Eta hor dago arazoaren gakoetako bat: batzuk loturik daude 2008ko eragin mugatuko itunera; CCOO eta UGT sindikatuek FVEM patronalarekin egin zuten hura. Gutxi batzuk 2001eko eragin orokorrekoaren barruan daude; sindikatu abertzaleek egin zuten hura. Bata zein bestea baitaude ultraaktibitate mugagabean, epaitegiek horrela argitu ondoren —lan erreformaren urtebeteko ultraaktibitatearen gainetik daude hitzarmenok, baina orduko soldata mailarekin—; beste talde batek enpresa itunak ditu, eta beste batek, azpikontratatutako enpresen lan baldintzak. Kaos bat da.
Eta labirinto horren irteeraren bila dabiltza ELA, LAB, CCOO eta UGT, plataforma negoziatzaile bateratua eratu ondoren. Ohiz kanpoko batasun horretan daukate oinarria maiatzean eta ekainean egindako grebek —azkenak, joan den astean—. «Hau guztia ordenatu egin behar da», dio LABeko alorreko arduradun Eulate Zilozinaurrekotxeak. «Bada jendea 2003tik soldata igoerarik izan ez duena. Beste batzuek izan dute, enpresa ituna egin gabe ere. Enpresariaren nahiaren arabera ari dira sarri 2011ko edota 2003ko soldata mailak igotzen. Metaleko langileak pribilegiatuak direla? Mila euroko soldatak jasotzen dituztenak badira, eta hortik behera ere bai».
Metalgintza euskal negoziazio kolektiboaren arima izan da urte askoan, alorrak biltzen duen langile kopuru handia dela eta; LABek badaki horrek pisu handia duela negoziatzean. «Zenbat denbora daramagu itunik gabe? Oso esanguratsua da hori, ongi islatzen baitu zenbateko trabak jartzen ari diren hitzarmen hau egin ez dadin».
FVEMren deiaren zain
Eta orain zer? FVEM hitzordua jartzekoa da negoziazio mahaiak bilera egin dezan, baina gaur arte ez die egunik helarazi sindikatuei. Azken grebek eta manifestazioek arrasto handia utzi dute. «2018ko otsailean hasi ginen negoziatzen», azaldu du Zilozinaurrekotxeak; «patronalak zioen sindikatu gehiegi ginela eta plataforma bakarra nahi zuela. Hori bera egin dugu, oinarrizko eduki batzuk adostuta. Baina berdin zaie. Ez dute borondaterik. Orain arazoa da grebak daudela».
Izan ere, sindikatuek ez dute baztertu greba deialdi gehiago egitea, lanuzteek lortu duten «erantzun izugarria» ikusita. «Patronala konturatu da arazo larri bat duela, eta horregatik erabaki du piketeak erabiltzea», dio LABeko kideak. «Giroa berotuz joan da, eta agindu zehatzak eman dizkiete polizia-piketeei. Eta, hala ere, ekainaren 21eko manifestazioa, Bilbon, inoizko handiena izan da metalgintzan. Patronalak beste argazki bat bilatu du, martxa hori desitxuratzeko, eta, zoritxarrez, lortu du hein batean».
Ekainaren 20ko eta 21eko mobilizazioetan atxilotuak, zaurituak eta identifikatuak egon ziren. «Langile batzuk auzipetu egin dituzte», gogoratu du Zilozinaurrekotxeak. «Hori da patronalak nahi duen argazkia».
Eragin mugatuaren beldur
ELAko alorreko arduradun Mikel Etxebarriarentzat, «errealitate oso desberdinak» daude metalgintzan, azpikontratazio handia dagoelako, hasteko. «Edonola ere, grebak erakutsi duena da langileak benetan haserretu direla». ELAk badu kezka bat: CCOOk eta UGTk eragin mugatuko itun bat egingo ote duten, eta hori gerta ez dadin konpromisoa eskatu die haiei eta patronalari, «baina ez dute konpromisoa hartu nahi izan». 2008an eragin mugatuko ituna egin zuten hiru eragile horiek, eta orain ere ez dute ordezkaritzaren gehiengorik metalgintzan eragin orokorreko akordio bat egiteko. ELAk eta LABek badute; sektoreko lehen eta hirugarren indarrak dira.
