INEk dioenez, urteko soldata gordina 26.330 eurokoa izan zen urte horretan Nafarroan: 2016an baino %3,4 gehiago. Are handiagoa da beste hiru lurraldeetan (28.205 euro), baino ez zen hainbeste hazi (+%2,6).
Batezbestekotik gora nabarmen daude gizonezkoen soldatak: 29.700 euro dira Nafarroan, eta 31.620 euro Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan. Eremu batean zein bestean %2 handitu ziren gizonezkoen soldatak, baina hortik gora hazi ziren emakumeenak: %4,5 Nafarroan, eta %3,1 EAEn.
Ondorioz, puntu portzentual bat jaitsi da soldata arrakala. Horrela, Nafarroan emakumeak gizonen %72 jasotzetik %73,7 jasotzera igaro dira; Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, berriz, %75,5etik %76,4ra.
Edonola ere, datuek diote azken hamarkadan ez dela arlo horretan aurrerapauso handirik izan. Are gehiago, atzera egin du, segur aski ordurako sortutako lanpostu asko zerbitzuetakoak direlako, lanaldi erdikoak haietako asko, eta horietan emakumeak nagusi dira. Horren ondorio izan daiteke 2008an emakumeen soldata gizonen %77 zela Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, orain baino puntu erdi gehiago. Nafarroan, berriz, urratsa oso txikia da, 2008an %72,1 baitzen.
Batezbestekotik behera
Batez besteko soldatatik beherako soldata dute herritar gehienek. Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, esaterako, landunak kide berdineko hamar taldetan banatuz gero, erdiko tarteko soldata 25.584 eurokoa izango litzateke, hau da, batez besteko soldata baino 3.700 euro gutxiago.
Alde hori gertatzen da solda gutxi batzuk oso handiak direlako, eta batez besteko saria asko puzten duelako. Horrela, gehien irabazten duten %10en batez besteko soldata ia 43.800 eurokoa da Nafarroan, eta 46.950 eurokoa beste hiru lurraldeetan. Lau aldiz gutxiago sakelaratzen dute gutxien irabazten duten %10ek: 10.060 euro Nafarroan, eta 10.125 Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan.
Tarte hori pixka bat txikitu zen 2017an —Nafarroan, adibidez, %7 handitu zen behekoen saria, eta %1 goikoena—, baina ez du hautsi joera historikoa, handitzearena. EAEn, goikoen soldata behekoenen halako 4,2 zen 2008an, eta halako 4,6 izan zen 2017an.
Sektoreei erreparatuz gero, industriak ordaintzen ditu soldatarik onenak: 33.220 euro EAEn, eta 30.780 euro Nafarroan. Antzeko soldatak dituzte eraikuntzan eta zerbitzuetan: 26.500 inguru Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, eta 24.000tik gora Nafarroan.
Halaber, taldeko kooperatibek 11.581 milioi euroren salmentak izan zituzten iaz, aurreko urtean baino %2,7 gehiago. Inbertsioak handitzeko apustuari ere eutsi dio kooperatiben elkarteak, eta, 2018an, korporazioko konpainiek egindako inbertsioak 420 milioi eurora iritsi ziren. Azken bost urteetan, Mondragon taldeko kooperatibek 1.989 milioi euro erabili dituzte inbertsioetarako.
Iñigo Uzinek, korporazioko presidenteak, ontzat eman ditu emaitzak, eta alderdi nagusi bi azpimarratu ditu: «Bosgarren urtez jarraian, enplegua sortu da industriaren arloan, eta jada 38.700 lagunek baino gehiagok dihardute langile taldean; horrez gain, arlo horren inbertsioen dinamika ona da, azken bosturtekoan 1.400 milioi eurotik gorakoa izan baita». Iazko datuak eskuan eta aurtengo lehen lau hiletako bilakaera ikusita, 2019rako «baikortasun neurritsua» agertu du, «nazioartean ziurgabetasuna handia izanik ere».
Taldeko industria kooperatibek 38.722 langile enplegatu zituzten iaz, eta urtea 5.922 milioi euroko fakturazioarekin amaitu zuten (+%6,8). Emaitzak, berriz, 230 milioi eurorenak izan ziren, «aurreko urtekoen antzera, nazioarteko dezelerazioaren ondorioz jarduera batzuetan bilakaera negatiboa izan bada ere».
Industriaren arloko konpainiek 8.000tik gora lanpostu sortu dituzte 2013tik 2018ra bitartean, «horietatik %57 gure inguruan». Hazkunde erritmo handia da, baina ez nahikoa krisiaren aurreko kopurura bueltatzeko. Izan ere, korporazioak 93.841 langile zeuzkan 2007an, iaz baino 12.004 gehiago.
