DONOSTIA. Martxoaren 2an bost asteko greba hasiko dute EHUko eta Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako ikastetxe publikoetako langile azpikontratatuek. Eskatuko dute beren lan baldintzak parekatzea unibertsitateak eta Hezkuntza Sailak zuzenean kontratatutako garbitzaileek dituztenekin.

ELA, LAB, ESK eta CCOO sindikatuek agiri baten bidez azaldu dutenez, EHUk eta Hezkuntza Sailak zuzenean kontratatutako langileek haiek baino %13 gehiago irabazten dute hilean. «Urtetik urtera handitzen jarraitzen du, gure soldatak izoztea erabakitzen duten bakoitzean». Gainera, gogorarazi dute azpikontratatutako langileen %40k lanaldi partzialak dituztela, eta soldatak ere partzialak direla.

Lan kargekin ere kexu dira: «Jasanezinak dira». Hezkuntza Saileko kontratua duten garbitzaileek gehienez 1.240 metro koadro garbitzen dituzte egunero, baina azpikontratatukoek, berriz, 2.500-2.800 metro. «Ondorioz, langile askok karpoko kanalaren sindromea, epikonditisa, tendinitisa, antsietatea eta abar sufritzen dute».

Kanadako Bombardierrek eta Frantziako Alstomek akordioa itxi dute lehena bigarrenaren jabetza izan dadin. Alstomi Txinako CRRC erraldoiarekin lehiatzeko neurri nahikoa emango dion salmenta 6.200 milioi ingururen truke egin dute, Kanadako prentsaren arabera; talde berriaren %18 CDPQ Quebeceko bankuarena izango da, Bombardierren hartzekodun nagusia. Izan ere, enpresaren egoera ekonomiko txarrak zerikusi handia du salmentarekin: 1.482 milioi euroren galerak izan ditu 2019an, eta «finantzak sendotzeko lanean» ari zen aspaldian.

Kanadako erraldoiaren egoera uste baino okerragoa litzateke, ordea, bere jarduera nagusiko dibisioa saldu baitu. Hala, Europako Batzordeak Alstom eta Siemens alemaniarra elkartzeko operazioa galarazi eta urtebetera, Frantziako konpainiak munduko bigarrena izatea lortu du —EBk onartzen badu—; CAFek ere kontuan hartu beharko duen lehiakide indartu bat, azken finean.

Ez da salerosketa horrek Euskal Herriko industriarekin duen lotura bakarra. Bombardierrek fabrika bat dauka Trapagaranen (Bizkaia), jarduera bizia duen lantegia. Bombardierren tren askoren propultsioa diseinatu eta ekoizten dute han jarduten duten 200 langileek. Bada, aurrerantzean Alstomen esku izango da lantegia.

Bombardierren gero iluna

Bombardierren jarduera nagusia trengintza da. Alor horretan enplegatzen ditu mundu zabalean 41.000 langile, baina aeronautikan ere apustu handia egin du azken urteetan. Beste 17.000 enplegatzen ditu sektore horretan. Hain zuzen, Bombardierrek iragarri du hegazkin komertzialen alorra ere utziko duela. Airbusi eta Quebeceko gobernuari salduko die Airbus Canada Limited konpainian duen parte hartzea. Konpainia horren %50 Airbusi saltzea izan zen Bombardierren C serieko hegazkinaren proiektua salbatzeko modu bakarra; euro baten truke sartu zen Airbus proiektuan, 2018an. Orain, berriz, ACLPren %75 izango du salmenta operazioa gauzatzen denean; hark ekoiztuko du Airbus A220 hegazkina, Bombardierren C seriea behar zuena. 550 milioi euro baino gehiago lortuko ditu modu horretan Bombardierrek.

Kontua da zor handiagoak zamatzen duela Bombardier, hegazkin komertzialaren proiektuan 8.300 milioi euroko inbertsioa egin baitu azken urteotan. Adituen ustez, likidezia arazo handia dauka Kanadako konpainiak, eta testuinguru horretan ulertu behar da saltzea hala hegazkinen negozioa nola trenena.

Zer geratuko zaion Bombardierri? Itxura batean, negozio hegazkina. Bombardier 1942an abiarazi zuen Joseph-Armand Bombardier mekanikariak. Elur-motorrak ekoiztu zituen trengintzan buru-belarri sartu arte.

Hauteskundeekin etendako asmoetako bat berreskuratuko du Pedro Sanchezen gobernuak, eta bi zerga berri onartuko ditu gaurko Ministroen Kontseiluan: batetik, Google tasa delakoa, plataforma digital handiak zergapetzekoa; eta, bestetik, Tobin tasa, finantza transakzioen gainekoa.

Espainiako Gobernuak jada udazkenean agertu zuen bi zergak ezartzeko asmoa, Bruselara bidalitako aurrekontu planean aurreikusi baitzuen Google tasarekin urtero 1.200 milioi euro bilduko zituela, eta beste 850 milioi euro Tobin tasarekin. Sanchezek Kongresuan ere aurkeztu zituen bi zergak, baina proiektuak bertan behera gelditu ziren ganberak desegin zirenean. Orain, gaurko erabakiaren ondoren, zergek atzera Kongresuko bidea hartuko dute onartuak izateko.