Dena den, plataforma bateratua eratu dute sindikatuek oinarrizko eskaera batzuk babesteko. «Oinarrizko eskaera horiek ere ez ditu nahi FVEMk, eta horregatik hustu dira lantokiak eta bete dira kaleak». Eta ekinaldi horrek segida izango duela uste du Etxebarriak. Egunotan sindikatuek bilerak egingo dituzte, eta laster jakinaraz ditzakete mobilizazio gehiago, «greba deialdiak baztertu gabe, noski».
Finean, aberastasuna banatu dadila eskatzen ari dira sindikatuak, ELAko kideak dioenez, «2017ko eta 2018ko datu ekonomikoak ematen dituztenean oso onak direla esaten dutelako, eta 2019ko aurreikuspenak ere onak direla esan baitute». Egoera horrek eragin du haserrea langileen artean, sindikalistaren arabera: «Enpresak ondo daudela ikustea eta aldi berean lan ituna berritu nahi ez izatea urte mordoaren ondoren».
Enpresa itunak dituzten langileak kalera atera ote dira egunotan sektoreko bat eskatzeko? ELAko kideak dio baietz, behargin askok egin dutela bat mobilizazioekin. «Beti dago elkartasuna, noski, baina, gainera, nahiz eta enpresa itun bat eduki, egiten ari garen hainbat aldarrikapenek eragina dute haiengan ere; adibidez, subrogazioa».
Enpresa itunak dituztenak
Sindikatuen eskaeren artean zentraltasuna hartu du azpikontratuekin aritzen direnek kontratuz aldatzeko eskubidearen aldarrikapenak. Gero eta azpikontratazio gehiago dago enpresetan, eta subrogazioak beste errealitate bat ekarriko luke langile askorentzat, beste lan baldintza batzuk. «Enpresa itun batek ezin du jaso subrogaziorako eskubidea; sektorekoak, bai».
Datozen egunetan ikusiko da modurik ote dagoen aldeek akordio bat egin dezaten, baina erraza da aurreikustea uda beroa datorrela metalgintzan. CCOOko arloko arduradun Iker Gonzalok argi dio mobilizazioak ez direla amaituko berehala. «Plataforma bateratua ez zegoela, grebak daudela orain… aitzakiak dira», dio FVEMri erreparatuz; «uste zuten grebak ez zirela izango handiak, eta azkena, ekainaren 21ekoa, izugarria izan da».
Ertzaintzarekin izandako istiluen inguruan ere aho bilorik gabe hitz egin du Gonzalok: «Bi kontainer sutan azaldu ziren argazkian, baina azken egunean probokazio bakarra Ertzaintzarena izan zen, goizetik piketeei oldartzen, 60 urtetik gorako langileei bultzadak emanez, eta horrekin nahikoa ez, eta arratsaldeko martxa hasi orduko beltzak pilota jaurtitzeko eskopetekin jarri ziren aurrez aurre. 11.000 laguneko manifestazioa, eta istiluak bilatu nahian ibili ziren, baita martxa bera bitan zatituta ere une jakin batean. Zaurituak egon ziren, baita kazetari bat ere».
Ez da testuinguru hoberena akordiorako, baina Gonzalok dio patronala ez bada esertzen aurrera egingo dutela mobilizazioek. Haien deialdiaren zain dauden bitartean, CCOOko kideak dio «jarrera harroputza» duela FVEMk, eta sindikatuak ez daudela oporretan. «Hor dugu uztaila, eta gero iraila etorriko da; eta tentsioari eutsiko diogu».
2 Lehen esnea, orain fruitua… behi magikoei buruz ari zara ala? Ez, Vaca Muerta hidrokarburoak esplotatzeko lurralde bat da, Argentinako Patagonian. Oso handia da, Nafarroa halako hiru, eta munduko ustiategi handienetako bat bilakatzeko potentziala du.
3 Potentziala diozunean, ulertu behar dugu oraindik ez duela asko ematen? Uste zuten baino gutxiago. Duela ehun urte ohartu ziren lur horien azpian petrolioa eta gasa barra-barra egon zitekeela, baina 2012ra arte ez zuen egiaztatu YPF konpainiak.
