Koronabirusa COVID-19: 2020ko atzeraldia “2009koa bezain txarra, edo txarragoa” izango da, NDFren iritziz. 2021erako, zain dago, ea krisia noiz konponduko den.

Aldi baterako lan-erregulazio espedienteen eraginpean dauden langileak 130.000 baino gehiago dira Araban, Bizkaian, Gipuzkoan eta Nafarran, 2020ko martxoaren 27an.

Jaurlaritzak baztertu egin du Tubos Reunidosen aldi baterako lan-erregulazioa. Zuzendaritzak eta langile batzordeak bilera bat egin dute zein pauso eman aztertzeko.

Krisi batetik bestera doa Europako Batasuna, baina aurrekoan ikasitako lezioak ikasteko zailtasunak ditu. Iparralde moralistaren eta hegoalde eskalearen arteko arrakala agerian utzi zuen zorraren krisiak, eta zanga hori oraindik oso zabala dela erakusten ari da koronabirusaren krisia. Azken adibidea atzo bertan ikusi zen: Europar Kontseilua bideokonferentzia bidez bildu zen krisiaren kostuei aurre egiteko erantzun bateratu bat lantzeko, baina, aurrez aurre hitz egiteko aukera zutenean bezala, erabaki irmo eta bizkor bat hartzeko gaitasunik gabe.

Pantailak 16:00ean piztu zituzten EBko agintariek, baina ez zituzten itzali 22:00etarako minutu gutxi falta ziren arte. Ohikoa duten erabaki batekin amaitu zuten bilera: denbora gehiago eskatzen gauzak adosteko. Zehazki, bi asteko epea eman diete Europako Batzordeari eta Europar Kontseiluari, «beste erakundeekin kontsulta egin ondoren», krisiari aurre egiteko gastuei tresna bateratu bat prestatzeko. Antonio Conte Italiako lehen ministroak, Pedro Sanchez Espainiako gobernuburuaren babesarekin, uko egin zion bilera osteko testu epelago bat sinatzeari, eta hamar eguneko epe bat eskatu zuen erantzun sendo bat emateko.

Egia da krisia bat-batekoa denez, aurreko krisietan baino bizkorrago erantzuten ari direla EBko gobernuak, eta Europako Banku Zentralak ez duela itxaron bere alea jartzeko —beste 750.000 milioi euroren bonuak erosiko dituela iragarri du, eta bankuei nahi beste likidezia agindu die—.

Baina krisiari aurre egiteko gastua finantzatzeko moduan alde handiak daude. Koronabonuak eskatu dituzte bederatzi estatuk, hau da, EBren edo eurogunearen bermea duten zor bonu batzuk jaulkitzea. Proposamen horren atzean daude ohiko susmagarriak —Frantzia, Italia, Espainia, Grezia eta Portugal—, baina baita Belgika, Irlanda, Eslovenia eta Luxenburgo ere. David Sassoli Europako Parlamentuko presidenteak ere formula hori babestu zuen atzo. Baina, atzoko bileran Alemaniaren, Herbehereen, Austriaren eta Finlandiaren ezezko borobila jaso zuten, beldur baitira haiek pagatuko dutela azken faktura.

Errreskate funtsaren aukera

Bigarren aukera bat da ESM erreskate funtsak gastatzeke dituen 410.000 milioi euroak erabiltzea diru beharrean daudenei laguntzeko. Horretan ere badira aldeak: Italiak eta Espainiak nahi dute ESMren dirua baldintzarik gabe jaso, larrialdiko egoera dela argudiatuta, baina iparraldekoek defendatu dute ESMren dirua nahi duenak haren zaintzapean geratu beharko duela.

Europar Kontseiluan parte hartu zuten batzuek beste bideokonferentzia bat izan zuten goizean, G20ko taldekoa. «Birusak ez du mugarik errespetatzen», onartu zuten agiri bateratuan, eta horregatik agindu zuten «beharrezkoa den guztia» egingo dutela krisi globalari aurre egiteko. Adierazpenak adierazpen, estatu bakoitza bere aldetik ari da pandemiaren aurka borrokatzen.

