Egoera «bereziki larria» dela uste du EH Bilduk, eta proposatu du batzorde bat sortzea Eusko Legebiltzarrean, eskualdearen egoera sozioekonomikoa nolakoa den aztertzeko. «Enplegu asko suntsitu da azkenaldian, pobrezia maila eta langabezia tasa inguruko handienetakoak dira, enpresen deslokalizazio mehatxua etengabea da… eta horrek guztiak badu arrazoi bat», adierazi du Eva Blanco ezkerreko koalizioko legebiltzarkideak.
Eragile sozial, sindikal, ekonomiko, politiko eta instituzionalekin elkarlanean egin nahi dute bidea, egoeraz hausnartu eta konponbideak bilatzeko. «Epe ertain-luzerako» bide orri bat finkatu nahi dute, baina berehalako «talka plan bat» ere bai. Bailarako herri guztien egoera sozioekonomikoa izango dute aztergai: Arabako Laudio, Amurrio, Aiara, Artziniega eta Okondo, eta Bizkaiko Urduña, Orozko, Arakaldo eta Arrankudiaga.
Badaukate abiapuntu bat, nolanahi ere: eredu bat non begiratu. Ez baita legebiltzarrean horrelakorik egiten den lehen aldia. 2015ean Bizkaiko Meatzaldea eta Ezkerraldea eta Gipuzkoako Oiartzualdeko kasuak izan zituzten hizpide; EH Bilduren ekimenez orduan ere. Hiru eskualde horietan krisia kasik egiturazkoa izan da azken hamarkadetan, industria sarearen gainbeherak eraginda. Batzorde haren ostean, 64 milioiko laguntza plana onartu zuten alderdiek. Helburu berbera daukate oraingoan ere, nahiz eta kasu honetan «argazkia oso bestelakoa» izan, Blancoren esanetan.
Industriatik zerbitzura
Industria sarearen desagertzean jarri du arreta legebiltzarkideak: «Argi dago krisi ekonomikoak ere areagotu egin duela, baina badakigu kanpoko inbertitzaileei lotuta egoteak ekarri duela egoera hau». Industriak pisu handia izan du eskualdean azken mendean. Enpresa handiak kokatu ziren bertan, eta lanpostu ugari sortu ziren ondorioz. Horrek nabarmen eragin zuen eskualdeko herrien aberastasunean, eta, beste askotan gertatu moduan, migratzaile ugari jaso zituzten; Euskal Herritik ez ezik, Espainiatik ere jende asko mugitu baitzen lan bila. 1990eko hamarkadan, ordea, enpresa asko itxi egin ziren industria sektorearen birmoldaketaren ondorioz.
Prozesu haren ondorioak pairatzen jarraitzen du eskualdeak oraindik. Hala erakusten dute datuek ere. Laudion, esaterako, industriatik zetorren herriko aberastasunaren %47,3 orain hogei urte. 2016an, berriz, hamar puntu txikiagoa zen zenbateko hori. Gaur egun, zerbitzuek eskaintzen diote herriari aberastasunaren %57,9. Amurrioren kasuan, industriak da oraindik ere lehen indarra, baina aldea nabarmen txikitu da: 1996an, industriari zegokion aberastasunaren %70,2 eta zerbitzuei %23,2. 2016an, %58 dagokio industriari eta %35,9 zerbitzuei. Joera aldaketa nabarmena da.
Udalak, kezkatuta
Eskualdeko udalek ere begi onez hartu dute erabakia, eta bat datoz analisiarekin. Egoera «kezkagarria» dela iritzi dio Natxo Urkixo Laudioko alkateak , eta uste du «ezin positiboagoa» dela eskualdearentzat batzordea eratu izana: «Gertatzen ari den fenomeno guzti honek eragin negatiboa izan dezake eskualdean, beraz aurreratu egin behar gara eta aztertu egin behar ditugu zeintzuk izan daitezkeen irtenbideak». Legebiltzarrean izan zen Urkixo proposamena babesten, eskualdeko EH Bilduko hautetsiekin batera.
