Siemens Gamesak kontratu handi bat lortu du Orsted Danimarkako argindar konpainiarekin: 900 megawatteko potentziako haize errotak jarriko ditu Greater Changhua itsasoko parke eolikoan. Ideia bat egiteko, Nafarroako Gobernua aztertzen ari den parke eolikoetarako proiektuek 650 MWeko potentzia dute.

Siemens Gamesa arduratuko da haize errotak parkean jartzeaz, 2021. urtetik aurrera, baita mantentze lanez ere. Kontratua lortze aldera, Zamudioko enpresak nacelle edo Gondola deitutakoak montatzeko lantegia jarriko du Taiwanen. Gondola horietan gordetzen dira sorgailu eolikoen elementu mekaniko eta elektriko guztiak. Fabrika hori uhartean jarrita, Siemens Gamesak espero du hurrengo urteotan kontratu gehiago lortu ahal izatea.

CIE Automotivek beste bi enpresa batu dizkio azken urteetan erositako enpresen zerrenda luzeari. Mexikon daude biak, Celaya hirian, eta lagundu egingo diote Ipar Amerikako autogintzan duen leku gero eta garrantzitsuagoa sendotzen. Kontrakoa gertatuko da Elgetan (Gipuzkoa), Bizkaiko multinazionalaren irudia desagertu egingo baita CIE Alurecy tailerretik. Kalera joango diren hemeretzi langileek taldearen gertuko fabriketan lekua egiteko eskatu zuten atzo, Bilbon.

Aurtengo abenduan itxi ditzake ateak Alurecyren Elgetako fabrikak. Han aritzen diren langileei bi aukera eman dizkie CIE Automotive jabeak: Orozkoko lantegira joatea (Bizkaia), edo kaleratzearen ondorengo kalte-ordaina jasotzea. Langileak ez daude ados neurriekin. «Guk eskatzen duguna da CIE taldeak gure inguruan dituen gainerako lantokietan lanean jarraitzea, eta badakigu enpresak badaudela», azaldu zuen Mikel Romaneli LABeko ordezkariak atzo eguerdian, multinazionalaren Bilboko egoitza nagusiaren atarian antolatutako protestan.

Kayabari kateatua

Elgetako fabrikaren itxiera guztiz lotuta dago beste lantegi baten porrotarekin. Hogei urtez, Japoniako Kayaba multinazionala aritu dira hornitzen, eta azkenaldian harentzat bakarrik egin dute lan. Apirilean, ordea, Kayabak jakinarazi zuen Orkoiengo fabrika (Nafarroa) itxi egingo zuela 2021. urterako, han egiten dituzten ponpa hidraulikoek merkatua galdu dutelako, direkzio elektrikoen mesedetan. Itxiera horrek lan kargarik gabe utziko du Elgetako fabrika. «Gu ahalegindu gara proiektu alternatiboak bilatzen, Kayabako proiektua kolokan egonez gero kolpeari aurre egin ahal izateko; enpresak, berriz, argi utzi digu proiektu horretan eta bakarrik horretan egingo genuela lan», kexu agertu zen Romaneli.

Beharginek uste dute akatsa ez dela langileena, «kudeaketa edo antolaketa faltarena» baizik, eta horregatik eskatu diote enpresari akatsaren ardura bere gain har dezala. Baina orain arte zuzendaritzarekin egindako bi bileretan ez dute jaso eskaera horren neurriko erantzunik. «Enpresari ez zaio interesatzen antzinatasuna eta soldata handiak dituzten langileak mantentzea: nahiago dituzte langile berriak». Borrokan jarraitzeko asmoa dute langileek, nahiz eta itxaropen handirik ez izan.

70 erosketa 1996tik

CIE Automotive Euskal Herriko enpresarik handienetako bat da gaur egun, baina enpresa nahiko berria da. 1996an sortu zen, INSSEC inbertsore taldea Egaña SA Zaldibarko enpresaren akziodun nagusia egin zenean.

Corporacion Industrial Egaña (CIE) bilakatutakoak handira jokatu zuen hasieratik, eta 1997. urtean hasi zen enpresa berriak erosten. Inyectametal eta Udalbide izan ziren lehenak, eta bost urteren buruan jada 11 enpresak eta 2.000 langilek osatzen zuten taldea.