«2008koa baino larriagoa»

E zkor azaldu da Munduko Merketaritza Erakundea (MME). «2008ko Atzeraldi Handia baino krisi ekonomiko larriago bat», espero du, eta munduko herrialdeei eskatu die agertoki horretarako prest egoteko. «Ez dago laguntzarik behar ez duen herrialderik; azken aurreikuspenek erakusten dute atzeraldi handi bat datorrela, eta enplegu asko galduko dela. 2008ko finantza krisiak eragindako enplegu galera hura baino handiagoa izango da», azaldu du Roberto Azevedo MMEko buruak.

Lantokietan protesta egitera deitu dute gaur ELA, LAB, ESK, Steilas, EHNE eta Hiru sindikatuek, eskatzeko administrazioei langileen osasunaren alde eten ditzatela ezinbestekoak ez diren lan jarduerak. Harrigarria da sindikatuak halako eskaera bat egiten entzutea, eta soilik salbuespen egoera baten testuinguruan uler daiteke. Mitxel Lakuntza ELAko idazkari nagusiak (Iruñea, 1976) xehe-xehe azaldu du «exijentzia» horren zergatia.

Zergatik gelditu behar dute funtsezkotzat jotzen ez diren jarduera guztiek?

Komunitate zientifikoak eskatzen duelako; haren irizpideak oso argiak dira pandemiaren aurrean. Italian garbi geratu da zein den egoera. Konfinamendua ez da izan han behar bezain zorrotza, eta neurriak faseka hartzea ez da izan eraginkorra. Ezin ditugu hutsegite horiek berritu hemen.

ELArentzat, zer da lehenbailehen egin beharrekoa oraintxe?

Funtsezkoak diren alorreko langileen segurtasuna bermatzea, ez delako bermatzen ari. Osakidetzan, jendea kutsatzen ari da, babes neurri nahikorik ez dagoelako. Gurutzetako ospitalean, 38.000 maskara erabiltzen dituzte astero; horrek ematen digu beharren neurria. Ez dute baliabide nahikorik funtsezko esparrutan aritzeko: Osakidetzan, adinekoen egoitzetan, garbikuntzan eta janariaren sektorean. Langile horien artean, kutsatze ugari gertatzen ari dira, eta jende nahikorik ez da egongo jarduera horiei aurre egiteko.

Eta…

Langileek hartu behar izan dugula aurrea, eta jarduera eten, enpresa gehienek ez dutelako ekimenik izan jarduera gelditzeko, osasun bermerik ez dagoela jakin arren. Garbiketa, segurtasun tarteak, sarrera-irteerak, aldagelak… gauza asko bete behar dira zorrotz.

Beraz?

Funtsezko esparruetan ez badira bermatzen ari gutxieneko segurtasuna, nola bermatuko dituzte sektore pribatuan? Adegik eta Mondragonek iragarri dute erosi dituztela enpresetan aritzeko maskarak. Hala bada, zerbitzu publikoen esku utzi beharko lituzkete, lehentasuna eta urgentzia hor dagoelako. Oinarrizko ariketa da hau: osasun publikoari eta hango langileen jardunari zutik eustea bada lehentasuna, ez dauka ez hankarik ez bururik interes ekonomikoak lehenesteak.

Enpresak orain ixten badira, ordea, agian gero ez dira hain erraz irekiko.

Ez dugu zalantzan jartzen arazoak egongo direla; ondorioak eta kaltetuak izango dira, izango gara. Baina patronalak hitz egiten du hau pandemia global bat ez balitz bezala, besteek arazo bera ez balute bezala. Aste batzuei buruz ari gara. Enpresa horiek ez dute ixten udan eta Eguberrietan? Ez da hain zaila auzia: irizpide medikoekin koherente izateko, kutsatze arriskua murrizteko eta funtsezko sektoreei lehentasuna emateko, jarduera guztiak gelditu behar du.

Gutxieneko jarduera bati ezin zaio eutsi osasuna bermatzen ari direla probatzen duten enpresetan?

Ea… hainbat enpresa geratu dira gure presioari esker, eta eskerrak Mercedes gelditu dugun. Atzo [herenegun] hamalau kutsatu zeuden han, eta 200dik gora pertsona berrogeialdian. Lehen egunean gelditu genuen hura; bada, orain nolakoa litzateke egoera orduan jarduera gelditu izan ez bagenu? Horri buruz ari gara.

Ezetz esaten ari zara, noski.

Begira, Aernnovak, Sidenorrek eta beste hainbatek aurrera jarraitu dute… Arduragabekeria galanta da; langileak arriskuan jartzen ari dira, eta guk auzibidera joko dugu.

