Euskal Autonomia Erkidegoko eta Nafarroako pentsiodunen elkarteek batzarra egin dute astearte honetan Gaurgeroa plataforma aurkezteko.

Eusko Jaurlaritzak bigarren urtez jaulki du ‘bonu berdea’, 600 milioiko balioarekin. 2018ko lehenengo jaulkipena baino 100 milioi euro gehiagokoa izango da.

BILBO. Pentsiodunen plataformek manifestazioetara deitu dituzte herritarrak datorren larunbaterako, Hego Euska Herriko hiriburuetan, pentsio publiko eta duinen alde egiteko. Jon Fano Bizkaiko Pentsiodunak Martxan plataformako ordezkariak azaldu du abagunea ez dela batere onuragarria pentsio publikoentzat, eta garrantzitsua dela zapatuan kaleak betetzea. Besteak beste, 1.080 euroko gutxieneko pentsioa eta 1.200 euroko gutxieneko soldata eskatuko dituzte.

Emakume pentsiodunen Oneka plataformak ere bat egin du larunbaterako deialdiarekin. Ziurtatu du pentsioen sistema publikoa «emakumeen lanaren banaketa sexistan eta baztertzailean» oinarrituta dagoela, eta pobreziak emakume aurpegia daukala, haienak direlako pentsio apalenak. Hainbat datu eman ditu plataformak. Besteak beste, emakumeen batez besteko pentsioak gizonezkoenak baino %40 txikiagoak direla. Horrek berekin dakar Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan beren pentsioak diru sarrerak bermatzeko errentarekin (DSBE) osatzen dituzten hiru pentsiodunetatik bi emakumeak izatea.

«Enplegurako sarbide zailagoak, lan baldintza prekarioek eta zaintza lanetako erantzukidetasunik ezak azaltzen dute emakumeek beren senarren kotizazioen menpeko pentsio gehiago jasotzea eta erretiro pentsio propio gutxiago», azaldu du elkarteak. Gaur egun, Hegoaldeko alarguntza pentsioen %93,4 emakumeek jasotzen dituzte, eta %6,6 gizonezkoek.

2018an, Hego Euskal Herriko 604.145 soldatapekoren lan baldintzak okertu edo baldintzatu zituen negoziazio kolektiboaren estatalizazioak, LAB sindikatuak atzo argitara ateratako datuen arabera. Hegoaldeko soldatapeko guztien %62,5 dira horiek, baina sindikatuak uste du gehiago izan daitezkeela kaltetuak. LABek LHK Lan Harremanen Kontseiluaren datuak erabili ditu Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako datuak kalkulatzeko; Nafarroan, berriz, ez dago datu ofizialik, eta sindikatuak bere kabuz egin ditu kontuak.

Estatalizazioaren eragina jasan duten soldatapekoen artean zenbatu ditu LABek bertako sektore hitzarmena erorita daukaten soldatapekoak, estatuko hitzarmena ezarri zaienak, gai batzuk estatuko negoziazio esparruak bere egin dituen sektoreetakoak, eta sektore publikoa. Hego Euskal Herriko sektore publikoko langile guztiak zenbatu ditu estatalizazioak kaltetutakoen artean, iritzita Espainiako aurrekontu legeek haien lan baldintzetan eragin dutela.

Aspaldiko inboluzioa

Lan harremanetan azken urteetan gertatzen ari den «inboluzioa» salatu du Garbiñe Aranburu LABeko idazkari nagusiak. Abaguneko testuinguru politiko eta sozialaren deskribapen bat egin du, eta esan «hauteskunde garaia dela, faxismoa eta eskuin muturra indartzen ari den garaia, eta kapitalismoaren oldarraldi berri batena».

Hala eta guztiz ere, Aranburuk ohartarazi du lan harremanetako oraingo «inboluzioa» ez dela mehatxu bat, «baizik eta gertatzen ari den zerbait». Eta 2010ean PSOEren gobernuak egindako lan erreforma jo du negoziazio kolektiboaren estatalizazioaren lehen mugarritzat, eta gogoratu EAJren abstentzioari esker onartu zela.