Zerga berrietan ez da aldaketa handirik espero aurreko asmoekin alderatuta, besteak beste Europako Batzordeak bere garaian proposatutakoen ildo berekoak direlako, batez ere plataforma digital handien gaineko Google tasari dagokionez. Europako Batasunak oraindik ez du lortu jarrera bateratu bat Google tasaren inguruan, baina zenbait herrialdetan jada hasi dira horiek abiatzeko lanak.

OCDE Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako Erakundea bera ere ari da zerga digitalen inguruko proposamena lantzen, baina instantzia horretan ez da erabaki lasterrik espero. Orain gutxi hitzartu dute gaiari buruz negoziatzen hastea.

Europako Batzordearen kalkuluen arabera, enpresa tradizionalen irabazien gaineko batez besteko zergapetzea %23,2 da, baina enpresa digitalen irabazien %9,5 soilik joaten dira zergetara. Europako Batasunean Google tasa bateratu bat ezarriko balitz, 6.000 milioi euro bilduko lirateke urtero, Batzordearen ustez.

Munduan 750 milioi eurotik gorako fakturazioa duten eta Espainian hiru milioi eurotik gorako sarrerak dituzten enpresa digitalei ezarriko die Espainiak zerga digital berri hori. Google tasarekin, %3ko tasa ezarriko zaie hiru jarduera jakini, zeintzuetan erabiltzaileen parte hartzea erabakigarria den balioa sortzeko: zergapetuko da interfaze digital baten bidez erabiltzaileei zuzendutako publizitatea; baita erabiltzaileek elkarren artean salerosketak egitea ahalbidetzen duten plataformak eskaintzea ere; eta webguneen eta plataformen bidez eskuratutako erabiltzaileen datuak saltzea edo lagatzea.

Google tasa onartzeak, dena den, izan dezake arriskurik, Donald Trumpen mehatxua argia baita: automobilgintzako osagaien gaineko muga zerga gehiago ezarriko ditu Europan Google tasak onartzen badituzte. AEBetako Gobernuaren arabera, zerga horiek OCDEn erabaki behar dira. Mehatxuak, oraingoz, zerbaitetarako balio izan dio Trumpi, Emmanuel Macronek urtarrilean izoztu egin baitzuen bere Google tasa, AEBek Frantziako inportazioei 2.400 milioi euroren muga zergak iragarri ostean.

Tobin tasa

Finantza transakzioak zergapetzeko asmoak ere hainbat eremutan landu izan dira, eta halako zerga batzuk jada indarrean daude Europako zenbait herrialdetan, hala nola Frantzian, Italian eta Belgikan. Espainiako Gobernuaren asmoa da zergapetzea 1.000 milioi eurotik gorako burtsako kapitalizazioa duten akzioen salerosketa. Akzio horren balioaren %0,2ko tasa jarriko dio, eta erosketaren bitartekariak ordainduko du. Zergatik kanpo geldituko dira zor publiko eta pribatuen salerosketak, baita deribatuak ere.

Tobin tasarekin bildutako dirua —850 milioi euro urtero— zuzenean pentsio sistemara eta Gizarte Segurantzara bideratuko ditu gobernuak.

Bizkaiko Pentsiodunen Mugimenduak berretsi du ez dutela “borroka” utziko EAEko hauteskunde kanpainan helburuak lortu arte.

EHUk eta Hezkuntza Sailak azpikontratatutako garbitzaileak gerbara, 2020ko martxoaren 2tik aurrera. Eusko Jaurlaritzaren langileekin soldata-parekatzea nahi dute.

Joan den asteburuan Afrikako Boli Kostan hondoratutako ‘Albacora Seis’ atunontziko tripulazioa Abivanera joango da gaur, 2020ko otsailaren 17an, erreskataren ostean.

Albacora Seis Nicra-7 enpresa bizkaitarreko atunontzia hondoratu Atlantikoan hondoratu da, Abidjanetik (Boli Kosta) 260 milia hegoaldera, ur ihesa izan ondoren.

Erresuma Batuko bazter nahasleek hanka egin ondoren Europako Batasuna harmoniaren paradisua bilakatuko zela sinetsi nahi zuten horiek gutxi beharko dute ohartzeko business as usual dela Brusela aldean. Mahaiaren bueltan 28 aulki izan beharrean 27 izateak ez du mamia aldatu. Norbere interesa defendatzeari lehentasuna ematen diote estatu kideek, eta debate amaigabeek soilik ekarri ohi dute akordioa. Oraingo eztabaidagaia berria: EBren aurrekontua. Zazpi urtean behin erabakitzen dute EBko kideek zenbat diru jarri behar duten kutxa komunerako, eta zazpi urtean behin errepikatzen da eztabaida: aberatsek diru gutxiago jarri nahi dute, eta pobreek gehiago jaso nahi dute.