Salaketa judizialak aztertzen ari zarete jada?

Langileen osasuna arriskuan jartzea, jakinaren gainean egonda, delitua da, eta delitu horiek mahai gainean jarriko ditugu; oso argi dugu. Enpresek bai baitakite osasuna ezin dutela bermatu orain eta hemen. Gainera, ikuskaritza desagerturik dago egunotan. Nork emango du bermeak badirelako ziurtagiria?

Zenbat denbora nahi duzue etenda egotea jarduera?

Osakidetzaren kolapsoaren beldurrarekin dago lotua itxiera. Balizko kolapso horren inguruko egutegiaren arabera izan beharko luke. Etenaldiak ezin du luze jo, badakigu. Orain egiteak, agian, laburrago egin beharra ekarriko luke.

Milaka erregulazio daude jada, 100.000tik gora langile horien barruan. Koronabirusaren aterkia bere alde jarri duenik izango ote da?

Aldi baterakoak eta negoziatuak behar dute izan dosierrek. Horrela egin dute enpresa batzuetan. Akordiorik ez dagoenetan, iruzurrean ari dira hainbat. Multizerbitzuetakoak, adibidez, administrazioaren dirua jaso, eta zerbitzua eman ezin dutenez, bada, soldatak aurrezten dituzte.

Krisi ekonomikoak osasun krisia baino luzeago joko du. Kaleratze masiboak eta murrizketak etor daitezke berriro?

Aurreko krisian nolako erabakiak hartu zituzten ikusita, uste dugu alarma aktibatu egin behar dugula. Zor publikoa asko haziko da, eta bi bide daude horri aurre egiteko. Lehena da zerga politika aldatzea eta iturri berriak zabaltzea diruarentzat. Hau egin beharko litzateke, jakina. Bigarrena da murrizketen bidea. Irakasgai batzuk atera behar dira, ordea. Lehena, sektore publikoaren balioa zein den. Zenbat murrizketa egon dira Osakidetzan? Behin-behinekotasuna %40 da. Sekulako okerra litzateke irakasgai horiek alboratzea. Zaintza ere hor dago. Estrategikoa dela erakutsi du krisi honek. Plastikozko poltsekin ari dira egoitzetako langileak, poltsekin! Sektore horiei dagokien prestigioa emateko garaia heldu da, garbikuntza barne. Denak dira sektore feminizatuak, ez da kasualitatea.

Nork pagatuko du krisiaren faktura?

2009ko bide orriari jarraitu behar badiote, desberdintasuna eta pobrezia are gehiago handituko dituzte, eta kalera ateratzeko arrazoiak are indartsuagoak izango dira.

Espainiako armada Euskal Herriko kaleetan da. Zer diozu?

Bost minutuan desagertzen dela hemengo estatusa. Aginte bakarra ezarri du Madrilek, eta lehendakariari esan dio albo batera joateko. Armada atera dute, gerra bat balitz bezala, eta oso agerian geratu dira autogobernuaren ahultasun guztiak. Armadarenak, noski, asmo politiko garbia dauka, erakunde horiek normalizatzen saiatzeko gure herrian.

COVID-19ak hildakoen eta gaixotuen zifrei aurki batuko zaie lanik gabe geratu direnena. Espero zena beteko da: langabeziak nabarmen egingo du gora. Hala ohartarazi du Lanbideko idazkari nagusi Borja Belandiak. Iragarri duenez, Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, atzo arte, 9.000 lagun kaleratu dituzte edo amaitu dira haietako askoren lan kontratuak. Pertsona horiek ez dira lanpostuetara itzuliko —kopuru horretan ez dira kontuan hartzen aldi baterako lan erregulazioengatik langabezian daudenak—. Nafarroan, berriz, Lansarek oraindik ez ditu bere datuak eman. SEPE Espainiako Enplegu Zerbitzu Publikoak hurrengo ostegunean aurkeztuko ditu datu ofizialak. Horiek hala, espero da Hego Euskal Herrian 10.000tik gorakoa izatea lanik gabe geratu direnen kopurua hil honen amaieran.