Nazioartekotzea da, hain zuzen ere, enplegu sorreraren motor nagusia, hainbeste ezen atzerriko merkatuetako salmentak industria arloko salmenta guztien %68 baitira. Mondragon taldeak 141 filial produktibo dauzka atzerrian, eta, horietan, 14.400 langile enplegatzen ditu.
Edonola ere, Mondragoneko iturriek azaldu dute «barne merkatuak» ere portaera positiboa izan duela, iaz 1.881 milioi euroraino igo baitziren salmentak, 2017an baino %11 gehiago.
Ikerketaren eta garapenaren aldeko politikari ere eutsi diote taldeko kooperatibek. Iaz, 175 milioi euro inbertitu zituzten I+Gan, Mondragonen industria arloko salmenta guztien %3 adinako kopurua. Gainera, I+Garen esparruan 2.018 pertsona izan zituen lanean.
Halaber, korporazioak azaldu du patente familien kopuru indartsua daukala: 496 patente familia, hain zuzen ere.
Industria arloaren giharra gihar, oraindik ez dio sorpasso-rik egin banaketaren esparruari. Mondragon taldean enplegu gehien ematen duen arloa da oraindik banaketarena: 39.723 pertsona enplegatzen dituzte, guztira, Eroskik eta Erkop elkarteak, eta, iaz, 9,9 milioi euroko irabazia izan zuten. Banaketa arloak 5.659 milioi euroren salmentak izan ditu 2018an, «aurreko urtean baino pixka bat gutxiago; bereziki, Eroskik bere dendetan desinbertsio batzuk egin zituelako».
Edonola ere, banaketa arloko 2018ko emaitzak «positibotzat» jo ditu Mondragonek, Eroskiren «emaitza operatiboek nabarmen hobetzen jarraitzen dutelako (163,6 milioi euro, aurreko urtean baino %19,1 gehiago), eta negozioaren osasun ona berresten dute».
Laboral Kutxak, bestalde, %10 handitu zuen iaz mozkin bateratua, 133,7 milioi euroraino. «Likidezia eta kaudimen ratio zabalei eustea» lortu du kreditu kooperatibak, baita bere errentagarritasuna (%7,9) eta berankortasun ratioa (%4,51) hobetzea ere.
Bestetik, Lagun Aro BGAEak 28.939 mutualista aktibo zituen 2018aren amaieran, eta haren ondare funtsa 6.169 miloi eurora ailegatu zen.
Euskal Herriko industriaren behinolako epizentroan kokatuko da banatzailea, zerbitzuen aroa bete-betean besarkatu duen eremuan. «Fabrika industrialen itxieren ondotik heldu dira zerbitzu enpresak, eta batez ere banaketa enpresak eta enpresa komertzialak». Lluis Rodriguez ekonomistak azaldu du fenomeno hori industrialde izandako eremu askotan gertatzen ari dela. Aldaketak bainoago, ezartzen ari diren merkataritza ereduek kezkatzen dute: «Amazonen eta merkataritza gune erraldoien ereduak ekonomia eta bizitza botere transnazional oligopolikoen menpe uzten du, eta kontrakoa sustatu behar da».
Trapagarandik oso hurbil daude, hain zuzen, Bizkai osoko merkataritzagune nagusiak: Max Center (Barakaldo) eraiki zuten lehenik, 1994. urtean. Haren ondoren etorri ziren Barakaldoko Megapark, 2004an, eta Portugaleteko Ballonti, 2008an. Are, Amazonek erkide bat izango du auzokide, datorren urtean AEBetako Costco kateak hipermerkatu bat irekiko baitu Babcocken orubearen beste zati batean.
Hiri handietako periferiako saltoki handien eredua «agortuta» dagoela uste du, ordea, Pedro Campo Cecobi Bizkaiko Merkataritzako Enpresari Konfederazioaren presidenteak: «Dagoeneko saturatuta gaude; ez dira horrelako azpiegitura gehiago kabitzen. Garain batean boladan egon zen, baina orain benetako konpetentzia denontzat Internet bidezko salmenta da». Oraindik ezartzen ari den online eremu horretakoa da, hain zuzen, Amazon.
Eredu berrira egokitzen
Industria zena zerbitzu da orain, eta makina zena, produktu, baina hirugarren sektorearen barruan ere agerikoak dira eredu ezberdinak. Camporen ustez, merkataritza trantsizio epe batean murgilduta dago. «Lehendabizi, periferiako merkataritza gune handiak etorri ziren; gero, esparru espezializatuetako kateak, eta orain, Internet». Merkatariek kontsumo eredu berrira egokitu behar dutela uste du Campok.
Rodriguezek, berriz, argi du tokian tokiko merkataritzaren aldeko apustua egin beharko litzatekeela. «Tokiko saltokiek auzoen bizitza elikatzen dute, eta jendea espazio publikoetara erakartzen. Merkataritza tradizionalak enplegu gehiago eta hobea sortzen du».