Estatalizazioaren bi helburu nagusiak esplikatu ditu Aranburuk: «Batetik, soldatak eraitsi nahi dituzte, eta lan baldintzak prekarizatu; bestetik, ordezkaritza sindikalak aldatu nahi dituzte». Haren hitzetan, Hego Euskal Herrian gehiengoa den «kontrabotereko sindikalismoa» ordezkatu nahi dute «askoz otzanagoa den CCOOren eta UGTren ereduarekin». Aranbururen esanetan, negoziazio kolektiboa euskal eremuan egin ordez Espainian eginda, «patronalarentzat askoz errazagoa da itun merkeagoak lortzea CCOO eta UGTrekin».

LABeko idazkari nagusiak negoziazio eremu guztietan borroka egitea defendatu du, eta ez lehentasuna ematea enpresetako negoziazioari. «Enpresetako negoziazioa oso urrun dago langileei negoziazio kolektiboaren babesa eskatzetik. Enpresa eremutik ezinezkoa da euskal langileen gehiengoari negoziazio kolektiboko eskubideak bermatzea».

Zenbakiak adibide

Horren haritik, adibide bat eman du Aranburuk: EAEko metalaren hitzarmenak, esaterako, 136.000 behargin hartzen ditu aintzat, eta bakarrik 47.000k daukate enpresa hitzarmena. «Oso datu adierazgarria da, zeren metalaren sektorean enpresan negoziatzeko tradizioa egon baita, eta, hala ere, zenbakiak hor daude».

ELAk idazkari berria aukeratu osteko lehenengo agerraldian, Aranburuk ez du adierazpenik egin nahi izan Adolfo Muñozen lekukoa Mitxel Lakuntzak hartu izanak ELAren eta LABen arteko harremanetan izan ditzakeen eraginez. Datorren astean, Aberri Egunaren harira, LABek testuinguru politikoaren analisia egingo du, eta abagune honek zer sindikalismo mota eskatzen duen esplikatuko du analisi horretan. Garbiñek aurreratu du adierazpen horretan erreferentzia zuzena egingo diotela ELAri ere.

Berdela ez dago aurten Joxemielen batelarentzat ere. Ez itsasoan ez dagoelako —asko dago—, kuota aitaren batean agortu delako baizik. Eta datorren urtean okerragoa izan daiteke euskal arrantzaleentzat, gero eta laburragoa den kosterak beste puska bat gal baitezake, Galiziako eta Asturiasko ontzidien kexuek eragin duten egoera tarteko. Ostegun honetan bilera bat dute Kantauriko ontzidi guztiek Madrilgo Arrantza Ministerioan, eta Bizkaiko eta Gipuzkoako arrantzaleek batzar horretan jakingo dute 2020. urtean berdelaren kuota galtzeko bidean ote dauden; hau da, Luis Planas Espainiako Arrantza ministroak joko arauak aldatu, eta Galiziako eta Asturiasko ontzidien alde esku hartzeko asmoa ote duen.

Badaezpada, Eusko Jaurlaritzako Ekonomiaren Garapeneko sailburu Arantxa Tapiak ministroari gogorarazi dio, gutun batean, ezin direla berdelaren banaketa arauak hain erraz aldatu. Luis Planasi gogorarazi dio egungo kuotak nola adostu ziren, eta zehaztu dio haiek aldatzeak «hautsi» egingo lituzkeela «aldeen artean negoziatu ziren oinarriak». Tapiak garbi utzi dio ministroari bere egiten duela euskal arrantzaleen «kezka».

Sailburua baxurako arrantzaleekin elkartu zen atzo, Donostian, egungo banaketa aztertzeko. Eugenio Elduaien Arrantzaleen Federazioko presidentea eta Miren Garmendia idazkaria egon ziren bileran, baita Ondarroako Kofradiako presidentea ere, Eusebio Arantzamendi. Leandro Azkue arrantza zuzendariarekin joan zen Tapia. Batik bat Asturiasek eragindako egoera aztertzea izan zuten bilerako gaia, eta euskal arrantzaleen aldeko estrategia zein izango den mahai gainean jartzea.

