Sekulakoa izan da azkena. «Gaztea zarenean ez baduzu 996 lan egiten [goizeko bederatzietatik gaueko bederatzietara lan egitea, astean sei egunez], noiz egingo duzu? Uste al duzu harro egoteko modukoa dela inoiz 996 lan egin ez izana?», galdetu zuen enpresaburuak. Bilera pribatu batean egin zuen, baina jendaurrean zabaldu zuen Alibabak berak, WeChateko bere kontuan —Txinako Whatsapp—.
«996 ordutegia bedeinkapena da, nahiz eta enpresa eta langile asko ez diren ohartzen», jarraitu zuen Mak, eta argi utzi zuen zer espero duen Alibabako langileengandik. «Hemen lanean hasten bazara, prest izan behar duzu hamabi orduko lanaldietarako. Ez bazaude, zertarako zatoz Alibabara? Ez ditugu nahi zortzi orduko lanaldi eroso horien bila dabiltzanak».
Mak gidatzen duen enpresak agian pentsatu zuen hitzaldi horrekin indarra emango ziela bere langileei, baina, egiazki, eztabaida interesgarri bat sortu du Txinako lan baldintzei buruz. Lehenik eta behin, Mak txalotzen duen eredua Txinako legediaren aurka baitoa: zortzi ordu egunean, astean bost egunez. Hortik gorakoa aparteko ordu gisa zenbatu behar litzateke, eta %150 ordaindu aste barruko egunetan, %200 asteburuetan eta %300 beste jaiegunetan. Gainera, legeak dio egunean gehienez aparteko hiru ordu egin daitezkeela, eta hilean gehienez 36 ordu.
Ezohiko ñabardurak
Kritika oldearen ondoren, Mak ezohiko ñabardura batzuk egin behar izan zizkien bere hitzei. «Inork ez du gustuko enpresa batek 996 lan egitera derrigortzea. Ez da gizatiarra, ez da osasungarria, eta, epe luzera, ez da jasangarria. Gainera, ez du legeen, familiaren eta langileen oniritzia», idatzi zuen Mak Weiboren bere kontuan —Txinako Twitter—. «Baina zoratzen zaituen lan bat baduzu, 996 inoiz ez da arazo bat», nabarmendu zuen.
Baina askok argi utzi dute ez daudela beren borondatez halako lanaldi luzeekin, batez ere sektore teknologikoetan. Horrela, kodeak garatzeko GitHub plataforma kexuak biltzeko gune bilakatu da azken asteetan. Erabiltzaile asko hasi dira bere esperientziak han idazten, eta ehundik gora enpresa izendatu dituzte legeak finkatzen duena baino aparteko ordu gehiago egitera behartzeagatik eta egoki ez ordaintzeagatik —batzuetan, ez dituzte ordaindu ere egiten—. Besteak beste, noski, Alibaba.
Sektoreko langileen artean hainbesteko babesa jaso du GitHubek, ezen gida bat argitaratu baitu legea bete dadin. 996.icu du izena; ICU zainketa intentsiboetako unitatearen ingelesezko laburdura da (euskaraz, ZIU), han buka dezaketelako lanaldi luzeak egiten dituztenak. Gainera, 996aren aurkako zigilu bat sortu du, haren programak ezin erabil ditzaten lan legedia betetzen ez duten konpainiek. Oraingoz, gutxik esan dezakete harrotasunez legea zintzo betetzen dutela.
GitHuben softwarea erabili ezingo dutenetako bat da ZTE telekomunikazio eta sakelako telefonoen konpainia, Txinako handienetan bigarrena. GitHuben zerrenda beltzean ageri da, eta arrazoi guztiarekin. «Teorian, nik 08:30-17:30 ordutegia daukat, baina praktikan beti gauez ateratzen naiz lanetik. Eta asteburu askotan ere lan egin behar izaten dut», esan du izena gorde nahi duen langile batek. «Batzuetan bai ordaintzen dituzte aparteko orduak, baina arazoa da ia ez dugula denborarik bizitza pertsonalerako, badirelako hilabeteak aparteko ehun ordu egiten ditugunak». Antzeko istorioak dituzte sektore teknologikoko beste enpresa batzuetako langileek, baina inork ez du izenik eman nahi, zigorren beldur direlako.