4 Hori ez zen Argentinako Gobernuak nazionalizatutako konpainia? Huraxe. Kasualitatez edo, iragarpena egin eta gutxira Cristina Fernandez presidenteak Repsolen eskuetatik berreskuratu zuen. Konpainia publikoa da berriro YPF, eta duela bi aste iragarri zuen lehen aldiz esportatu zuela Vaca Muertatik ateratako gas likidotuaren 25.000 metro kubiko. Asmoa da neguan gas hori barne eskaria betetzeko erabiltzea eta udan esportatzea, Argentinaren kontsumoa jaisten denean. Aurretik, otsailean, Vaca Muertako petrolioa esportatzen hasi zen YPF bera: ia milioi erdi saldu zizkion Bahamasi. 2009az geroztik lehen esportazioa izan zen. Ondoren, petrolio konpainia txiki batek ere, Vistak, milaka upel batzuk esportatu zituen, eta aurrerantzean gehigo esportatuko dituela iragarri zuen.
5 Zergatik behar izan dute hainbeste denbora? Batetik, zailtasun teknikoak daude. Petrolioa eta gasa 3.000 metrora daude, lur azpian daude. Eta haustura hidraulikoaren bidez atera behar dira hortik, hau da, hondarra erabiliz hidrokarburoak dituzten harriak kraskatzeko.
6 Fracking ospetsua, alegia. Protestak sortu dira, ezta? Patagoniako inguru horretako jatorriko biztanleak, maputxeak, ez daude pozik beren lurrari emandako erabilerarekin, eta Hagaraino ere joan dira kutsaduraz kexatzera, baina indar politiko txikia dute gobernuari eta industriari aurre egiteko. Gainera, hidrokarburoen industria da enplegatzaile nagusia.
7 Orduan, zein da arazoa? Arazo teknikoek ekoizpena mugatu dute, eta horiek inbertsio apala ekarri dute. Gainera, azpiegituren eskasia dago: harea itsasoz, trenez eta azkenik kamioien bidez eramaten dute, Argentinak ez du gasa likidotzeko plantarik, gasbideak eta petroliobideak ere eskas…
Iruñeko VW beste hiru lantegirekin ari da lehian auto berri bat egiteko: Martorellekin (Katalunia), Bratislavarekin (Eslovakia) eta Txekiar Errepublikan Skodak dituenetako batekin. Modeloaren izenik ez du jakinarazi enpresak, baina bai noranahikoaren eta auto arruntaren arteko ibilgailu bat izango dela (CUV edo Crossover Utility Vehicle), eta Poloren plataforma erabiliko duela.
Landabenek bi modelo egiten ditu orain: Polo, 1984az geroztik, eta T-Roc, iaztik. Hirugarren modelo bat lortzea oso garrantzitsua dela ziurtatu du zuzendaritzak: «Beste alternatiba bat izango luke [Landabenek], eta, hortaz, ekoizpen egonkorragoa, eta segurtasun gehiago enpleguan eta geure etorkizunean». Gainera, auto berri horrek noizbait bertsio elektriko bat izan dezakeenez, «auto elektrikorako zubia» izango litzateke. Oraingoz, Alemanian bildu du VWek ekoizpen elektriko guztia.
Zuzendaritzak sindikatuei egin dien proposamenak sei atal ditu. Lehenengo hirurak 2019ko ekoizpen programa betetzeari lotuta daude, eta lan hitzarmenean aipatzen den lanaren antolaketa malguari dagozkio. Horien artean dago langileek larunbat batzuetan beren borondatez lan egitea, eta eguneko atsedenaldien ordua aldatu ahal izatea. Gainera, lan txanda bat uztailetik abuztura eraman nahi du zuzendaritzak.
Beste neurriak lehiakortasuna handitzeko proposatu ditu VWeko zuzendaritzak. Egunean 1.438 auto egitea da helburua, orain baino 30 gehiago, eta, horretarako, «beharrezkoa balitz», lan txanden eta atsedenaldien aldaketa negoziatu beharko lukete bi aldeek.