Beste urrats handi bat egin zuen 2002an, Aforasarekin batzean. Azkoitiko eta Legazpiko altzairu fabrika historikoak eta beste batzuk biltzen zituen taldea zen Aforasa. Bat egitearen ondoren hartu zuen CIE Automotive izena, eta hazkuntza erritmoari eutsi zion: 23 urteko historian 70 enpresa erosi ditu, eta gaur egun 30.000 langiletik gorako konpainia bat da, eta Ozeania ez beste kontinenteetan ditu fabrikak.

Erosketen zerrendan sartutako azken enpresak dira Maquinados de Precision de Mexico eta Cortes de Precision de Mexico, Mexikoko Celaya hirian, Guanajuato estatuan. Printzipioz, 58 milioi. euro ordainduko ditu Cie Automotivek, baina baliteke azken unean aldaketa batzuk izatea prezioan.

Agiri baten bidez, Jesus Maria Herrera CIEko kontseilari ordezkariak azaldu du erositako enpresak osatu egiten direla dagoeneko Mexikon taldeak dituenekin. Ipar Amerikakoa oso merkatu garrantzitzua da Bizkaiko multinazionalarentzat —iaz, salmenten %25 egin zituen han—, baina taldea batez ere Indiara begira dagoela jakinarazi zuen maiatzaren amaieran Anton Pradera presidenteak. Aurten, bere egin zuen Indiako Aurangabad Electricals enpresa.

EAJk eta PSEk berriro aurkeztuko dute Diru-sarrerak Bermatzeko Errentaren legea aldatzeko proposamena Eusko Legebiltzarrean, 2019ko ekainaren 27an.

Lau orduko geldialdiak zerbitzu sozialen alde Bilbon. Andrea Uña ordezkariak mugimenduaren helburua uda guztian zehar protestekin jarraitzea dela azpimarratu du.

MásMóvil Donostiako telefonia konpainia IBEX 35 Espainiako burtsaren adierazle nagusian sartu da 2019ko ekainaren 24an, Técnicas Reunidas ordezkatuz.

2020rako aurrekontuak negoziatzeko garaian, “erantzukizuna” eskatu die Josu Erkoreka Eusko Jaurlaritzako bozeramaileak Eusko Legebiltzarreko oposizioaren taldeei.

Mudantza betean dabil egunotan Iñaki Otaño. 58 urte beteta, bi hamarkada egin ditu Donostiako Benta Berriko babes ofizialeko etxeetan bizitzen, eta etxeko gauzak paketeetan sartuta Lezora (Gipuzkoa) eramaten ari da, bikotekidearen etxera. AEBetako Blackstone funtsa da orain Benta Berriko babes ofizialeko hiru etxebizitza blokeren jabea, eta 2028an babes ofizialeko izateari utziko diote: orain, hilean 750 euroko errenta pagatzen dute; 2028tik aurrera, auskalo. «Inpotentzia hutsa da hau. Sekulako pena ematen dit hogei urte egin eta gero hemendik joateak. Eta, txarrenean ere, zortekoa naiz ni, bikotekideak pisu bat daukalako Lezon. Baina zenbat jende dago inolako aukerarik gabe?». Gaur-gaurkoz, 510 etxebizitzatan bizi da jendea alokairuan Benta Berrin.

Nekeak gainez eginda doa Otaño Lezora bizitzera, aukera izan duten bizilagun askok dagoeneko egin duten bezala. «2028an zer egingo dute, etxegabetze kolektibo bat?», Otañok ezin du ulertu egoera. Ez ditu ulertzen, era berean, Eusko Jaurlaritzaren isiltasuna eta gelditasuna, zeinak sustatu baitzituen babes ofizialeko etxeok 1998an, nahiz eta gero Metrovacesa eta Vallehermoso enpresei eman azalera eskubidea. Bi enpresok Testa Residencial socimiarekin bat egin zuten —10.600 etxe ditu Espainian eta Hego Euskal Herrian, %6,5 Donostian—, eta, hara non, Blackstone funtsa da Testaren jabe nagusia.

Inbertsio funtsak buru-belarri sartu dira higiezinen negozioan. Munduko etxejaberik handiena da Blackstone, eta NBEren aditu talde batek «giza eskubideen kontrakotzat» jo zuen haren jarduna martxoan, «maizterrak etxeetatik botatzen» ari delako, eta, kasu batzuetan, alokairuaren prezioak %30 eta %50 garestitzen.

Hego Euskal Herrian eta Espainian socimi deitutako elkarteak dira inbertsio funtsen tresnetan gehien erabiliak etxebizitzak erosi eta alokatzeko. Hitzez hitz, Higiezinen Merkatuan Inbertitzeko Sozietate Kotizatu Anonimoak dira: Socimi, gaztelerazko akronimoetan.

