Horren berri emateko agerraldi bat egin zuten atzo EHNEren konfederazioa osatzen duten hiru elkarteek —Gipuzkoako eta Nafarroako EHNEk eta UAGAk—. Azaldu zutenez, abokatu talde bat harremanetan jarri da EHNErekin, nahi duten abeltzainek salaketa aurkez dezaten. «Nahiko genieke esan ekoizleei eta behi esneekin ibili den jendeari baduela aukera urte horietan kendu dieten dirua jasotzeko. Badu aukera zortzi enpresa horiei esnea eman zienak, eta badu aukera beste edozein enpresari eman zien abeltzainak ere, oligopolio horrek baldintzatu zuelako haiek jasotako prezioa», zehaztu du Imanol Ibero Nafarroako EHNEko idazkari nagusiak.
Iberoren arabera, salaketa jartzeko ez da derrigorrezkoa hamahiru urte horietan sektorean aritu izana; epe horren barruan urte batez esnea ekoitzi izana nahikoa da, eta garai hartan esnegintzan aritu baina egun jarduera utzia duten etxaldeek ere jar dezakete salaketa. Halaber, gaur egun urte haietan sektorean aritu zen baserritarra hilda badago ere, euren oinordekoek ere aurrera jo dezakete, nahi izanez gero.
Abeltzainek behar dutena
Horretarako, fakturak aurkeztu beharko dira. Eduki ezean, finantza erakundean egiaztatutako diru mugimenduekin zein Nafarroako Gobernuak eta Jaurlaritzak etxalde bakoitzaren esne produkzioaren biltzen datuekin osa daiteke informazioa. Martxorako egin behar da eskaera, eta, beranduenez, uztailaren 11rako. Edozein xehetasun argitzeko, EHNErengana jotzeko eskatu dute, eta haiek abokatuengana bideratuko dituzte.
Abokatuek azaldu diete irabazteko aukera asko dituztela, CNMCren ebazpenean kartelaren inguruko xehetasun eta datu asko ematen baitira. Dena den, esne industriak abokatu talde indartsuak izango ditu, eta horrek kezkatu egin ditu abeltzain asko. EHNEren ustez, kobratu zutenaren eta jaso beharreko diruaren arteko diferentzia 250 euro izan daiteke urtean, behi bakoitzeko. Ehun behi dituen etxalde batek hamalau urte horietan esnea ekoitzi badu, erreklamazioa 300.000 eurorena izan daiteke. Hala ere, epaitegiek ebatzi beharko dute zein den diferentzia. «Urte askoko borroka izango da», esan du Iberok.
Ohartarazi du «esne sektorearen azken urteotako dinamika etsigarria» dela eta galbidera doala. Nafarroan, adibidez, duela bost urte 200 etxalde zeuden, baina orain 150 besterik ez, eta Euskal Herri osoan ehunka abeltzainek utzi dute sektorea. «Merkatuaren logika ez da naturala, ezta bidezkoa ere. Kartelak ixtera kondenatu ditu, eta, aldi berean, intentsifikaziora. Joko arau tranpati horiekin, bizirik iraun ahal izateko gero eta gehiago ekoiztera eta inbertitzera bideratu dituzte abeltzainak, eta estutasunean bizitzera kondenatu», kritikatu du Iberok.
Garikoitz Nazabal Gipuzkoako EHNEko idazkari nagusiaren esanetan, egoera bidegabea ez da konpondu. Egun ere, esne ekoizleek litroko hiru zentimo merkeago kobratzen dute, Europaren aldean. «Hamahiru urtez iraun zuen praktika bati buruz ari gara. Zer egin behar dugu, hemendik hamahiru urte barru berriro ere halako zerbait atera? 80 milioi euroko isuna ezarri diete, baina abeltzainei ez zaie iritsiko. Sektoreak joko arau argiak eta praktika leialak eskatzen dituenean, hauxe da adibiderik argiena».