Bada, Amazonek piztu dituen kezken artean ageri dira sortuko dituen lanpostuen kopurua eta mota. 50 lanpostu iragarri ditu, aurretik lur horretan zegoen enpresak sortzen zituen baino nabarmen gutxiago. «BabcockWilcox 5.500 langile izatera iritsi zen 70eko hamarkadan, eta 2011n, ixteko prozesua hasi zuenean, 400 behargin inguru zituen. Amazonek 50 lanpostu sortuko ditu; nahiko eskasa dirudi, herriaren eta inguruko eremuen egoera ikusita».
Aldaketaren itzala
Eraldatu ala hil. Egoera hori du Ezkerraldeak aurrean, lantokien itxiera geldiezinaren poderioz. Amaiera orok beste hasiera bat ekarri ohi du, eta oraina ulertzeko atzera begira jartzea ere beharrezkoa izaten da askotan; dagoenaren eta datorrenaren bilakaera ez baita kasualitate hutsa izaten. Bilbo ezkerraldea osatzen duten herriak industria handien itxieren lekuko izan dira azken hamarkadetan, eta horrek eragina izan du lurraldearen paisaia ekonomikoan eta sozialean. Hala dio Rodriguezek: «80ko hamarkadatik, PSOEk eta EAJk ehun industrialaren desegituraketa bultzatu dute euren gobernu arduretatik. Nazioarteko lehiakortasunaren ondorioz, deslokalizazioari bidea eman diote horrela». Logika horren azken adibidea da Naval ontziola, baina baita aurretik erori ziren industria astuneko erreferenteak ere: Euskalduna, Bizkaiko Labe Garaiak, Aurrera eta Mecanica de la Peña 1980ko eta 90eko hamarkadetan desagertu ziren. Eta 2008ko krisiaren bete-betean hondoratu zen, hain zuzen ere, Babcock Wilcox.
Itxierek isla izan dute zenbakietan. Trapagarani dagokionez, krisiaren hasieran, 2008an, %7,3 zen langabezia tasa herrian. Babcock Wilcoxek porrot egin eta hurrengo urtean, 2012an, bikoitza baino gehiago zen: %18,38. Egun, 2019ko apirileko datuen arabera, %12.
Trapagaranen ondoko herria, Sestao da gaur-gaurkoz Euskal Herriko langabezia tasarik handiena duena: %20,8. Eta enplegu daturik kaskarrenak dituztenen artean daude eskualdeko gainerako herriak ere: Barakaldo eta Portugalete. Eskualdea lantoki erraldoiek utzitako espazioak biziberritzera behartuta dago ezinbestean, eta, horregatik, agintariek besoak zabalik hartu dituzte Amazonen eta Costcoren inbertsioak. «Jarduera etenda zegoen eremu bat berreskuratuko dugu: enplegu aukera berriak eta herrirako etekinak sortuko ditu». Xabier Cuellar Trapagarango alkateak pozik hartu du Amazonen etorrera.
Enpleguari dagokionez, Rodriguez ez dator bat eskualdea berpizteko proposatutako soluziobidearekin. «Eredu malgua duten enpresetan langileria askoz kolektibo hauskorragoa da, eta enpresek mekanismoak dituzte tranpak egiteko: negoziazio kolektiborako espaziorik ez dago, lan hitzarmenetako zirrikituak bilatzen dituzte eta euren etekinak areagotuz ezinezkoa da bizi baldintza oneko eredua sustatzea». Amazon enpresa eredu hori ezartzeko gai da.
Campok, bestalde, zalantzan jarri du Amazonek Euskal Herrian egingo duen ekarpen ekonomikoa. «Gu gehien kezkatzen gaituena zera da, lehia bidegabea egiten duela. Atzerriko enpresa bat izanda, eta lege hutsune bat dagoela kontuan izanda, zergak beste herrialde batzuetara doaz. Are, askotan diru hori ez dute inon aitortzen. Guk eskatzen duguna da salerosketa egiten den tokian aitor ditzatela zergak, gainerako saltokiek bezala».
Lan baldintzen kezka
Lanpostu kopuruaz, zerbitzu motaz eta zerga ereduaz gain, sortuko duen enplegu motak ere haserrea piztu du. «Amazon eredua lanaren zatiketan eta fragmentazioan oinarritzen da, langileen esplotazio are handiagoan; esklabotza da kasik. Halere, Euskal Herrian sindikatuen erresistentzia hasi da enpresen estrategia berri horren aurka borrokatzeko prest agertzen», ziurtatu du ekonomistak.
ELAk Amazonen lan eredua salatu du aste honetan: «Lan baldintza prekarioak ezartzen ditu: soldata txarrak, lanorduen kontrol oso zorrotzak, lan karga jasangaitzak, lanaldi amaiezinak». Bada, martxan dauden biltegietan protestak eta grebak egin dituzte langileek hainbatetan; azkenak, aurtengo urtarrilean.