Sindikatuak ohartarazi du «kolapso egoerak» sortzen ari direla oinarrizko zerbitzu batzuetan, leku horietan dagoen «kutsadura mailagatik». Eta nabarmendu du hori are larriagoa dela «lan feminizatuetan»: saltokietan, telemarketinean, etxeko lan eta garbiketa sektoreetan… Eta, bereziki, osasungintzan, adinekoen egoitzetan eta etxez etxeko laguntzako zerbitzuetan.
Horren harira, gogoratu du sektore horietan ari diren enpresa eta langile gehienak administrazioak azpikontratatuak direla, baina salatu du erakundeak «beste alde batera» begiratzen ari direla eta ez direla pertsona horien «segurtasunaren alde» egiten ari. Horiek hala, ohartarazi du langile horien artean kutsatzeak «modu ikusgarrian areagotzen» ari direla.
«Gaur milaka emakumek babes ekipamendurik gabe lan egingo dute, euren osasuna eta gertukoena arriskuan jarriz», adierazi du LABek, egunero osasun zentroetara joaten diren garbitzaileei erreferentzia eginez, eta gogoratu du langile horiei osasun etxe eta enpresetako beste langileen «protokolo bera» aplikatu beharko litzaiekeela. Sindikatuak salatu du langile horiek «ikusezinak» direla. Horrekin batera, azpimarratu du administrazioa neurriak «industria handiaren iraupenera» bideratzen ari dela, «patronalaren aginduetara».
Auzitegira, material eske
ELAk, berriz, helegite bat aurkeztu du EAEko Justizia Auzitegi Nagusian, Osakidetzak berehala eman diezazkien babes materialak bere langileei. Sindikatuak gogoratu du martxoaren 31 arte Osakidetzako 1.145 langilek eman dutela positibo koronabirusagatik; horietatik 44 ospitaleratu behar izan dituztela, eta horietako bat hil egin dela. Positibo guztien % 18 Osakidetzako langileenak direla azpimarratu du, eta ehuneko hori Espainiakoa eta Italiakoa baino handiagoa dela. «Gizartearen elkartasuna oso positiboa da, baina ez dugu ahaztu behar langileen segurtasuna ezin dela beste pertsona batzuen borondatearen mende egon; Eusko Jaurlaritzak bermatu behar duela», adierazi du ELAk.
Sindikatuak, halaber, berriro eskatu du funtsezkoak ez diren zerbitzu guztiek beren jarduera eteteko. Azaldu du horrek, kutsatze katea ekiditeaz gain, eskuragarri dauden babes ekipamendu guztiak funtsezko sektoreetara bideratzeko modua emango lukeela.
Ezin zen bestelakorik espero,ezta?
Kolpe izugarria da lan merkatuarentzat. Langabeziak %9,5 egin du gora Euskadin hilabete batetik bestera. Ez dago aurrekorik, baina alderaketak egiten hasita 2009ko urtarrilera joan behar da. Atzeraldi Handiaren oldarraldian 10.000 langabe gehiago zenbatu ziren. 11.000 izan dira orain.
Ez al dago ezer onik?
Ez dut ezer ikusten. Ekonomia geldirik dago ia bere osotasunean, eta horren isla baizik ez da hau. Erregulazioei esker, 150.000 langile inguruk bere enpleguari eutsi diote.
Oraingoz, ezta?
Hori da, oraingoz. Izan ere, galdera marka handi bat dago hor ere. Dosier horiei buruzko salbuespen legeak dio erregulazio horiek hasi eta sei hilabete pasatu arte ezin dela kaleratzerik egin. Neurri berezien onura jasotzeko, enpresek baldintza hori errespetatu behar dute. Horrek arindu beharko luke egoera honek enpleguan izango duen eragina. Baina dena da ziurgabetasuna.
Berreskura daiteke enplegua galduko den abiadura berean?
Ezin dugu espero galduko den abiaduran berreskuratzea enplegua. Hasteko, jokaleku honetan ez dago iraganik. Enpleguaren susperraldia jarduera piztearekin batera gertatzen da, BPGaren susperraldiarekin batera. 2008az geroztiz galdutako aberastasun maila berreskuratzeko, zortzi urte behar izan ditugu, eta, hala ere, ez dugu orduko enplegu maila berreskuratu.