Silicon Valley kopiatzen
«Europarroi kosta egiten zaigu gogor lan egitea. Txinan, badira asteburuetan edo ordu txikietan egin behar diren egunak. Ez da derrigorrezkoa, baina espero den zerbait da, eta, azkenean, lehentasuna enpresak izaten du, eta ez bizitza pribatuak». Horrela dio David Sanmartinek, OnePlus sakelako telefono egileko Europarako arduradunak. «Nik urtean sei eguneko oporraldia baizik ez dut. Start-up batean bezala egiten dugu lan, eta, enplegatu gehienak gazteak eta markaren jarraitzaileak direnez, lan asko egiten dugu», gaineratu du Eduardo Garinek. Iruindarra da, eta Xiaomiren produktuak homologatzen ditu nazioarteko merkatuetarako.
Edonola ere, Sanmartin eta Garin ados daude lanaldi luzeak ez direla berez Txinaren ezaugarriak, sektore teknologikoarenak baizik. Eta uste dute ez direla Asian sortu, Ozeano Barearen beste aldean baizik, Silicon Valleyn. Izatez, Txinako agintariek 996aren kontrako norabidean joan nahi dute. Lan kontziliazioa ahalbidetzen duen lanaldia eta, batez ere, aisialdian gastu gehiago egitea baimentzen duena bilatzen ari da Txinako Gobernua. Izan ere, hiru hamarkada eskasetan, bilakaera oso sakona izan du Txinak: batez ere nekazaritzatik bizi zen herrialde bat zen hura herrialde industrializatu bihurtu da, zerbitzuek BPGaren %50etik gora duen lurraldea izateraino. Eta horrek funtziona dezan, herritarrek astia behar dute denbora librerako.
Industrian, lehen ohikoak ziren aparteko orduak praktikoki desagertu egin dira. Hazkunde ekonomikoaren motelaldiari batu zaio AEBekiko merkataritza gerra, eta horrek lan karga txikitu du. Jakinda langile askok aparteko orduak behar dituztela bizimodu duin bat irabazteko, Txinako eskualdeetako agintariak gutxieneko soldata asko igo dute azkenaldian. «Helburua jada ez da langile merkeak izatea esportaziorako produktuak egiteko, baizik eta klase ertain indartsu bat sortzea, barne kontsumoari tira egin ahal izateko. Hori ekonomiarentzat ona da, baina baita Alderdi Komunistarentzat ere, legitimotasuna ematen baitu lemari eutsi ahal izateko», azaldu du Xu Binek, CEIBS China Europe International Business School-eko irakasleak.
Lanaldi amaigabeei oso zorrotz lotutako beste kontu bat da produktibitatearena. Sare sozialetan internauta batzuek nabarmendu dutenez, lanpostuan egotea eta langile ona izatea ez dira gauza bera. «Hemen, Japonian bezala gertatzen da. Jendeari beldurra ematen dio bulegotik nagusia baino lehen ateratzea. Goizago joateak enpresarekiko konpromiso txikiagoa erakusten duela dirudi, nahiz eta egokiena den atseden hartzea eta bizitzaz gozatzea, bai langilearentzat, baita ordaintzen dionarentzat ere», azaldu zuen GitHuben idatzi zutenetako batek.
