkete, eta horrek eragin positiboa izango luke ekonomian». Batzordeko presidenteak gaineratu duenez, proposamenak lan kontratu mota guztietako langileei eragingo lieke, langile autonomoak barne.
Batzordeko buruaz gain, Charles Michel Kontseiluko presidenteak ere babestu du egitasmoa. «Ekonomia bultzatzeko, eskura ditugun palanka guztiak erabili beharko ditugu, nazio eta Europa mailan. Elkartasuna da erdigunean jarri behar dugun hitza», esan du, Batzordeko buruekin, Europako Banku Zentralekoekin eta euroguneko finantza ministroekin egindako bilera baten ostean.
Luca Visentini Europako Sindikatuen Konfederazioko buruak ere defendatu du proposamena. «Espero dugu Batzordeak finantzaketa nahikoa bermatzea, zor tresna komun egokien bidez».
Tapiak BERRIAri astelehenean iragarri zion saiatuko zirela zirrikitu bat bilatzen ezinbestekoa ez den jarduera oro geratzeko dekretuan. Dekretu horren laugarren artikuluan aurkitu du zirrikitua, baimena ematen baitu «derrigorrezko jarduera» bati eusteko, «lan txanda guztiz ezinbestekoen bidez». Artikuluak dio lantalde horrek asteburuetan eta jaiegunetan lanean aritzen denaren parekoa izan beharko lukeela. Jaurlaritzak agiri baten bidez gogorarazi die enpresei beren esku dagoela aukera hori baliatzea.
Zehaztasunek izan dituzte lehen ondorio praktikoak. Tubos Reunidosek iragarri zuen atzo Amurrioko (Araba) eta Trapagarango (Bizkaia) fabrikak berriro irekiko dituela, «arauak errespetatuz». «Derrigorrezkoak diren gutxieneko lanak» egingo ditu, eta ez besterik.
Gauza bera egiteko asmoa du haren auzoak, Tubacexek. Gogorarazi duenez, Laudioko eta Amurrioko plantetan ekoizten dituen hodi guztiak esportaziorako dira, eta epe laburrean bete beharreko hainbat konpromiso ditu. Gainera, esan du bere hodiak energiarako eta uraren eta gasen tratamenduen sektorerako direla, eta horiek funtsezkoak direla.
Antzeko justifikazio bat erabili du Arcelor Mittalek Lesakako lantegia (Nafarroa) berriz martxan jartzeko. Datorren astean berriro zabaltzeko asmoa du multinazionalak, altzairuzko ontzietako eraztunetan erabiltzen den altzairua egiteko. Normal ari dira lanean Etxebarrikoan (Bizkaia), elikadura industriarentzako ontziak egiten baititu. Gipuzkoako bi fabriketan, Olaberrian eta Bergaran, «gutxieneko jarduera ezinbesteko bati» eutsiko diote. Erabat itxita daude, berriz, Sestaoko ACB, Berriobeitikoa (Nafarroa), Legasakoa (Nafarroa) eta Aguraingoa (Araba).
Lantalde txikia CAFen
Oinarrizko sektore bat direla baino gehiago, enkargu bat bete behar dutela argudiatu du CAFek. Lantalde txiki bat jarri dute gaur lanean Beasaingo eta Irungo fabriketan, tren batzuk bukatzeko. LABek esan du 44 langile direla, eta 37 direla dio ELAk. Zeelanda Berrirako, Herbehereetarako eta Italiarako tren batzuk entregatu behar dituzte hurrengo egunotan, kontratuetan zigor handiak ez izateko. Lan horrek langile batzordearen oniritzia du, segurtasun neurri guztiak beteko direla uste baitu. CAFeko gainontzeko langileak apirilaren 20an dira lanera itzultzekoak.
Mondragon taldea, «praktikoki itxita» dagoen arren, kooperatiba batzuetan gutxieneko lan batzuk egiteko asmoa dutela onartu dute haren iturriek.