Gipuzkoan, ia 1.100 euro

Aitziber Etxezarreta EHUko ekonomia irakasleak azaldu du «funts putreak» ere esaten dietela socimietan parte hartzen duten funts handiei, «merke erosi eta gero errentagarritasun handia atera nahi dutelako».

Alokairua dagoeneko urrearen prezioan dago. Batez besteko alokairu errenta 766 euro da Araban, 781 euro Nafarroan, 911 euro Bizkaian, eta 1.086 euro Gipuzkoan.

Zenbateraino igo daiteke? «Maizterrak ordain dezakeen beste», erantzun du Etxezarretak. «Muga horretara iritsi ote garen? Ez dakigu, dakiguna da prezioak asko igo direla, ziurrenik eskaria handitu delako eta eskaintza txikia delako. Urria zen lehendik ere, baina hainbat faktorek gehiago murriztu dute; turismorako alokairuek, adibidez».

Alquiler Seguro markaren arabera, EAEko herritarrek diru sarreren %33 erabiltzen dute alokairua pagatzeko, batez beste; Nafarroakoek, %28. EHUko irakaslea ez da fio. «Batezbestekoak ez du islatzen benetan arazoa; lausotu egiten du. Kolektibo batzuetan, esfortzua askoz handiagoa da». Nazioarteko gomendio estandarra da etxebizitzaren gasturako diru sarreren %33 baino gehiago ez erabiltzea.

Hegoaldean, maizter askok gainditzen dute gomendatutako esfortzua. Iaz, 1.568 etxegabetze egin zituzten Hego Euskal Herrian, horietako %70 alokairua ez ordaintzeagatik (1.102). Hala ere, beste arazo batez ere ohartarazi du Adolfo Gomez Bizkaiko PAH Hipotekak Kalte Eginikoen Plataformako kideak: «Inbertsio funtsen sarrera, etxeen alokairuan baino gehiago, zor hondarraren arloan igarri dugu».

«Zor hondarrak»

Hipoteka ez ordaintzeagatik norbait desjabetzen dutenean, oraindik ere zor bat izaten du bankuarekin, zor hondarra. «Demagun 130.000 euroko zorra daukazula. Bankuak kendu dizu etxea, baina 30.000 euroko zorra geratzen zaizu: maileguaren zor zatia, kostu judizialak eta berandutze interesak», esplikatu du Gomezek.

Bankuek arazoak izan dituzte zor hondarrok kobratzeko, besteak beste, «irudi publiko txarra» ematen dielako. «Bankuak inbertsio funts bati saltzen dio 1.000 euroan zure 30.000 euroko zor hondarra, eta eskatzera etorriko zaizu. Zuri, etxegabetuari edo abal emaileari, eta horiek, normalean, desjabetuaren gurasoak izaten dira». Suitzako Intrum funtsa, Norvegiako Lindorff eta Britainiako Cabot dira jarduera horretan dabiltzan funts nagusiak.

Bai EHUko irakaslearen ustez, bai PAHko kidearen ustez, arauek eta kontrolak ekar dezakete alokairuaren prezioa jaistea, eta benetako alokairu sozialen kopurua asko handitzeak.

Atzerriko kapitalari eta atzerriko funtsei buruzkoak entzutean, Britainiako Zegona funtsarekin Euskaltelen gertatutakoa datorkio burura herritarrari ezinbestez. Telekomunikazio konpainiaren erabakigunea galdu den ala ez luze eztabaida daiteke, baita gogoratu ere Euskaltelek beste konpainia bat jan zuenean iritsi zela Zegona Euskaltelera. Jabetza aldaketak, salerosketak… Ezin da ukatu kanpoko kapitalari buruzko kezka hor dagoela, eta ez soilik herritarrengan, baita ekonomiaren eta enpresaren munduan ere.

Inbertsioak, baliabideak behar izaten dituzte enpresek, handiek eta txikiek. Horiek lortzeko, aukera bat burtsara ateratzea da, merkatu publikora; beste aukera bat, berriz, kapital pribatuei zuzenean jabetzan sarbidea ematea da. Eragiketa horiek badituzte abantailak, baina izan dezakete alde ilun bat ere. Adibidez, ekoizpena deslokalizatzea edota eta erabakiguneak galtzea. Nola babestu kanpoko diruak ekar ditzakeen ondorio txarretatik?