«Egoera oso zaila izango da», ohartarazi du Lanbideko arduradunak. Herri Irratian eginiko elkarrizketa batean eman du langabe berrien kopurua, eta azpimarratu zifra hori egunez egun «modu adierazgarri batean» handitzen ari dela. Etorkizunera begira, «oso kezkatuta» azaldu da, eta egoerari buelta emateko «guztion» beharra izango dela nabarmendu du. «Ahalegin handia egin beharko dute administrazioek, enpresek eta langileek. Baita ikuspegi pertsonaletik ere; adibidez, hurbileko saltokietan erosiz, haiek laguntzeko». Beste sektoreek ere «kolpe gogorra» jasoko dutela adierazi du, eta, hori leuntze aldera, oraingo jarduera «ahal den neurrian» mantentzearen alde azaldu da, «langileen osasun baldintzak errespetatuz».

Hil honen hasieran, 151.214 langabe zeuden Hegoaldean. Otsaila ona izan zen, behera egin baitzuen, aurreko bi hilabeteetako joera hautsiz. Baina geldialdi sintomak ere azaldu ziren, aurreko urteetako otsailekin konparatuta. Martxorik beltzena izango da, beraz, eta oso litekeena da hurrengo hilabeteak antzekoak edo okerragoak izatea. Sekula ikusi gabekoa ere izango da aldi baterako lan erregulazioengatik langabezian geratuko direnen kopurua. Egunetik egunera handitzen ari da: dagoeneko, 100.000tik gora.

Azpikontratei adi

Lan erregulazioak sektore guztietan gertatzen ari dira, bereizketarik gabe. Administrazioan gertatzen ari direnak salatu zituzten atzo sindikatuek. Langile publikoei ezin zaie ezarri aldi baterako lan erregulaziorik, baina bai erakundeentzat lan egiten duten azpikontratetako beharginei. ELAk eta LABek salatu dutenez, «iruzur» ugari ari dira egiten enpresa horiek, eta Eusko Jaurlaritzari, Nafarroako Gobernuari eta gainerako instituzioei eskatu diete kontrolak indartzeko.

ELAk gogoratu duenez, premiazko neurri ezohikoei buruzko Espainiako Gobernuaren dekretuak ezartzen du zerbitzu baten adjudikaziodun diren enpresek kontratua etetea galdegin dezaketela, baina ohartarazi du arau horrek berak zehazten duela hori ezin dutela egin zerbitzu guztietan. Hala, sindikatuak jakinarazi du administrazio publiko guztietan informazio eskaerak aurkeztuko dituela, kontrata bakoitza zertan den jakiteko, «diru publikoaren kontura enpresa batzuk modu bidegabean aberastu ez daitezen».

ELAk eta LABek adibide gisa jarri dute, hain zuzen, Lan Agintaritzak eskolako jantokietako Eurest enpresaren aldi baterako erregulazio espedientea baztertu izana. Azaldu dutenez, Eusko Jaurlaritzak ikastetxeak ixteko agindua eman zuenean —alerta egoeraren dekretua indarrean sartu aurretik—, jangela eta eskola garraioko zerbitzuen enpresa adjudikaziodun guztiak aldi baterako erregulazio dosierrak eskatzen hasi ziren, langileekin «bestelako konpentsazio edo neurri alternatiborik negoziatzeari uko eginez». Sindikatuek enpresei jakinarazi zieten aukera zegoela kontratuak eta soldatak mantentzeko, eta kostua kalte eta galera gisa erreklama zezaketela kontratazio organoen aurrean, lizitazio agirietan hala jasotzen delako eta Sektore Publikoko Kontratuen Legeak hala ezartzen duelako. Salatu dute, baina, enpresek ez zietela jaramonik egin. «Espero dugu datozen egunetan [lan agintaritzaren] ebazpen hau kolektibitateetako gainerako enpresetara zabaltzea, baita gainerako azpikontratetara ere», azpimarratu du LABek.

Bestalde, Nafarroako ELAk eta LABek ohar batean jakinarazi dute lan erregulazioen ordezkaritza batzordeetan parte hartuko dutela langileek ordezkari sindikalik ez duten enpresetan, behargin horien eskubideak bermatzeko. Erabaki horren bidez erantzun diote CCOOren eskaera bati. Hark proposatu zuen enpresa horien kasuak batzorde bakar batean aztertzea. ELAren eta LABen ustez, horrek ez du ziurtatzen enpresa bakoitzaren egoera aztertzea eta langileen parte hartzea.

Koronabirusa COVID-19: Eusko Jaurlaritzaren, Confebasken eta sindikatuen bilera. Euskal enpresen jarduera % 50ean dago, koronabirusagatik, Confebasken esanetan.