Ohartarazpen bat egin du alkateak: «Are kezkagarriagoa da ikusten ez den izozmendi honen zatia: enpresen deslokalizazio mehatxu etengabea, alegia». Badaki zertaz ari den alkateak, martxoan jakin baitzen Lidlek Laudion duen biltegia Langraiz Okara lekualdatuko duela. Biltegia handitu nahi du enpresak, eta argudiatu du horretarako leku nahikorik ez duela orain herrian. 200 langileri eragiten die auziak. Urkixok beste iritzi bat du gaiaz, ordea: «Laudioko lantegiko langileek hitzarmen ona dute, eta badirudi enpresak hori hautsi egin nahi duela. Hala esan digute langileek behintzat, arrazoi hori egon daitekeela lekualdatzearen atzean. Ikusiko dugu zer gertatzen den».
Enpresen kudeaketa ere aintzat hartu beharreko baldintza dela ohartarazi du Urkixok. Haren iritziz, egungo inbertitzaileek «etekin azkarra» bilatzen dute, eta «bost axola» zaie enpresarekin eta eskualdearekin gertatzen dena. «Tubos Reunidos ez dago bere momenturik egokienean une honetan. Eta hori kudeaketa kaskar baten ondorioa da. Hor diru bat egon da, lana egon da, eta badago, baina etekina arinegi hartu dute oraingo arduradunek, eta enpresa kolokan utzi dute». Bada, gogorarazi du hausnartu egin behar dela eskualdean zer motatako inbertitzaileak behar diren eta zein filosofia industrial garatu behar den.
Amurrion, bestalde, oraindik ere badituzte automozioa, altzairua edota burdinbideak lantzen dituzten pisu handiko enpresak. Josune Irabien alkateak azaldu du krisiak bereziki ez dituela enpresak itxi, baina «unean uneko egoerara egokitzera behartu ditu». Edonola ere, bistakoa da gauzak ez doazela bide onetik jeltzalearen hitzetan: «Inbertsio falta argia da. Etenaldi bat dago. Azken bi urteetan asko jaitsi da».
Legebiltzarreko batzordeak epe luzera begira jartzeko beta emango diela uste du Amurrioko alkateak ere, baina iritzi dio ezin dutela geratu «eskuak gurutzatuta» bien bitartean: «Batzordea eratzea ondo dago, baina bertatik ere eragin behar dugu». Horregatik, hain zuzen, udalak dagoeneko hainbat neurri hartu ditu: enplegu behatoki bat sortu du herrian, eta enpresekin hitz egiten ari da haien ikuspegia ere jasotzeko. Diagnosi bat egitea du helburu. Horrez gain, industria kudeatzaile bat daukate iaztik herrian, «industrialdeak indarrean jarri eta gabeziak identifikatzeaz arduratzen dena».
Hezkuntza, gakoetako bat
Arrazoiak arrazoi, langabeziarena da alarmak piztu dituen adierazgarri nagusia. Eskualdean, batez beste, %15etik gorakoa baita lanik gabe daudenen kopurua. Emakumeak eta gazteak dira lanik gabe dauden gehienak. Kopuru horiek arduratzen dute bereziki Irabien: «Amurrio ez da inoiz izan langabezia tasa handiko herri bat, eta orain bai. Benetan arazo bihurtzen ari dela erakusten digu».
Bada, ordea, bi kolektiboak lotzen dituen faktore bat: hezkuntza. Arrazoiak desberdinak badira ere, eskualdean lana bilatzeko zailtasunak eragiten die emakumeei eta gazteei. Eta horrek ondorio nabarmenak ditu biztanleriaren zahartzean. «Hor hutsune nabarmena daukagu: lotu egin behar ditugu eskaintza eta eskaera», adierazi du Irabienek.
Edonola ere, Blancok gogorarazi du eskualdearen egoera sozioekonomikoa industriari lotuta egon arren, ez dela faktore bakarra: «Enpresa bat ixtean ez dira soilik lanpostu zuzenak galtzen, inguruari ere nabarmen eragiten dio». Egoera ikuspegi askotatik aztertu beharraz ohartarazi du: «Lanpostu galera horrek nola eragiten die familiei? Zer gertatzen da soldata bakarra duten familiekin? Gaur egun lanpostu bat izateak ez baitu bermatzen pobrezia egoeratik kanpo egotea. Kate bat da azkenean. Hori guztia aztertu behar da batzordean».
Halaber, Jaurlaritzaren politikek «turismo jasangarria» gauzatzeko helburua izatea eskatzen du onartutako zuzenketak; turismo hori gauzatzen den eskualdeetan «balioa sortu» beharko luke jarduerak, idatziaren arabera. «Eredu horrek errespetatu behar du ingurumena, eta jasangarria izan behar du ekonomiarekiko, gizartearekiko eta kulturarekiko».