Eskualdeka, Ipar Euskal Herrikoetan izan ezik —%5,43 behera, 29 kide gutxiago—, beste guztietan gora egin du afiliazioak. Nafarroako Erriberan eta Erdialdean izan du igoerarik handiena ehunekoetan: %10,53. Kopuruan, Gasteizen eta Arabako Errioxan: 343 afiliatu berri. Igoerarik txikiena, aldiz, Urola Kostan eta Debagoienean —ez da %1era iritsi—. Iruñerrian eta Pirinioetan ditu kide gehien: 5.289. «Datuok erakusten dute bide onetik goazela, gure proiektuarekiko atxikimendu gero eta zabalagoa delako», azpimarratu du Garbiñe Aranburu idazkari nagusiak.
LABeko buruak hauteskunde sindikaletako emaitzak ere nabarmendu ditu. Sindikatuak 5.797 boto gehiago eskuratu zituen iaz —73.220 guztira—. Egun, %18,93ko babesa dauka Hegoaldean, eta bigarren indarretik —CCOOtik— gertuago dago, puntu batera; lehen indarrak, ELAk, %36,45eko babesa dauka. LABen helburua da «epe ertainean» Hegoaldeko bigarren sindikatua izatea.
Borroka molde berriak
Datu horiek eta aurrera begirako erronkak azalduko dituzte martxoaren 26an, Gasteizen egingo duten Biltzar Arteko Batzarrean. Han, besteak beste, «borroka molde berriak» aztertuko dituzte. «Ofentsibara egindako greba orokor batetik gatoz, eta horrek indarra ematen ditugu borroka sindikal berriak irekitzeko», azaldu du Aranburuk.
Horrekin batera, LABek «sindikalismo feminista bateranzko trantsizioarekin» jarraitzeko helburua jarri dio bere buruari, bai eta ekosozialismoan eta «klase subjektuaren berrosaketan» urratsak egiteko ere. Programa sozioekonomiko bat osatu eta aurkezteko xedea du, halaber, eta herri burujabetzaren bidea defendatzen jarraitzekoa, otsailaren 5ean, Bilbon, ELArekin eta Kataluniako CSC eta Galiziako CIG sindikatuekin batera aurkeztutako agendaren ildotik. «[Espainiako] Estatuan ireki den fase politiko berriaren aurrean, gobernuaren eta EAJren apustua da egungo erregimena mantentzea. [Gernikako] Estatutua 40 urtez bete gabe egon ondoren, ezin da garaipen bezala hartu transferentziak itundu izana», salatu du Aranburuk.
SEPE Espainiako Enplegu Zerbitzu Publikoaren datuen arabera, Hego Euskal Herrian guztira 1.406.992 kontratu egin ziren; horietatik %50,4 emakumeek sinatu zituzten, eta %49,6, gizonek. Lanaldi partzialekoak izan ziren %36,9, eta, sindikatuak azpimarratu duenez, are nabarmenagoa da hori andreen kasuan, gisa horretakoak izan baitziren haiei egindako kontratuen erdiak.
ELAk egoeraren erantzule egin ditu erakunde publikoak, eta bereziki Eusko Jaurlaritza. Azpimarratu du bere menpeko administrazioko langileen behin-behinekotasuna dela «[Espainiako] Estatuko altuena», eta, sektore pribatuarekin konparatuta, hamazazpi puntu handiagoa dela.
Datuok «prekaritate handiaren sinonimo» direla azpimarratu du Mitxel Lakuntza ELAko idazkari nagusiak: «Langile pobrearen figura egonkortu da». Sindikatuak enplegu politiken «erabateko aldaketa» galdegin du; besteak beste, azken urteetako lan erreformak indargabetzea, lanaldia 35 ordura murriztea eta behin-behinekotasuna eragozteko lan ikuskaritzaren «benetako ekitea», sindikatuaren arabera, kontratu horietako «gehienak» legez kanpokoak baitira.
Salbuespena arau
ELAko buruzagiak salatu du zabor kontratu deiturikoak «salbuespena» zirela lehen, eta orain «arau» bihurtzen ari direla, patronalen eta gobernuen arteko «aliantzaren» ondorioz. «Adarjotzea da patronala malgutasun faltaz kexatzea, eskura baitu kontratazio formula sorta zabala». Errealitate horrek «azalpen politiko bat» duela nabarmendu du: «Gobernuek patronalei eman diete boterea, eta azken 30 urteotan haiek egindako erreformen emaitza da egoera».
Lakuntzak azpimarratu duenez, egungo lan ezegonkortasunak «goitik behera baldintzatzen» du pertsonen bizitza, eta pobrezia eta desberdintasun sozialak areagotzen ditu. Horri gehitu dio lan istripuen ugaritzea.