Datuek arrazoi ematen diote. McKenzie aholkularitza enpresak 2017an kaleratutako txosten batek dioenez, Txinako langileen produktibitatea OCDEren batezbestekoaren %15 eta %30 artean dago. Hau da, gutxienez hiru langile txinatar behar dira gehien garaturiko herrialde batean lana egiteko. The Conference Board erakundeak, berriz, kalkulatu zuen Txinako langile batek AEBetako baten %19 bakarrik ekoizten duela. Iritzi horrekin bat egiten dute Txinan lan egiten duten euskal enpresaburuek ere. «Txinan, ingeniariek Euskadin bezainbeste kobratzen dute. Hala ere, Arrasaten batek egiten duena egiteko bi ingeniari behar ditut hemen», ziurtatu du autogintzako enpresa bateko kudeatzaileak —ez du izena eman nahi—.
Lo kuluxkak, lanean
Txinako enpresa batzuk badakite arazo bat dutela, eta lanaldia luzatu gabe produktibitatea handitzeko programa batzuk abian jartzen ari dira. Horien artean dago DeepBlue, adimen artifizialean aritzen den enpresa bat. Bere bulegoetan gelak atondu ditu langileek lo kuluxka egin dezaten, eta fitxaketa sistema biometrikoak jarri ditu langileek ez ditzaten behar baino lan ordu gehiago egin. «Ez ditugu langile nekatuak nahi, horrek azkenean etsipenera eramaten baititu, eta haien lanaren kalitatea txikitzen baitu. Talentuari eusteko modurik onena, soldata duina eskaintzeaz gain, lan baldintzak hobetzea da», ziurtatu du Chen Haibo DeepBlueko kontseilari ordezkariak.
Edonola ere, Chenek onartu du enpresa asko baliatzen ari direla ekonomiaren moteltzea beren langileak are gehiago estutzeko, eta lantaldeak ez handitzeko. Ezaguna da errezeta. «Lehen, langile mugimendu handia zegoen. Gazte askok sistema hori erabiltzen zuten beren lan baldintzak hobetzeko. Baina, gaur egu n, enpresaz enpresa ibiltzea gero eta zailagoa da, kontratazioak amildu egin baitira, eta kaleratzeak atezuan baitaude enpresa askotan», gehitu du Jeriel Tanek, Deep Blueko langileak. «Lehen aldiz, lepo zuriko langileak beren lanpostuak galtzeko beldurrez daude, eta edozer gauza irensteko prest».
2 Bada, orduan ehizarekin zerikusia duen zerbaitekin… Tira, metaforikoki, bai. Ehizatu beharrekoa Europako Banku Zentraleko lehendakaritza da. Eta belatza, berriz, Jens Weidman, Bundesbankeko presidentea 2011z geroztik.
3 Nire ustez, Alemanian arranozaleagoak ziren. Arranoak dituzte beren txanponetan, armarrietan, garagardoetan… Hala da, baina diru kontuetan, belatzak dira, eta ez usoak. Hau da, gogor eta zurrun jokatzea gustuko dutela, inflazioaren kontrola über alles, eta ez malgutasuna erakusten duten horietakoak, usoak.
4 Eta Weidmann belatzak lortu du bere harrapakina? Ez, oraindik ez. Litekeena da aste batzuk behar izatea jakiteko nork ordezkatuko duen Mario Draghi usoa EBZko buruzagitzan. Urrian utziko du kargua, zortzi urteko agintaldiaren ondoren. Weidmann oso kritiko izan da Draghirekin, interes tasak oso txiki mantentzeak kalte egin dielako Alemaniako herritar askori, oso aurreztaileak direlako eta azken urteetan interesik jaso ez dutelako. Gainera, Europa hegoaldeko herrialdeak lagundu izana gaizki hartu du, beren bekatuak —ez zuten dirua gastatzea— ordainarazi behar zitzaiela uste duelako. Iritzi zabaldua da hori Alemanian, Draghi arazo guztien pagaburu egiteko joera duen herrialdean.