Era berean, Eusko Jaurlaritza osatzen duten alderdi biek eta PPk aurrera atera duten idatziak eskatzen du turismorako pisuen inguruko txosten bat egitea. Exekutiboari pisu turistikoen egungo egoera islatuko duen txostena egiteko esan dio. Txosten hori legebiltzarrera igortzeko ere eskatzen du, han ezagutaraz ditzan datuak eta ondorioak.
Iker Casanova EH Bilduko legebiltzarkideak azaldu duenez, «hutsune» bat bete asmo zuen proposamenak. Izan ere, «modan» dago, haren esanetan, enpresen alde egitea: bai ekoizpenari dagokionez, bai erabakiguneei dagokienez. Bada, Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan kokatzen diren enpresei ematen zaizkien laguntza publikoak arautzea nahi du koalizio abertzaleak; besteak beste, iraunkortasun edo egonaldi «kontratu» baten bitartez. «Zentzuzkoa da proposatzen duguna: enpresei egokitzapenean eta garapenean lagundu nahi diegu, baina gutxieneko hamar urteko iraunkortasun baldintza batekin». Hala, epe barruan ekoizpenaren erdia edo gehiago beste lurralde batzuetara eramaten duten enpresei emandako laguntza publiko guztia itzularaztea nahi du EH Bilduk.
Casanovak gogorarazi du Bizkaiko Batzar Nagusietan antzeko lege bat onartu zutela 2007an. Arau hori gainerako lurraldeetara zabaldua nahi du EH Bilduk. «Indarrean dago, eta inork ez du zalantzan jartzen». Arabak ere gauza bera egin zuen 2016an. Haren ustez, proposamena ez onartzeak bi gauza esan nahi ditzake: «haurren mendeku bat» izan dela, edo «EAJk jarrera ultraliberalak» defendatzen dituela.
Araututa dagoena arautu
Proposamenaren aurka agertu dira Elkarrekin Podemos ez beste alderdi guztiak. EAJk, PSE-EEk eta PPk ziurtatu dute ez dagoela lege beharrik, dagoeneko Europako Batasuneko zenbait arauk eta Jaurlaritzarenak ere zigortzen dituztelako alde egiten dutenak. «Ez du zentzurik dagoeneko arautua dagoena arautzea», nabarmendu du Javier Telleria EAJko legebiltzarkideak. Enpresek alde egin ez dezaten lan egin beharraz ohartarazi du, ordea.
Jaurlaritzak proposamena ez onartzeko eskatu zien ganberako talde politikoei, esanez lehiakortasunean eragingo zukeela egungo arauditik kanpo hartutako beste edozein neurrik. Gainera, adierazi zuen dagoeneko garatzen ari dela lege proiektu bat gai horren inguruan. Zehazki, administrazioak ematen dituen laguntzak berriro antolatu nahi ditu.
Bada, Pekinek erantzun du dibisaren balioa ezartzen duen sistemak berdin jarraituko duela. «Txina ez da dibisa manipulatzaile bat; zentzu onak esaten du, eta nazioarteko adostasunak ere bai. Espero dugu AEBek errespetatu egingo dituztela merkatuaren legea eta aldagai objektiboak; eta dibisaren gaia ez duela politizatuko». Trumpengandik hori espero duela esatean, Pekin esaten ari da ia segurua dela AEBetako presidentea dibisaren auzian buru-belarri sartuko dela berriro. Lu Kang Atzerri ministroak, atzo, erantsi zuen jarraituko dutela dibisaren balioa ezartzen duen tasa aldaketaren erreformarekin. Tasa aldaketa berdin jarraituko duela esateko beste era bat.
Lur arraroen mehatxua
Baina dibisa ez da gerra komertzialean baliatzen ari den munizio bakarra azken orduetan. Lur arraroak zer diren arratsalde bateko ikastaro batean jakin behar izan dute askok Txinako Alderdi Komunistaren egunkarian mineral baliotsu horien inguruko mehatxu zuzena iragarri eta gero.
Trumpen muga zergen politika oldarkorra giroa berotuz joan da Txinan, baina Xi Jinpingen gobernuak orain arte zuhur jokatu du adierazpenen atalean, tarifa bereziei tarifa bereziekin erantzun dien arren. Alderdiaren hedabide ofiziala beste gauza bat, ordea. «Ez esan ez genizuela abisatu», zioen berripaperak atzo, lur arraroak AEBei saltzeari uztea aukera oso erreala dela azaltzen zuen albistean.