Urteetako ziklo batez ari zara?
Oso ezkor jarrita ere, ez du ematen arrazoizkoa pentsatzea susperraldiak orduan bezainbesteko denbora beharko duela. Lehenago gertatuko da orain. Edonola ere, jarduera berreskuratzeak enplegua goraka eramango du, baina ez dakigu zein erritmotan eramango duen. Aterako gara, argi dago, eta 2008ko krisian baino azkarrago aterako gara, ez dagoelako ekonomiaren egiturazko arazo sakonik. Baina enplegua beti doa susperraldiaren atzetik.
Pertsonen mugikortasuna mugatu dute, hain justu turismoak behar duena bizirik egoteko. Enplegu asko joan daiteke sektore horretan, ezta?
Gure BPGaren egituran, industriak beste ekonomia batzuetan baino pisu handiagoa dauka, baina egia da zerbitzuen garrantzia handitu egin dela azken urteetan, eta, horren barruan, turismoarena. Normaltasunerako prozesua faseka egingo da; alegia, ez gara hasiko lehengo bizitza bera egiten egun batetik bestera; horregatik, erraz pentsa daiteke turismoan eragin handia izango duela, eta harekin lotutako jardueretan ere bai; ostalaritzan eta abarretan.
Nola berreskuratu beharko litzateke ekonomia?
Erronka ezezaguna dugu aurrez aurre. Atal publiko sendoa beharko dugu, jarduera laguntzen duena, baina kontsentsua nagusitzen den giroa ere oinarrizkoa izango da, akordioak egiteko. Enplegua berreskuratzeko prozesua errazagoa izango da elkarrizketaren bidez, esaterako, galdutako lanegunak berreskuratzeko.
Agertoki ezezaguna da, baina ez hainbeste, oroimen kolektiboan dagoelako nola atera zen ekonomia Atzeraldi Handiaren putzutik. Soldaten debaluazioa izango ote da berriro?
Hainbat gauza ikasita beharko genituzke. Lehena da horrelako astinduak datozenean enplegu ahulak sufritzen duela gehien, eta langabe berriak kalitate txikiko enplegutik datozela. Euskadin, urtero, aldi baterako 900.000 lan kontratu egiten dira, eta horietatik %35 ez dira astebeterako baino gehiagorako. Pertsona horien zaurgarritasuna oso handia da.
Beraz…
Ez nuke nahi nire nahia eta errealitatea nahastea, baina ez dut uste 2008an aukeratu zen bidetik aterako garenik orain. Orduko neurriak borondate osoz hartu ziren, soldatak txikitzeko. Lehiakortasuna handitzeko formula bat izan zen kanpo merkataritzari begira. Horrek eragindako egoera normalizatzeak luze jo du; koronabirusa agertu aurretik, negoziazio kolektiboaren erritmoa txukuna zen. Pena izugarria litzateke lortutako horren zatirik handienari ez eustea.
Eutsiko zaio?
Susperraldiari nola ekiten diogun, horren araberakoa ere izango da erantzuna; konfrontazio maila eta akordiorako borondatea zenbatekoak diren ikusi beharko da, egonkortasuna eta kohesioa baititugu jokoan. Ez dadila gal zulo batetik hamarkada baten ondoren berreskuratu duguna. Nik badakit jendea sufritzen ari dela, baina testuinguru honetan inoiz baino batasun handiagoa behar dugu, dena daukagulako jokoan. Ez dezagun ahaztu azken urteetan garbi geratu dela kalitatezko enplegua behar dugula, lehiakortasuna ezin dela iritsi lan kostuak jaitsita. Jar dezagun berriro motorra martxan, baina adostu ditugun oinarri horiekin.
Oraingoan ere aldi baterako kontratua zutenak izan dira koronabirusaren krisiaren lehen biktima ekonomikoak. Haien artean nabarmendu dira ostalaritzako langileak eta merkataritzakoak. Tabernak, jatetxeak, sagardotegiak eta denda gehienak itxi egin zituzten martxoaren 13tik aurrera, eta lan horietan kontratu laburrekin ari zirenetako asko eta asko kalera bota dituzte.