Espainiako Gobernua Asturiasko arrantzaleen eskaera aintzat hartu eta 2020. urterako berdelaren banaketa aldatzea aztertzen legoke, eta aldaketa horrek euskal arrantzaleak kaltetuko lituzke. Tapiak gogorarazi dio Planas ministroari «negoziazio epe luze baten ondoren» lortu zutela «gehiengo baten akordioa», 2015. urtean, eta «edozein aldaketa egiteak» ez duela izango «sektore osoaren adostasuna» eta erkidego guztiena. «Ez lituzke errespetatuko ezarri ziren oinarriak eta negoziazioetan adostu zena». Tapiak garbi hitz egin dio Madrilgo arduradunari: «Premiatzen zaitugu bertan behera utz dezazun edozein aldaketa egitea berdelaren banaketaren inguruan».

Berdelaren kuota, txikitzen

Zuhaitz eroriari bezala gertatzen ari zaio berdelaren kuotari, denen egurra jasotzen ari dela, baina jipoia arrantzaleentzat da. Azken bi urteetan %40 murriztu da euskal arrantzaleek harrapatu dezaketen kantitatea. Aurten 24.597 tonaraino jaitsi da kantitatea (-%20), inoizko murritzena, eta arraina sartu den bezala agortu dute arrantzaleek. Amuko berdelaren arrantza pixka bat gehiago luzatu da, baina kostera horren pisua izugarri jaitsi da, nahiz eta itsasoan berdela ugaria den; arrantzaleek ezin dute ukitu, Europaren arauei jarraikiz. Kuotaren jaitsiera horretan badu bere eragin txikia 2009. eta 2010. urteetan egindako gehiegizko arrantzari dagokion isunak ere. 2019an 6.000 tona gutxiago arrantzatu ahal izan dute, adibidez, horren eraginez.

Eusko Jaurlaritzak bat egin zuen atzo arrantza sektorearekin, eta egungo banaketari eusteko nahia babestu zuen. Berdelaren kuota, eta beste espezie batzuena, 2011n banatu zen zenbait kalatan —Kantauri itsasoan eta Cadizko golkoan— eta ontzi mota desberdinen artean —arrasteontziak, ingurusareak, tretzaontziak eta arte txikietakoak—, aurreko hamarkadako harrapaketak oinarri hartuta. 2014an beste negoziazio bat egin zen, soilik ingurusare arrantzari eragin ziona, eta kuotak berriro banatu zituzten. Ezarritako irizpideen arabera, 2002-2011 arteko harrapaketek baldintzatzen dute egungo kuotaren %70, eta beste %30 oinarri sozioekonomikoek erabakitzen dute: eskifaia osatzen duten arrantzale kopurua, barku kopurua eta haien neurria.

Asturiasen salaketa

Horiek horrela, Asturiasko ontzidiarentzat kuota osoaren %3 bermatuta geratu zen. Baina arte txikiko ontzien esparruan adostasuna lortzea bereziki zaila izan zen, Asturiasek ez zuelako berdelaren harrapaketen zenbateko historikorik. Orain, berriz, aldaketa eskatu dute erkidego horretako arrantzaleek, eta Galiziakoak ere bestelako banaketa baten alde agertu dira.

Gaur arte indarrean dagoen banaketak «mesede» egiten dio Asturiasko arrantza sektoreari, Eusko Jaurlaritzaren arabera, baina kontua da berdelaren zenbateko orokorrak %40 egin duela behera oso denbora laburrean, eta beherakada horrek akordioa osatzen duten eragile guztiei eragin diela. Asturiarrek eskatu duten banaketaren aldaketak, berriz, «2011n egindako gainontzeko espezieen banaketan» ere eragina izan lezakeela dio Gasteizko gobernuak.

KSSren zuzendaritzak Orkoiengo (Nafarroa) lantegia bi fasetan ixteko asmoa du. Gainera, Kayaba multinazionaleko enpresak 130 langileak kaleratzeko asmoa du.

Euskadin eta Nafarroan batezbeste “emakumeen pentsioak gizonenak baino % 40 txikiagoak” direla kritikatu du Oneka emakume pentsiodunen elkarteak. 2019ko apirilak 8.

Bilboko portua base duen Ibaizabal Zortzi atoiontziko makineriako burua lan istripu ez traumatikoan hil da 48 orduko guardia bat egiten ari zenean.

Publizitatea gakoa da bezeroak erakartzeko eta fidelizatzeko. Bada, euskarazko publizitateak «drama bat» du, Estitxu Garai EHUko irakaslearen arabera, eta gaitz handitzat jo du profesionaltasunik eza. «Utzikeria ez dakar bakarrik hizkuntza gutxitua izateak, baizik eta jende profesionalik ez egoteak».