5 Orain ulertzen dut belatzarena. Ez dirudi oso jarrera europazalea. Ez da, eta, horregatik, Weidmann baztertuta zegoen Draghi ordezkatzeko hautagaien artean. Horregatik, eta labur esanda, Draghiren politikak bere helburua lortu duelako: larri zebiltzan herrialdeak eta euroa bera salbatzea. Neurri batean, Weidmannek ere onartzen du, eta azkenaldian apalago dabil kritikekin.
6 Weidmannek huts egin badu, zergatik dago kinieletan? EBko herrialde handien arteko botere borrokarengatik. Klasiko bat.
7 Game of Thrones, nekagarri bihurtzekotan dagoen konparazio bat erabiltzearren. Bai, eta burdinazko tronua Europako Batzordeko lehendakaritza da. Manfred Weber alemaniarra zen faboritoa, EAP Europako alderdi kontserbadoreak biltzen dituen taldeko hautagaia. Baina talde horrek azken urteetan posturik garrantzitsuenak izan ditu, eta aldatzeko garaia dela uste dute sozialdemokratek eta liberalek, eta Weber aukera gutxirekin geratu da.
8 Eta horrek zer ikusia du Weidmannekin? Angela Merkelek alemaniar bat nahi duela postu garrantzitsu batean, eta EBZko hiru buruen artean alemaniarrik izan ez denez —Herbehereetako Duisenberg, Frantziako Trichet eta Italiako Draghi—, Berlinek uste duela badagokiola kontsolazio saria.
9 Eta Weidmann ez bada, zein izan daiteke? Bi alemaniar gehiago daude kinieletan: Claudia Buch Bundesbankeko lehendakariordea, eta Klaus Regling ESM erreskate funtseko burua. Belatzen artean, Klaas Knot Herbehereetako banku zentraleko burua eta Erkki Likanen finlandiarra. Usoen artean, François Villeroy de Galhau frantziarra. Bien artean, Benoit Couere, frantziarra hori ere.
2018ko udan lan gatazka izan zen Iruñeko erdialdeko La Sangiovesa jatetxe italiarrean. «Lan esplotazioa oso agerikoa zen», azaldu du LABek, agiri baten bidez. «Langileek ez zituzten lan eginiko ordu guztiak jasotzen, bazeuden kontraturik gabeko langileak, askatasun sindikalak urratzen zituzten… Konparazio batera, kamioia deskargatzea pizza batekin ordaindu zuten inoiz».
Langileak antolatu eta hauteskunde sindikalak egin ondoren giroa gaiztotu zen. «Enpresak hainbat langile kaleratu zituen bere gustuko hautagaitzari botoa ez emateagatik». Zenbait protesta egin zituzten langileek sanferminetan, eta horien ondotik akordio bat lortu zuten enpresarekin, «akordio on bat». Kaleratutako bi langile berriro hartu zituzten, beste bi kaleratze paktatu zituzten, eta lan baldintzak hobetu zituzten. Gainera, mobilizazioetan jarritako salaketa guztiak kendu zituen enpresak.
Baina salaketa horiek dagoeneko beren bidea egina zuten epaitegietan, eta fiskaltzak bi zigor eskaera egin zituen: bi urte eta hiru hilabeteko zigorra LABeko sindikalista bati, eta urtebete eta sei hilabeteko zigorra jatetxeko langile bati. Derrigortzea edo koakzioa egotzi zien. «Harrigarria da», LABen arabera, ziurtatu baitu ez zela inolako indarkeriarik izan. «Jatetxearen kanpoaldean elkarretaratze bat egin zuten, modu baketsuan sartu ziren, itsasgarri batzuk paratu, eta denbora labur batean megafono batekin hainbat lelo bota». Protestan ez zela istilurik gertatu eta bezeroei ez zitzaiela sarrera edo irteera eragotzi erakusten duen bideo bat aurkeztu zuen LABek, «baina bideoa galdu egin zen epaitegietan». Jatetxeko langilea errugabetzat jo du epaileak.