Kontratu mugagabeetan zeudenen artean, gutxiago hazi da langabezia, besteak beste, enpresa gehienek ABEE aldi baterako enplegu erregulazioetara jo dutelako salmentak desagertu edo jaitsi diren aldiari aurre egiteko. Langile horien kontratuak etenda daude, eta ez hautsita. Hortaz, egoera horretan dauden bitartean langabezia saria jasotzeko eskubidea duten arren, teknikoki ez daude lanik gabe. Lan bilatzaile okupatuen atalean azaltzen dira Lanbideren eta Nafar Lansaren zerrendetan, lan hobeago baten bila dabiltzanekin batera; jada 165.000 daude.
Kaleratze hutsak ahal zuen neurrian eten nahi izan ditu Espainiako Gobernuak, eta enpresei azenarioa eta makila erakutsi die horretarako. Lehenik, aldi baterako erregulazioak eskatzeko pizgarri bat eman zien: prozedurak erraztu zituen, egoera horretan zeuden guztiei langabezia saria agindu zien, eta haien Gizarte Segurantzaren kotizazioak bere gain hartu zituen. Hau da, zailtasunak zituzten enpresek kosturik gabe utz ditzaketela beren langileak egoera horretan, kontratu mugagabea dutenak ez ezik, baita behin-behinekoak ere.
Bigarrenik, makila ere atera die enpresei: jakinarazi die ez duela onartuko koronabirusa arrazoi gisa kaleratze objektiboetan, horretarako aldi baterako erregulazioak daudelako.
Ondorioz, inoiz ez bezala handitu dira ABEEak. Azken datuek diote 170.000 lagun baino gehiagoren aldi baterako erregulazioa eskatu dutela enpresek.
%12k bota «behar» dute
Ildo horretan, bere kideen artean egindako inkesta bat aurkeztu zuen atzo Cebekek. Bizkaiko patronalari erantzun dioten 314 enpresetatik, %12k soilik diote langileak kaleratu dituztela edo ez dituztela berritu aldi baterako kontratuen kontratuak; baina beste hainbatek diote kaleratzeen «beharra» dutela. Enpresa guzti-guztiek hartu dituzte neurriak ekonomiaren geldialdiari aurre egiteko, eta hirutik batek telelana ezarri du. Fakturazioaren %75-100 galdu dute %23k, eta beste %26k, berriz, %50-75. Jarduera ekonomikoa geratzeko erabakiaren aurka daude %84, eta %78k esan dute ondorio oso larriak izango dituela.
Jardueren etetea ez da oraindik ongi islatu Gizarte Segurantzaren afiliazioan —soilik 7.623 lagunek utzi diote kotizatzeari—. Horrek badu azalpena: Lan Ministerioak hilabete bateko batezbestekoak eman ohi ditu kotizatzaileak kalkulatzeko, eta horrek erdizka baizik ez du erakusten hilabetearen amaieran gertatutako enplegu galera handia. Horregatik, oraingoan, ministerioak martxoaren 12az geroztik izandako galerari buruzko datu orokor batzuk eman ditu. Horrek erakusten du Hego Euskal Herrian %2,7tik gorako galera izan dela enpleguan, 34.000 enplegutik gora.
Sektore bakan batzuetan, berriz, gora egin du enpleguak. Zaharren egoitza askok langileak kontratatu behar izan dituzte, gaixo zeudenak eta berrogeialdi estuan jarritakoak ordezkatzeko. Nafarroan, berriz, %15 handitu dira elikagai industriaren kontratazioak, eta %12,6, berriz, osasunaren arlokoak. Sektore horietan eta nekazaritzan ere langileak kontratatzeko premiazko beharra dagoela jakinarazi du Maria Carmen Maeztu Gizarte Eskubideetako kontseilariak.
Geldialdi ekonomikoaren kalteak oraindik ere ez dira antzematen beste datu batzuetan. Horrela, Belandiak iragarri du aldaketa handirik ez dagoela DSBE diru sarrerak bermatzeko errenta jasotzen dutenen artean, martxoan 151 gehiago soilik eman dituztelako. Guztira, 52.391 dira, iazko martxoan baino 2.492 gutxiago.