Funts subirano handi baten falta duenez, enpresa estrategikoen errotzea sendotzeko helburua izango duten bi funts eratuko ditu uztail honetan Eusko Jaurlaritzak. Funts bat publikoa izango da, erakunde publikoen inbertsioekin, eta Finantzen Euskal Institutuak kudeatuko du 100 milioi euroko zorroa.

Jaurlaritzak sustatutako 200-250 milioi euro arteko beste funtsa, berriz, erakunde pribatu batek kudeatuko du. Izan ere, funts horretarako diru gehienak iturri pribatuetatik iristea nahiko luke Jaurlaritzak. Funts horiek nahikoa izango dira enpresarik preziatuenak arrain handiagoetatik libratzeko? Itsas zabalean ibiltzea arriskutsua izan da beti.

Arrisku kapitala

Errentagarritasuna finantza espekulazioarekin edo konpainien berregituratzeekin lortu nahi izaten duten inbertsiogileen munduan, adituen ustez, arrisku kapitala tresna ona izan daiteke enpresak babesteko; batez ere, industrialak. Arrisku kapitaleko euskal sozietateetan zaharrena da Talde, baina badaude haren ereduko elkarte pribatu gehiago ere; Geroaren eta Elkarkidetzaren Orza, esaterako; baita Easo Ventures eta All Iron Ventures sortu berriak ere.

Arlo publikoan, SPRIren Euskal Herriko Arrisku Kapitalaren Kudeaketak eramaten ditu erakundeen funtsak. Eta Nafarroan, Sodena da enpresen finantzaketarako tresna publiko nagusia.

Oihan tropikalean matxetearekin bidea zabaltzen ariko balitz bezala sentitzen da hasiberria, inbertsio funtsen gaian barneratzean. Erraza da galtzea elkarrekin nahaspilatzen diren sustrai, adar, hosto, liana —funts, kapital, akzio, indize, interes— eta abarretan. Arriskuz jositako oihanean, batzuk besteak baino hobeto mugitzen dira, eta ez beti. Eta, jakitun egon gabe, mundu guztia —finantzak, ekonomia eta politika bera ere— atzituta dago baso horretan.

Funts industrialak, indexatuak, pasiboak, socimiak, hedge-fund-ak, funts putreak, funts subiranoak… Belarrira ezagunak izanagatik ere, herritar arruntak ez ditu egiaz ezagutzen eta ulertzen. Eta, hala ere, oso posible da herritar horietako askoren dirua funts handi horietako batean egotea. Gure dirua funts putre batean? Edo Euskaltelen buruzagitza hartu duen Zegona horretan? Ana Blanco Mendialdua Ekonomiako doktore eta EHUko Finantza Ekonomiako irakaslea da, eta Enseñando Finanzas blogaren egilea. Haren arabera, bai, posible da. «Gaur egun, zaila da jakiten gure aurrezkia benetan non dagoen. Hainbestekoa da aukera, hain elkarri lotuta daude finantza tresna guztiak. Funtsen funtsak ere existitzen dira».

Nahiko berdin zaio bankuko aholkulariak inbertsio funtsa jasangarri edo etiko gisa saltzea ere. Blancok argi dauka: «Zuzeneko inbertsio bat izan ezean, niri oso konplikatua iruditzen zait %100eko segurtasuna izatea zure diruak egiaz betetzen dituen, adibidez, funts jasangarri eta etiko direlakoen inbertsio baldintzak». Eta, finean, funtsentzat eta haietan ondarea jartzen dutenentzat, helburu nagusia —praktikoki helburu bakarra— errentagarritasuna da. Inbertitutako diruari etekina ateratzea, ahalik eta gehiena, ahalik eta azkarrena.

Dirutzak funtsetara

Oro har, gero eta ondare gehiago doa funtsetara. 2017an, funtsek 46 bilioi euroren aktiboak zituzten munduan, Nazioarteko Inbertsio Funtsen Elkartearen arabera. Iaz, kopurua 2,3 bilioi euro jaitsi zen, 44 bilioi euroraino.

Herrialde anglosaxoietan, lehenago garatu ziren inbertsio funtsak, baina ekonomia krisitik ateratzen ari den heinean, gainerako herrialdeetan, eta Euskal Herrian ere bai, jende gehiagok lortu edo berreskuratu du aurrezteko ahalmena —batzuek ez zuten inoiz galdu—. Eta, interes tasa txikien ondorioz, banku gordailuek eta kontu korronteek ezer gutxi ematen dutela ikusita, aurrezle askok jo dute inbertsio funtsetara. Euskal Herriko aurrezleak nahiko kontserbadoreak dira, eta, oro har, nahiago izaten dituzte funts bermatuak. Baina muga gutxiagoko beste mota bateko funtsak ere hedatzen ari dira.