Baserriko produktuak bildu eta saltzeko aukera emango du zerbitzu berri batek. Helburua koronabirusaren pandemiak zuzeneko salmentan duen eragina arintzea da.

Espainiako Gobernuak aitortu du Txinan erositako 9.000 test azkar bueltatu egin behar izan dituela, behar bezala funtzionatzen ez zutela egiaztatu eta gero.

«Langileen osasuna, enplegua eta lan baldintzak gero eta okerragoak direla ikusita», lantokietan protestak antolatu dituzte ELA, LAB, ESK, Steilas, EHNE eta Hiru sindikatuek biharko. «Bakoitzak dituen baliabideekin» mobilizatzera deitu dute: lan eteteak, elkarretaratzeak, argazkiak edo zarata. Eusko Jaurlaritzari, Nafarroako Gobernuari eta patronalei eskatu diete «funtsezko zerbitzuetan beharrezkoak eta eraginkorrak diren prebentzio neurriak aplikatzeko», baita «funtsezkoa ez den lan jarduera oro geldiarazteko, eta enplegua eta lan baldintzak bermatzeko».

Koronabirusak eragindako krisia dela-eta langileak pairatzen ari diren egoera nabarmendu dute. Azken egunetan, hainbat beharginek salatu dute prebentzio neurri egokirik gabe ari direla. Sindikatuen arabera, funtsezko zerbitzuetan lanean ari diren pertsonak «behartuta daude lanera joatera, beharrezkoak diren prebentzio neurriak bermatuak izan gabe», eta, horregatik, «etengabeko arriskuan» daude.

Azaldu dutenez, ordea, lanera joaten ari direnak ez dira oinarrizko zerbitzuetako langileak soilik. «Funtsezko zerbitzuetan lan egiten ez duten langileak ere behartuta daude, Jaurlaritzak, Nafarroako Gobernuak eta patronalek interes ekonomikoak lehenesten dituztelako haien osasunaren gainetik». Horregatik eskatu dute lantoki horiek berehala ixteko.

Enplegu erregulazioen gaia ere izan dute mintzagai sei sindikatuek —atzo, 88.200 langile Hego Euskal Herrian—. Ohartarazi dute milaka pertsonaren lan baldintzen prekarizazioan sakontzeko erabiltzen ari direla krisian: «Aurreko krisia langileei ordainarazi ziguten, eta, orain, patronalek eta gobernuek nahi dute osasun krisia ere guk ordaintzea».

Sindikatuek ez dute baztertzen ixten ez dituzten enpresak salatzea. Hala adierazi dute egunotan ELAk eta LABek. Eta horixe bera azpimarratu zuen atzo Mitxel Lakuntzak, Radio Euskadin eginiko elkarrizketa batean. ELAko idazkari nagusiak salatu duenez, enpresa batzuen jabeek ez dute neurririk hartu langileak babesteko; horren adibide jarri ditu Sidenor eta Tubacex. Horrekin batera, nabarmendu du autogintza, aeronautika eta eraikuntza sektoreak ez direla «lehentasuneko jarduerak», eta gelditu beharko luketela.

«Okerrera» egin dezake

Confebaskek beste behin adierazi du ez duela sindikatuekin eztabaidetan aritzeko asmorik, argudiaturik ez dela horretarako garaia, eta ohartarazi du itxiera orokortu batek «egoera okertu» baino ez lukeela egingo. Berri agentzia bati eginiko adierazpenetan, patronalak berretsi du jarduera eteteko beharrik ez duela ikusten langileen segurtasuna bermatzen den lantokietan. Kezka agertu du enplegu erregulazioen ugaritzea dela eta. «Hau hasi besterik ez da egin». Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako merkataritza ganberak ere, ohar bateratu batean, jarduera mantentzearen alde azaldu dira.

Arantxa Tapia Ekonomiaren Garapenerako sailburuak, berriz, esan du osasuna bermatzea dela Jaurlaritzaren lehentasuna, baina horrekin batera nabarmendu du «jarduera ekonomikoa ere zaindu» beharra dagoela. ETB1en eginiko elkarrizketa batean, adierazi du oso zaila dela oinarrizko zerbitzuen katea non eten behar den erabakitzea. Atzeraldia iragarri du datozen hiru hilabeteetarako.