Publizitatea gazteleraz sortzea eta gero itzultzea ikuspegi profesionaletik «ezinezkoa» dela dio Garaik. «Publizitate agentzia bati eskatzen diozu publizitate elebiduna eta elebakarra ematen dizu, hizkuntza bakarrean funtzionatzen duena».

Praktika txarren erruz, Iñigo Fernandez Ostolaza komunikazio aholkulariak uste du «itzultzaileen bizkar sekulako ardura» jartzen dela, «euskarazko publizitatearen %97 itzulpena delako». Eta askotan ez du funtzionatzen. Itzulpenaren hanka sartze batzuk sonatuak izan dira, 1999ko drogen kontrako Espainiako Barne Ministerioaren kanpainarena adibidez: Atsedenik ez, drogarik gabe zioena.

Agentzia handien rola

Fernandez Ostolaza hainbat publizitate kanpainatan ibili da euskaraz sortzen: besteak beste, EITBren Zabal-zabalik kanpainan, Fagorren pirolisiarenean, Kaikuren Felisa-renean, Gorenak sagardoenean eta Iztuetaren Esnetan bizi gara kanpainan. «Gu bezero guztiengana joaten gara euskaren kontuarekin: batzuetan badago sentsibilitatea, batzuetan malgutasuna, eta batzuetan indiferentzia eta sinesgaiztasuna».

Dioenez, publizitate agentzia handiek ez dute dagokien ardura betetzen, ez dietelako bezeroei aholkurik ematen euskararen onurez. «Agintzen dutenak eta aholkulariak oso erdaldunak dira, nahiz eta euskaldun batzuk ere badiren lanean».

Euskal unibertsitateen erantzukizuna ere azpimarratu du Fernandez Ostolazak. «Merkatuan ez daude komunikazio arduradun eta markagintzako aditu eta profesional euskaldun onak. Euskal unibertsitateek badaramatzate hiru hamarkadatik gora publizitatea ematen; egin beharko lukete autokritika pixka bat».

Ondorioz, publizitateak oso gutxi ustiatzen du euskararen harrobia. «Euskaldunon arku sinbolikoa esplotatu egin behar da. Markek ez badute publizitaterik egiten euskaraz —ez euskarara itzuliz, baizik eta euskaraz, euskal jenioa, euskal kultur eremu esanguratsua ustiatuz—, euskaldunok ez diogu euskarazko publizitateari merezi duen arretarik jarriko», dio Fernandez Ostolazak.

Euskararen lehia

Garrantzi handikoa da, batetik, zer motatako publizitatea egiten den euskaraz, eta, bestetik, nolako euskara erabiltzen den. Ez da gauza bera marka batek errotuluak edo katalogo bat euskaraz izatea edo euskaraz sortutako iragarki bat ere egitea. «Horrek zure buruan ideia bat sortzen du: hauek sinistuta egin dute».

Hizkuntzaren erregistroa ere gako da. Fernandez Ostolazari iruditzen zaio euskarak askorentzat «puntu akademiko-instituzional bat» izan dezakeela. «Media Markten esku orri baten eta Eusko Jaurlaritzaren baten hizkeran alderik ez badago, zerbait gaizki dabil», ohartarazi du.

Aldiz, euskarazko publizitatea leku guztietan balego, «modernitatea emango lioke hizkuntzari, nonahikotasuna, eta zernahitarako balio duela frogatuko luke… Baina hori ez da iruditu hain estrategikoa». Beste hizkuntzetan gertatzen den bezala, euskararentzat ere publizitatea erregistro informalaren erreferenteak zabaltzeko erresonantzia kutxa aparta izan daitekeelakoan dago.

Nork bultzatu behar lituzke konpainiak euskarazko publizitatera? «Sinesgarriena enpresa pribatuek egitea litzateke», Fernandez Ostolazaren ustez. Lehia izan liteke pizgarri bat. «Adibidez, Baque kafea publizitate elebiduna egiten hasi zen, eta euskarazko egitasmoak babesten. Horrek, sektore berean, mugiarazi egin zuen Fortaleza. Pentsatu zuen: ba, nik ere euskara zainduko dut».