Horren aurka, ELAko idazkari nagusiak uste du «legedia goitik behera aldatu» behar dela eta «lan erreforma ugari indargabetu» behar direla. Era berean, lan ikuskaritza indartu behar dela adierazi du, eta kontratazioen hobariak ezabatzearen alde azaldu da. Espainiako Gobernuak aurrera eraman ditzakeen politikei buruz, Lakuntzak ez du uste lan erreformak beren osotasunean indargabetuko dituenik, eta «gauza batzuk egiten» ari den arren, adierazi du horiek «oso partzialak» direla eta oso modu «neurriz gainekoan» aurkezten ari direla.
Jaitsierarik handiena Milango burtsan gertatu zen, %5,4ko erorketarekin. Baina ez ziren urrun geratu kontinenteko beste indize nagusiak: %4 galdu zuten Eurostoxx 50ek eta Frankfurteko Dax-ek, %4,1 Madrilgo Ibex 35ek, eta %3,9 Parisko CAC40ek.
Balio gehien galtzen ari direnen artean daude hegazkin konpainiak, haiek jaso baitezakete kolperik gogorrena hasieran. Txinarako hegaldiak eten egin dira, eta beste herrialde batzuek berdin egiteko arriskuak bete-betean zigortuko luke beren negozioa. Horrela, Ryanairrek %13,8 galdu zuen, %16,7 Easyjetek, %8,7 Air France KLMk eta %9,4 British Airways, Iberia eta Vueling biltzen dituen konpainiak, IAGk.
Halaber, galera handiak izan zituzten hotelek eta turismoari lotutako beste enpresa batzuetako akzioek —Melia espainiarrak %7,43 galdu zuen, eta %8,9 Tui alemaniarrak— baita Txinako merkatuarekiko menpekotasunik handien dutenenek ere.
Krisia erregaien kontsumoa txikitzen ari denez, petrolioa behera egiten ari da. Brent upela hiru dolar merkatu zen, eta 55 dolarrean salerosi zen saioaren amaieran.
Kontrako bidea hartu zuten ustez aktibo fidagarriagoak direnek. Inbertsiogile izuen lehentasunen artean urrea dago, eta atzo 1.670 dolarrera heldu zen ontza, baliorik handiena 2016az geroztik.
NDFren kezka
Koronabirusak munduko ekonomiari egin diezazkiokeen kalteei buruz ohartarazi du Nazioarteko Diru Funtsak. Larunbatean, Kristalinia Georgieva NDFko zuzendariak esan zien G20ko taldekoei epidemiak 0,1 puntu kenduko ziola nazioarteko ekonomiari, eta 0,4 puntu Txinakoari, betiere gaixotasuna orain kontrolatzea lortzen bazen. Baina onartu zuen epidemia zabaltzen bada kalteak askoz handiagoak eta iraunkorragoak izango direla, Txinan ez ezik baita beste lekuetan ere.
Lasaitasunerako deiak ere izan dira. Haien artean, Nadia Calviño Espainiako Ekonomia ministroarenak: «Ez gaitezen gehiegi larritu burtsen erantzunarekin. [Koronabirusaren krisia] Urteko lehen hiruhilekora mugatzen bada, eragin ekonomikoa nahiko mugatua izango da. Lehentasuna herritarren segurtasuna eta ongizatea bermatzea da».
Orain arte, Txinari eragin dio batez ere. Pekingo gobernuak Txinako Urteberrirako oporrak luzatu ditu hainbat sektoretan, eta herrialdea erdizka ari da funtzionatzen. Lantegi asko geldirik daude oraindik ere, beste askok ez dute ohiko ekoizpena, eta salgaien eta horniduren trafikoa ez da normala. Egoera horren kaltea munduan zehar zabalduko da, Txina ezinbesteko eragilea baita nazioarteko ekoizpen kateetan.
Italiak ez du hainbesteko pisua nazioarteko ekonomian, baina han arazoak sortzeak kalte handiagoa eragin dezake Euskal Herrian. Izan ere, Italia da merkataritza bazkide garrantzitsuenetako bat: hara doaz Hegoaldeko esportazioen %6,2, eta handik datoz inportazioen %5.