Inbertsio kolektiborako tresna bat dira funtsak. Hainbat jenderen ondarea biltzen da haietan, kudeatzaile batek diru hori hartu eta, errentagarritasuna ateratzeko, aktiboetan inbertitu dezan. Aktibo horiek oso desberdinak izan daitezke. Merkatuetan publikoki saleros daitezke (burtsetan), eta izan daitezke enpresetako partaidetzak (akzioak), estatuek edo enpresek jaulkitako zorrak (errenta finkoa), bonuak, lehengaiak. Eta izan daitezke funtsak ere… Bestetik, merkatuetatik kanpo eskualdatzen diren aktiboak daude —arrisku kapitalean, inbertsio alternatiboetan, higiezinetan ere askotan…—, eta orduan kapital pribatuaz ari gara. Funts kudeatzaileak batean zein bestean ibil daitezke.

Arriskuak ikusmiran

Finantzen oihaneko landaredian azken urteetan gehien ugaldu diren espezieen artean daude ETF funtsak (Exchange Trade Funds), zeinak merkatuetan saleros daitezkeen. Eta halakoetan, gehien-gehienak funts indexatuak dira. Funts horiek indize bat erreplikatzen dute, hots, kudeatzaileak aktibo kartera indizearekiko proportzioan osatzen du, eta kito: hortik espero du errentagarritasuna lortzea. Kudeaketa pasiboa horri deitzen zaio. Aldiz, kudeaketa aktiboan, merkatuak azpibalioztatuta dauzkan aktiboetan inbertitzen da, etorkizunean balio hori handituko dela pentsatuz.

Kudeaketa pasiboak, jakina, lan gutxiago eskatzen du, eta, ondorioz, kudeatzailearen komisioak ere dezente merkeagoak izan daitezke. Horrek jende asko erakarri du, eta negozioaren hazkundea ikusgarria izan da azken hamar urteetan. Onuradun handienak AEBetako funts erraldoiak izan dira. BlackRock eta Vanguard dira handienak: 5,8 bilioi euroko eta 4,7 bilioi euroko ondarea kudeatzen dute, hurrenez hurren. Sekulako boterea dute. «Haien esku dago dena, eta herrialde bat hondoratu dezakete lasai asko, kalifikazio agentziekin krisian gertatu zen bezala».

Kudeaketa pasiboari beste arrisku batzuk ere ikusten dizkio Ana Blancok. Esaterako, burbuila bat sortzearena. «Pentsa funts guztiak indize bera erreplikatzen ari direla. Ibex 35 indizea, adibidez; guztiak doaz Iberdrola, Telefonica eta horiek erostera, eta, horrekin, merkatuen euren portaera nahasten dute». Lehia bera ere baldintzatua geldi daiteke, indizea erreplikatzerakoan sektore bereko konpainia ustez lehiakideetan partaidetza esanguratsuak izan ditzaketelako.

Gero, «non gelditzen da hor enpresa baten edo aktibo baten egiazko balioa?». Blancoren ustez, lehen, konpainia baten kotizazioak hobeto adierazten zuen konpaniaren berezko balioa. «Baina orain, analisi horrek ez du balio».

Finantza merkatuen aldakortasuna ere arriskutsua da. «Gorabeherak oso handiak dira, eta merkatuak oso sentikorrak dira informazioekiko. Batzuetan, bat-batean burtsa jaitsi egin da, eta ez dakizu zergatik, ez delako horretarako ezer gertatu». Hor tartean makinak egon daitezkeen seinale? «Kudeaketa pasiboko funts asko eta asko daude robotek kudeatuta, bai».

Kudeaketa pasibokoak zein aktibokoak, inoiz baino gehiago, funtsak dira munduaren jabeak. Eta jabe horietako gehienak ez dira oso bihozberak izaten negozioetan: errentagarritasuna dute jainko. Familia enpresa zenak buka dezake berregiturekin negozioa egiten duen AEBetako funts baten esku, eta hari gutxi inporta zaio enpresaren merkatu balioa ahalik eta gehien igoarazteko lantegi bat ixtea —nahiz eta errentagarria izan—, eta ehundik gora langile kaleratzea.

Ez da beldurgarria hori guztia? «Bai», dio Blancok, itzulingururik gabe: «Dirua galtzerdi batean gordetzeko gogoa pizten zaizu. Baina hori da egoera». Finantzen oihana.