Helegitea eta kanpaina
LABek epaiaren aurkako helegitea jarri du, eta gogorarazi du zigortutako sindikalista izan zela lan gatazkak iraun zuen bitartean Poliziara eta Lan Ikuskaritzara jotzen zuena lan eskubideen urraketak salatzera.
Epaia «hagitz larria» iruditu zaio sindikatuari. «Baina, zoritxarrez, ez da LABek azkenaldian pairatu duen eraso bakarra». Jakinarazi duenez, Huerta de Peraltako gatazkan «makina bat» isun jaso ditu, eta hiru sindikalistaren aurkako prozedura penalak zabaldu dituzte.
Astelehenean askatasun sindikalaren aldeko kanpaina bat iragarriko du, Gazteluko plazan.
Zerrendan, atzerriko enpresez gain, erakundeak eta pertsonak ere sartuko ditu gobernuak, Gao Feng Merkataritza Ministerioko bozeramaileak azaldu duenez. «Merkatuaren arauak betetzen ez dituztenak jarriko ditugu zerrendan, kontratuetako espiritutik aldentzen direnak, eta Txinako enpresak blokeatzen edo konfiskatzen dituztenak helburu komertzialik gabe». Pekinek «protekzionismoaren kontrako zerrenda» gisa bataiatu du.
Trumpek xantaia egin dio Mexikori, esanez haren inportazio guztiei %5eko muga zergak jarriko dizkiela ekainaren 10etik aurrera, baldin eta Mexikoko Gobernuak ez badu konpontzen legeari izkin eginda muga igarotzen duten etorkinen auzia. Lopez Obradorrek «elkarrizketa» eskaini dio, baina ohartarazi ez dela «besoak gurutzatuta» geratuko mehatxua ikusita.
Etxe Zuriak, gainera, azaldu du hilabetetik hilabetera %5 gehiago handituko dizkiela muga zergak Mexikoko produktu guztiei —%10era uztailean, %15era abuztuan eta %20ra abuztuan— urrian %25era ailegatu arte.
Tarifak igotzeak sekulako eragina izango luke Mexikoren ekonomian, baina baita AEBetakoan ere, AEBetako enpresen lehen merkatua Mexiko baita, Txinaren aurretik. OECren datuen arabera, 2017an AEBen esportazioen %15 joan ziren Mexikora, %12 Kanadara, eta %11 Txinara.
AEBen hornitzaileen artean, berriz, bigarrena da Mexiko —2017ko inportazioen %14 handik zetozen—, Txina baino ez duela aurretik (%22). Aurtengo lehen hiruhilekoan, esate baterako, AEBek 23.300 milioi euroren esportazioak egin zituzten Mexikora, eta 94.000 milioi euroren inportazioak jaso bertatik.
Atzo bertan, eta mehatxu hutsarekin, Mexikoko diruak, pesoak, bere balioaren %3,3 galdu zuen, azken zazpi hilabeteetako beherakada handiena.
Trumpek muga zergen bataila baliatu nahi du Mexikon lantegiak dauzkaten AEBetako konpainiek produkzioa jatorrizko lurraldera eraman dezaten. «Mexikok ez badu konpontzen etorkinen auzia , muga zergak gorenean egongo dira, eta Mexikon dauden konpainiak has daitezke AEBetara bueltatzen berton ekoizteko produktuak eta ondasunak», adierazi du Etxe Zuriko ugazabak.
Lopez Obradorrek «elkarrizketa» eskaini dio Trumpi. «Elkarrizketan sakondu nahi nuke, immigrazioaren arazoari sakoneko alternatibak bilatu», erantzun dio Mexikoko presidenteak. Bakarrik apirilean, AEBetako Poliziak agiri ofizialik gabeko 98.977 etorkin atxilotu zituen mugan. Jesus Seade Mexikoko kantzilerordearen ustez, zuzenena «begia begi truk» egitea litzateke, eta AEBei %5eko tarifak jartzea, «baina hori oihanera bueltatzea izango litzateke».