Lur arraroak hamazazpi elementu kimiko dira, goi teknologia duten gailuetan ezinbestekoak. Txinak dauka lur arraro gehien munduan, eta haien salneurria garestitzea edota zuzenean AEBei saltzeari uztea beste urrats bat litzateke potentzia bien arteko gerra komertzialean. Pekingo gobernuak ez du esan orain arte horrelakorik egitekoa denik, baina mehatxua hor dago, eta egunkari ofiziala aho bilorik gabe ari da gaiaren inguruan.
Besteak beste, Huawei smartphone-ak egiteko baliatzen dira lur arraroak. Gerra komertzialaren zurrunbiloan jarraitzen du Txinako teknologiaren ikurrak, Texasko epaitegi batera jo du-eta Trumpen betoaren aurka. Eskaera bat egin dio justiziari Defentsa Nazionalerako Baimen Legea konstituzioaren aurkakoa ote den ebazteko. «AEBetako Gobernuak ez du frogarik erakutsi Huawei segurtasunarentzat mehatxu gisa azaltzeko. Ez dago ez pistolarik, ez kerik: espekulazio hutsak dira», esan zuen Song Liuping konpainiako zerbitzu juridikoetako buruak, atzo.
«Zibersegurtasuna aitzakiatzat hartuta Huaweiri betoa ezartzeak ez du lagunduko segurtasuna hobetzen sareetan». Songek gaineratu zuen Etxe Zuriak «nazio oso baten indarra baliatu duela enpresa pribatu baten aurka joateko»; «hau da ez normala; kasik ez da inoiz ikusi historian».
Zuzendaritzak ez du adierazi murrizketak eraginik izango ote duten konpainiak Euskal Herrian dauzkan plantetan: Bizkaiko Sestaon, Etxebarrin, Basaurin eta Derion; Gipuzkoako Olaberrian, Bergaran eta Hernanin; eta Nafarroako Lesakan, Legasan eta Berriobeitin.
Indiako multinazionalak ohar bat argitaratu du, eta idatzian bi arrazoi aipatu ditu Europako lantegietan produkzioa jaistea argudiatzeko: «Merkatuaren eskari ahula eta Europaren altzairu inportazio handia». Horiei, konpainiaren ustez, argindarraren faktura garestiegia gehitu behar zaie. Joan den maiatzaren 6an jada iragarri zuen Europan urtero hiru milioi tona altzairu gutxiago ekoitzi nahi dituela, eta Asturiasko fabrikan 700.000 tona gutxiago ekoitziko dituela.
Atzo produkzioa txikitzeko planaren xehetasunak eman eta gero, ArcelorMittalen akzioek %5etik gorako galerak izan zituzten, eta akzio bakoitzaren balioa 13,36 euroraino jaitsi zen.
Enpresako kontseilari Geert van Poelvoorde ordezkariak adierazi du «aldi baterako erabakia» dela, eta «merkatuko baldintzak hobetu ahala» ohiko produkzio mailetara bueltatuko direla Arcelor Mittalen plantak. «Beste erabaki zail bat izan da» produkzioa aldi baterako murriztea, kontseilariaren esanetan, baina uste du «erabaki zuhurra dela, merkatuaren ahultasuna kontuan hartuta». Altzairuaren sektorea 2014az geroztik ari da salatzen Txinaren altzairu inportazio merkeak Europako altzairutegiak itotzen ari direla.
Gero eta murritzago
Euskal Herriko lantegiei dagokienez, murrizketa handia 2016an egin zuen ArcelorMittalek: itxi egin zituen Zumarragako lantegia —315 behargin zituen— eta Sestaokoa —346 langile zituen—, nahiz eta gero Zumarragako planta txatarra banatzeko zentro bilakatu eta Sestaoko ACB oso su txikian jarri berriz ere martxan, lantalde erdia ingururekin eta produkzioaren %14an.
LABek dagoeneko 2017an salatu zuenez, Indiako Mittal konpainiak 2007an Arcelor bereganatu zuenetik hamarkada batera 1.758 lanpostu desegin zituen Euskal Herriko lantegietan, tokiko bertako langileen %51.