Eustaten arabera, 883 dira hozkailu ontzi handietan lan egiten duten hego euskal herritarrak, eta horietako bat da Gabantxo, Haizea Hiru ontziko makinetako nagusia. Azaroaren 25ean irten zen etxetik lau hilabeteko kanpainari ekiteko, eta otsailaren 8an lurreratu zen azkenekoz, Abidjanen (Boli Kosta). Han lurreratzekoa zen duela hamar egun, itzultzeko hegaldia hartzeko, baina itsasoan geldiarazi zituzten. «Lehorretik deitu, eta aireportuak itxita zeudela esan ziguten. Orain ez dago inolako aurreikuspenik; ez dakigu noiz edo nola itzuliko garen. Mundu osoko nazioek itxi dituzte mugak. Gu ezin gara joan, eta gure ordez aritu behar dutenak ezin dira etorri». Euren enpresa hariak mugitzen saiatu da, baina alferrik. «Espainiak Boli Kostan duen enbaxadorearekin eta abar, baina gaur egun eskuak lotuta dauzka. Mundu osoan gertatzen ari da gauza berbera: ez da Boli Kostaren arazoa bakarrik. Indiako ozeanoan dauden lagunek ere arazo bera daukate».
Hamahiru lagun daude ontzian, hiru euskal herritar, galiziar bat, eta bederatzi afrikar, lau herrialdetakoak: Beningoak, Boli Kostakoak, Senegalgoak, eta Ghanakoak. Oraingoz, lanean jarraitzen dute, baina Gabantxok onartu du atzerapen luzearen aurreikuspenak eragina izan duela giroan: «Itzultzeko buruan zuen data heldu eta gero, jendeak ez dauka burua egon behar den tokian, eta errazago sortzen dira istiluak. Horrez gain, jendea nekatuta dago, ez fisikoki, psikologikoki baizik, eta errazago gertatzen dira erruak eta istripuak». Alde horretatik, Gabantxok badu eskarmentua egonaldi luzeak kudeatzen, eta, Euskal Herrian itxialdia agindu zenean, hura hobeto eramateko aholku sorta bat idatzi zuen Twitter sare sozialean, eta arrakasta handia izan zuen.
Eskarmentuak, baina, ez du dena leuntzen, eta teknologiak elkarren berri izateko modua asko erraztu duen arren, ez du ezkutatu etxekoekin hitz egitea «gogorra» dela. Haren amak 92 urte ditu, gaixo kronikoren bat ere badu familian, eta 7 urteko seme bat. «Dakien bakarra da astebete barru etxean egongo nintzela esan niola, eta aste hori bete dela eta ez nagoela. Zorionez, handik iristen zaizkidan albiste guztiak onak dira, baina txarrak balira, nola itzuli?». Herrialde ezberdinetako marinelak dira, baina kezka antzekoa dute: «Arrantzale afrikarrek ere familiarekin hitz egiten dute, eta entzuten dute zer gertatzen ari den beren herrian. Senegalen, gauez inor ezin da irten kalera, eta mugak itxita daude. Boli Kostan, berdin… eta urduritasuna da nagusi. Batez ere ikusten dutelako egunak aurrera doazela eta ez dagoela inolako berri onik».
Osasunez ondo daude guztiak ontzian. Itsasoan 50 egun eramatea nahikoa ziurtagiri da eskifaiako inor koronabirusak jota ez dagoela baieztatzeko. Baina lehenago edo geroago portura itzuli beharko dute janari eta erregai bila, eta horrek arriskua du. «Berriro itsasora joan behar badugu, eta gaixoren bat badago barruan, nola bakartuko dugu? Hemen ez dago sendagilerik, ez ospitalerik, ez ezer. Elkarren ondoan gaude egun osoan. Bat gaixotzen bada, denok kutsatuko gara». Enpresak beste hiru ontzi ditu Atlantikoan, eta han denak osasuntsu daude. Ez, ordea, Egalabur arrantzontzikoak. Marineletako bati kutsatua egotearen sintomak atzeman zizkioten, eta berrogeialdia egiten ari da Abidjango portuan.