Langabezia sari bereziak
Langabezia sariei buruzko datua ere eman zuen atzo Lan Ministerioak, baina ez dago eguneratua, hilabeteko atzerapenarekin iristen direlako kopuruak. Hor ageri da langabeen %52k ez dutela eskubiderik saria jasotzeko.
Espero da apirilean asko handituko dela langabezia saria jasotzen dutenen kopurua, indarrean sartuko direlako bi langabezia sari berezi. Apirilaren 1az geroztik 440 euroko subsidio berezia jasotzeko eskubidea dute krisiaren ondorioz lana galdu eta besterik ez duten langileek —bi hilabetetik gorako kontratua izan dutenentzat soilik—. Lan osoa edo zati handi bat galdu duten etxeko langileek ere izango dute sari berezi bat jasotzeko eskubidea.
ABEEi dagokienez, LABek ohartarazi du langile askok maiatzera arte ez dutela langabezia saria jasoko, eta askok sari arruntean legokiekeena baino gutxiago jasoko dutela, seme-alabak izatea ez baitute aintzat hartuko.
Brusela aspalditik ari zen halako proposamen bat lantzen, baina egungo krisiak lanak azkartu ditu. Batzordeak gaur onar dezake proposamena, Eurotaldeak datorren astearteko bileran eztabaidatu dezan. Hala berretsi du Ursula von der Leyen presidenteak. «Estatu kide guztiek bermatu behar dute egitasmoa. Hori litzateke benetako elkartasuna. Italiarentzat, Espainiarentzat eta beste batzuentzat da [neurria], baina baita Europaren etorkizunerako ere».
Eurobonuak eztabaida fokutik atera nahi ditu horrela Bruselak, baina Europako hegoaldeko herrialdeei keinu bat eginda. Iparraldeko agintari batzuk, gainera, Frantziak, Espainiak eta Italiak egindako eskaerei nolabait erantzuteko beharra ikusten hasiak dira, krisiak merkatu komunaren zimenduak dardarka jar ez ditzan.
Gakoa, beste behin, finantzaketan egongo da. Von der Leyenek ez du azaldu nola konponduko duten hori, baina egitasmoak eskatuko luke, adibidez, estatuek bermeak ematea Batzordeak 100.000 milioi eurorainoko zorra jaulki ahal izateko, edo EBko aurrekontuko gastu muga arintzeko. Horrekin finantzatuko lirateke lan erregulazioak edo estatuek sor ditzaketen beste formula batzuk. Funtsean, Batasunak aseguratzaile gisa jokatuko luke.
Elkartasuna eta batasuna
Proposamenaren xehetasun teknikoak doitu behar dituzte oraindik, Europan langabezia modalitate ezberdinak baitaude. Egungoa bezalako egoera bati aurre egiteko, Batzordeak adibide gisa jarri ditu Alemaniako Kurzarbeitgeld sistema, Italiako Cassa Integrazione edo Espainiako aldi baterako lan erregulazioak.
Enpresak bizirik mantentzea da helburua, Von der Leyenek azaldu duenez, diru horren bidez, enpresei diru laguntza publikoak ematea ahalbidetuko litzateke, beren langileen soldatak ordaintzen jarraitzeko, nahiz eta beren jarduera krisiaren ondorioz murriztu. «Lanpostuan mantentzeko, denbora librean, prestakuntza ikastaroak egin ahal izango lituzkete langileek. Era berean, soldatak kobratzen jarraituko luketenez, alokairua ordaintzen edo erosketak egingo lituzkete, eta horrek eragin positiboa izango luke ekonomian». Batzordeko presidenteak gaineratu duenez, proposamenak lan kontratu mota guztietako langileei eragingo lieke, langile autonomoak barne.
Batzordeko buruaz gain, Charles Michel Kontseiluko presidenteak ere babestu du egitasmoa. «Ekonomia bultzatzeko, eskura ditugun palanka guztiak erabili beharko ditugu, nazio eta Europa mailan. Elkartasuna da erdigunean jarri behar dugun hitza», esan du, Batzordeko buruekin, Europako Banku Zentralekoekin eta euroguneko finantza ministroekin egindako bilera baten ostean.
Luca Visentini Europako Sindikatuen Konfederazioko buruak ere defendatu du proposamena. «Espero dugu Batzordeak finantzaketa nahikoa bermatzea, zor tresna komun egokien bidez».