2016an, T-Cross modeloa lortze aldera, lanaldia luzatzea eta langile sartu berriei gutxiago ordaintzea onartu zuten langileek. Beste baldintzetako bat izan zen lan hitzarmen luze bat egitea, eta hori ere lortu zuen. Otsailean, sei urterako lan ituna sinatu zuten zuzendaritzak eta langile batzordean gehiengoa duten sindikatuek —UGTk, CCOOk eta CCPk—. Itunetik kanpo geratu ziren ELA, LAB eta CGT. Hauteskunde sindikaletan, langileek ildo hori babestu zuten, bi ordezkari gehiago eman zizkietelako sinatzaileei eta bi gutxiago kritikoei.
Arabako eta Gipuzkoako datuengatik apaldu da kopuru orokor hori. Araban, 37 izen daude orain zordun handien zerrendan, bost zergapeko irten eta beste izen berririk ez baita sartu. Zordun handiek Araban pilatutako zorra aurreko ekitaldian baino 3,6 milioi txikiagoa izan da.
Gipuzkoan, zordun handiak 66 dira, hiru gutxiago. Hiru izen sartu dira zerrendan, 4,4 milioi euroren zorrarekin, eta sei irten, 14,5 milioi euro zor zituztenak. Guztiek pilatutako zorra 2017koa baino 54,1 milioi txikiagoa da, 237,9 milioi eurokoa. Izan ere, pisu handiko zordun zenbaitek zorrak murriztu dituzte.
Hain zuzen, Gipuzkoako Ogasunari diru gehien zor diotenak Jose Ramon eta Juan Miguel Osinalde Etxaniz anaiak dira oraindik ere. Dena den, bakoitzak 49,6 milioi euroko zorra zuen lehen, eta 31,5 milioi eurokoa dute orain: alegia, anaia bakoitzak hemezortzi milioi euro pagatu dizkio Ogasunari, eta puska ederra kendu diote milioi batetik gorako zordunek pilatutako zorraren zenbatekoari. Osinalde anaien bi zor horien iturburuan ogasunak atzemandako iruzur fiskala dago. Baita Gipuzkoako hirugarren zordun handienaren kasuan ere: LH Commodities & Investments. Hark oraindik ere 23 milioi euro pagatu behar dizkio Gipuzkoako Aldundiari.
Bilbao Basket
Bizkaian, berriz, handitu egin da zordun handien zerrenda, sei izen gehiago baitaude orain —sei zergadun atera dira zerrendatik, eta hamabi sartu—. Eta handitu egin da haiek pilatutako zorraren zenbatekoa ere, 453 milioi eurorena baitzen lehen, eta 466 milioi eurorena orain. Bizkaiko zordun handien zerrendan agertutako izen berrien artean, aipatzekoa da Bilbao Basket saskibaloi taldea: 3,4 milioi euroko zorra du.
Zordunetan lehena Jabyer Fernandez enpresaburuaren Iurbernorrek jarraitzen du izaten, 52,2 milioi zor baitizkio Bizkaiko Ogasunari. Jabe beraren beste bi enpresen zorrak ere jasotzen ditu Bizkaiko zerrendak: Residere (lau milioi) eta Fonorte (hiru milioi).
Higiezinen burbuilarekin hondoa jotako enpresa gehiago ere agertzen dira zor handienen sailkapeneko lehen postuetan: Andres Iraculisen Urco Urbasa (11,1 milioi) eta Lendiz (4,8 milioi), Araban; eta Moldis Echarro (hogei milioi), Abaroa (16,7 milioi) eta Baensa (11,2 milioi), Bizkaian. Kiebra jo eta deseginda daude konpainia horietako batzuk, eta zorra berreskuratzea zaila izango dute ogasunek.
Industria alorreko zordunen likidazioetatik agian errazago izango da zatiren bat berreskuratzea. Hori gertatu da, adibidez, Fagor Etxetresnekin, zorra erdira murriztu baitu: aurreko ekitaldian hamasei milioi euro zor zituen, eta haien erdiak pagatu dizkio Gipuzkoako Ogasunari. 8,1 milioi zor ditu orain. Ez da horrelakorik gertatu, ordea, Edesarekin, oraindik hamar milioi zor baitizkio Bizkaiko Ogasunari.
Hiru ogasunek plazaratutako zerrendetan milioi bat eurotik gorako zordunak agertzen dira, baina ez borondatezko epean egindako eta atzeratutako, zatikatutako eta bertan behera utzitako ordainketak.