Zehaztapen horiek egin zituen atzo Industria Ministerioak ohar batean, eta erabakia berretsi zuen Nadia Calviño Ekonomia ministroak, ordu batzuk geroago eginiko agerraldian, alboan Pablo Iglesias gobernukidea zuela —jarduera erabat gelditzearen aldekoa da Iglesias—. Adierazpen horrekin, gobernuak enpresa asko irekitzeko zirrikitua zabaldu du, baina hainbat galdera utzi ditu oraindik erantzun gabe. Emandako azalpenen arabera, Hego Euskal Herriko lantegi handi ugarik ez lukete euren jarduera eten beharko, euren bezero nagusiak nazioartean dituztelako. Dena den, ikusteko dago nola gauzatuko den hori.
Calviñok azaldu duenez, baimen hori igandeko erabakiaren interpretazio bat da. Nabarmendu du dekretu horren asmoa ez dela ekonomia gelditzea, baizik eta «hibernazio moduko batean» sartzea, herritarren mugikortasuna gutxitzeko eta kutsatzeak gutxitzeko. Horren harira, azpimarratu du dekretu horrek enpresei aukera ematen diela beren lantaldeak egokitzeko —«oinarri bat mantentzeko»—, produkzio kontraturik gal ez dezaten, eta alarma egoeraren ondorengo ekoizpen jarduerari eutsi ahal izateko. «Mugikortasuna murrizten saiatzen den lege dekretu bat daukagu [igandekoa]; jarduera ekonomikoa minimizatzen saiatzen dena, baina oinarrizko jarduera bat mantentzeko modua ematen duena ere, enpresek ekoizpen gaitasuna eta kontratuak gal ez ditzaten».
Erabaki horrekin, zenbait sektoretatik eginiko eskaerei erantzun nahi izan die Madrilek. Atzo, Jaurlaritzak «zirrikituren» bat bilatzeko eskatu zion beste behin, eta Asturiasko kasua gogoratu zion; han gobernuaren ordezkariak onartu du 30 bat enpresak euren jarduera ez etetea.
EAJk, berriz, Calviñoren «zuzenketa» eskertu zuen, baina zehaztasun gehiago eskatu zizkion. ELAk eta LABek, berriz, salatu zuten interpretazio batek ezin duela ordezkatu lege dekretu batek zehazten duena.
Autonomoak ere bai
Era berean, gobernuak argitu du igandeko dekretuan funtsezkotzat jotako jardueretako batean aritzen ez diren autonomoek ere lan egin ahalko dutela, mugitu daitezkeela euren lantokietara baimen berezi batekin. Baina euren kargura beharginak badituzte, baimen ordaindua eman beharko diete.
Gobernuko bi alderdiek atzo adostutakotik ezer gutxi aldatu da alor honetan. Zaurgarritasun egoeran dauden eta beste etxebizitzaren bat izateko aukerarik ez duten maizterren etxegabetzerik ez da egingo sei hilabetez, alarma egoera bukatzen denetik aurrera. Horrez gain, iraungitzear zeuden alokairu kontratuak beste sei hilabetez luzatuko dira automatikoki, eta ez da izango igoerarik.
Maizterrek, era berean, ICOtik interes gabeko mikromaileguak jasoko dituzte alokairuak ordaintzeko laguntza gisa, eta seitik hamar urtera bitarteko epea izango dute haiek itzultzeko. Horrela, Pablo Iglesiasen arabera, ziurtatuko da etxejabe txikiek, «pentsio urria alokatutako etxe batekin osatzen duen bikote ezkondu pentsiodunek», diru sarrera hori ez dutela galduko.
Mailegu txiki horiek ematerakoan, gobernuak zaurgarritasun egoerako maizter gisa hartuko ditu koronabirusarengatik eta larrialdi egoerarengatik kaleratutako pertsonak, aldi baterako erregulazioan sartu direnak eta egoera dela-eta sarrerak maila jakin batean murriztuta dauzkaten autonomoak. Azken buruan, itzulketa horren epea amaituta, maizterren batek ezingo balu mailegurik itzuli, Pablo Iglesiasek azaldu du estatuaren funts publikoetatik aterako dela dirua.