Edonola ere, Afrikako herrialdeek oraindik ere pauso asko dauzkate emateko helburua lortzeko, oraingoz 23 herrialdek bakarrik berretsi baitute iaz AfCFTA ituna sinatu zuten 52etatik.
Merkataritza itun horri esker, ondasunen eta zerbitzuen merkatu batasuna sortuko dute kontinentean, eta baita aduana batasun bat ere, zeinaren bidez zirkulazio librea izango baitute kapitalek eta herritarrek herrialde sinatzaileen artean. Su txikian egosiz joan den lankidetza baten emaitza da. ABko kideek 2012an jarri zuten martxan merkatu batasunaren proiektua, eta hiru urte eta zortzi negoziazio erronda behar izan dira merkatu bakarra martxan ikusteko. Ituna indarrean sartzeko baldintza zen hura iaz Kigalin sinatutako 52 estatuetatik gutxienez 22k berrestea, eta 30 egun igarotzea; hala, gaur sartuko da indarrean, eta uztailaren 7an ituna berretsi duten herrialdeetako gobernuburu eta estatuburuek goi bilera bat egingo dute, ituna indarrean jarri eta geroko lehenengoa.
ABk merkatu batasuna sortu du beharrizan handia ikusten duelako kontinente barneko merkataritza sustatzeko. Afrikako herrialdeen arteko merkataritza kontinentearen merkataritza fluxuen %18 baino ez da. Kopuru oso apala da, beste kontinente batzuetako barne merkataritzaren fluxuekin alderatuta: Asian, %59ko pisua du bertako herrialdeen arteko merkataritzak, eta Europan, %69koa. Itunari esker, ABk espero du Afrikako barne merkataritza %52 handitzea 2022rako.
Afrikaren barne merkatu ahula kolonialismoaren herentzia da, merkataritzarako azpiegitura gehienak metropoli ohietara lehengaiak eta erregaiak esportatzeko eginda baitaude; gainera, herrialdeetako ekonomiek menpekotasun handia diete lehengai eta erregai horien prezioen gorabeherei. Hori aldatzen hastea da AfCFTAren helburua: ABk eta Afrikako Garapenaren Bankuak, esaterako, Aljer eta Lagos (Nigeria) lotu nahi dituzte 4.500 kilometroko autobide transaharar batekin. Gakoa izango da barne merkataritza bizitzeko azpiegiturak sortzea.
Merkatu batasunarekin, herrialdeek muga zergak ezabatuko dituzte euren arteko salerosketetarako produktuen %90entzat. Adostu dute produktuen gainontzeko %10 sektore estrategikoetakoak direla, babestu beharrekoak, eta horietan mantendu egingo dituzte muga zergak. Gaur egun, batez beste, %6,9ko muga tarifak ordaintzen dituzte Afrikako konpainiek kontinenteko herrialdeen arteko salerosketetan.
Albert Muchanga ABko Merkataritza komisarioaren esanetan, merkatu batasunak «eskala handiko inbertsioak» erakarriko ditu, eta bertako ekonomien produktibitatea handituko du. Hiru herrialde bakarrik daude ituna sinatu gabe, tartean Afrikako ekonomiarik handiena: Nigeria. Hango presidentea sindikatuekin eta patronalarekin ari da negoziatzen, merkataritzaren liberalizazioaren kalte posibleak aztertzen. Afrikako ekonomia oso heterogeneoa da, eta kontraste handiak daude herrialdeen artean garapen industrialari dagokionez; herrialde askok aldebiko merkataritza hitzarmenak dauzkate, eta hainbat estatuk eskualdeko itunak ere badituzte. Afrikako sindikatu nagusiek bilera egin zuten duela bi aste Johannesburgon (Hegoafrika), eta langileen eskubideak errespetatzeko eskatu zioten AfCFTAri; gogoratu zuten ez dietela laga parte hartzen merkatu batasunerako negoziazioetan.
Nazioartean gerra komertziala nagusi den honetan, AEBak eta Txina zein baino zein muga tarifak handitzen ari direla, Afrikako herrialdeek merkatuak liberalizatu nahi dituzte. Muchangak azaldu du zergatia: «Afrika integraziorako bidean ari da; noiz, eta mundua kontrako norabidean doanean. Kontua da Afrikan zatiketaren historiak ez digula inolako onik egin. Beste batzuek pentsa lezakete jada ez zaiela komeni lankidetza aldeaniztuna, baina Afrikarentzat ezinbesteko garrantzia dauka».