Dekretuak, hori bai, desberdindu egiten ditu etxejabe txikiak eta handiak. Etxejabe handiak dira alokairuan hamar etxe baino gehiago dituztenak. Horiei lotuta, alokairuen negozioan dauden inbertsio funts eta higiezin talde handiek euren ekarpena egin behar dutela uste du gobernuak. Horregatik, zaurgarritasun egoeran dauden maizterrek ezinezkoa badute alokairua ordaintzea, zorraren erdia barkatu beharko diote etxejabe handi horiek, edo, bestela, zorra berregituratu, hiru urteko epean ordaindu ahal izateko. ak.
Krisiaren ondorioz hipoteka mailegua ordaindu ezin dutenentzako atzerapena kasu gehiagotara zabaldu du gobernuak. Lehen etxebizitzen kasuez harago, bankuek ezingo diete kobratu lokal eta bulegoen gaineko hipotekarik jarduera etenda edo sarrerak murriztuta dauzkaten autonomoei, alarma egoera amaitutzat ematen den hilabetearen azken egunera arte. Ordaindu gabeko alokairuak dituzten etxejabeek ere, pertsona fisikoak badira, eskatu dezakete atzerapen hori hipotekentzat.
Aurretik hartutako neurria orokortu egingo du dekretu honek: ezingo zaio inori argindarrik, gasik edo urik moztu larrialdi egoerak irauten duen bitartean. Argindarrerako eta gaserako bonu soziala lortzeko baldintzak arindu egingo direla ere iragarri du Iglesiasek, eta laguntza hori eskatu ahal izango dute krisi honen ondorioz kaleratutako langileek eta jarduerarik gabe gelditutako autonomoek.
Alarma egoerak iraun bitartean behin behineko lan kontratua bukatu zaien eta langabezia sarirako eskubiderik ez duten langileentzako 440 euroko laguntza berezi bat onartu du gobernuak. Hilabete bateko ordaina izango da, eta gutxienez bi hilabeteko kontratua zuten langileentzat izango da. Ez da bateragarria izango beste gutxieneko errenta, laguntza eta antzekoekin.
Gizarte segurantzan egon arren, etxeko langileek ez dute izaten langabezia saririk, eta haientzako ere laguntza bat izango da, larrialdi egoerak iraun bitartean kaleratuak izaten badira edo lanorduak murriztu bazaizkie. Hilabete bakarreko laguntza izango da, kotizazio oinarriaren %70ekoa. Hego Euskal Herrian 37.000 langile inguruk kotizatzen dute etxeko langileen erregimenean.
Kontsumoko kredituen ordainketetan ere atzerapena izango dute zaurgarritasun ekonomikoan dauden pertsonek. Hiru hilabete egin ahal izango dituzte horiek ordaindu gabe.
Bertan behera gelditutako bidaien inguruan, berriz, gobernuak onartu du bezeroek bonu bat izango dutela urtebetez. Epe horretan erabiliko ez balute, jarri duten dirua itzuli egin beharko zaie.
Gizarte Segurantzako kotizazioen sei hilabeteko luzapena ere onartu du gobernuak, autonomoentzat eta enpresa ertain eta txikientzat, baldintza jakin batzuekin. Zorretan dauden kotizazioen ordainketa ere atzeratu ahalko da ekainaren 30era arte.
Baldintzak desberdinak izango dira kasuan-kasuan. Hala, aurretik luzapena ez duten eta koronabirusak kalte egin dien autonomoek apirilari dagozkien kotizazioak atzeratu ahalko dituzte %0,5eko interesarekin. Maiatzari, ekainari eta uztailari dagozkien kotizazioen atzerapena sei hilabetekoa izango da, eta ministerioak zehaztu beharko ditu baldintzak.
Langileak aldi baterako erregulazioan dituzten enpresek eta autonomoek ez dute abantaila bera izango. Soilik maiatzeko eta ekaineko kotizazioak atzeratu ahalko dituzte, eta haiengatik %0,5eko interesa ordaindu beharko dute.
Martxoaren 14tik aurrera jarduera eten duten autonomoek ez dute errekargurik ordaindu beharko apirilera bitarteko egunei dagozkien kotizazioetan.