Charles Michel Europako Kontseiluko buruak bilera batera deitu ditu EBko 27 gobernuburuak, aurrekontua eztabaidatzeko. Ez da baztertu behar goi bilerak larunbatera arte irautea, baina horrek ere ez du ziurtatzen Bruselatik akordio batekin joango direnik. Ohiturak dio —eta ohiturak indar handia du EBn—, gutxienez bi goi bilera direla beharrezkoak ados jartzeko.

Londresek beti protagonismo handia izan du eztabaida horretan, ahalik eta diru gutxien jartzea baitzen beti haren lehen helburua —baita lortu ere, Margaret Thatcherrek negoziatutako txeke britainiarrari esker, zegokion baino gutxiago jartzen zuen—. Oraingoan ez da Bruselan egongo, baina hein handi batean bera izango da protagonista. Izan ere, Erresuma Batua zen gehien jartzen zuten herrialdeen artean bigarrena, eta hark jarritako 10.000 milioi euroak falta zaizkio EBri.

Hiru talde azaldu dira orain arteko negoziazioetan. Batetik, aurrekontua txikitu nahi dutenak daude: Herbehereak, Austria, Suedia eta Danimarka. EBren kutxan gehiago jartzen dute handik ateratzen duten baino. Gehienez, EBren barne produktu gordinaren (BPG) %1 jarri nahi dute; hain zuzen ere, orain arte jarritakoa, Erresuma Batuaren ekarpena aintzat hartu gabe.

Beste aldean, jarri baino gehiago jasotzen dutenak daude: Europa hegoaldeko, erdialdeko eta ekialdeko herrialdeak. Haiek eskatu dute %1,11 jartzeko; hau da, Londresek jarriko ez duena beste batzuek jartzea. Haien aldean jar daiteke Europako Parlamentua, guztien artean anbiziotsuena, %1,3 jarri nahi baitu EBren aurrekontuan.

Bien erdian, Frantzia eta Alemania daude. Haiek jartzen dute diru gehien (ekarpenaren %42), baina beste lehentasun batzuk ere badituzte: bere laborarientzat dirua bermatzea Parisek, eta akordioa gehiegi ez atzeratzea Alemaniak.

Nekazariak eta klima aldaketa

Azken asteotan batzuekin eta besteekin negoziatzen aritu da Michel, baina ez du eman aurrerapausoen berri. Espero da Finlandiaren proposamena eramatea bilerara —hura da EBren jarduneko presidentea—. Helsinkik proposatu du EBren BPGaren %1,07 jartzea, eta horrek dakar %12 gutxiago ematea kohesio funtsetarako —herrialde eta eskualde pobreenek jasotzen dituzte—, eta %13 gutxiago NPB Nekazaritza Politika Bateraturako. Azken bi horiek EBren aurrekontu komunaren bi heren hartzen dituzte orain, baina haien pisua jaisten ari da, premiazko beste gai batzuk ere agertzen ari direlako. Europako Batzordeak, esaterako, diru gehiago eskatu du mugazaintzarako, baina, batez ere, bere programa kuttunerako, Europako Itun Berderako. Ursula von der Leyen Batzordeko presidenteak ohartarazi du ez duela onartuko aurrekontuaren %25 baino gutxiago bideratzea klima larrialdiaren aurkako borrokan.

Gaur-gaurkoz argi dagoen gauza bakarrenetarikoa da nekazarientzat diru gutxiago izango dela EBren kutxetan. Zenbat jakitea ez da posible, Frantziak zeresan handia baitu gai horretan, eta aliatuak ez baitzaizkio faltako —Espainia, Irlanda, Polonia…—. Diru gutxiago izateak zaildu egingo du EBren hurrengo erronketako bat: NPB Nekazaritza Politika Bateratuaren erreforma.

Dirua diru gehiagoren bila. Burbuilak gorabehera, higiezinena beti izan da dirudunentzat errentak lortzeko biderik eraginkorrenetakoa. Azken urteetan aldaketa sakonak izan dira merkatu horretan, besteak beste, funts erraldoien eta socimien etorrerarekin.

Espainia hipoteken krisi betean zen, funts handiek lur hartu zutenean, 2013. urtean. Mauka topatu zuten sos beharrean zeuden administrazio publikoen jabetzetan (Madrilgo alokairu sozialak), kutxen eta bankuen aktibo toxikoetan, amiltzen ari ziren eraikuntza taldeen promozioetan.

Socimiak (higiezinen merkatuan inbertitzeko sozietate kotizatu Anonimoak) erosketetarako tresna aproposa izan dituzte. Espainiako Gobernuak «alokairuen merkatua sustatu» eta «profesionalizatzeko» sortu zituen socimiak, eta arrakasta izan dute; 90etik gora sortu dira sei urtean.

Alokairuak dituzte negozio. Lokal komertzialak, bulegoak, hotelak, zahar etxeak, etxebizitzak erosi eta alokatzea… Hiri handietan hasi ziren, Madrilen, Bartzelonan. Eta, ondoren, nola ez jarri begiak turismoaren boomarekin puztutako alokairu prezioetan, hala nola Donostian daudenen modukoetan. Blackstonen Testa Residencial socimiarenak dira Benta Berriko babes ofizialeko alokairuko etxebizitzak, eta Testarenak dira Iruñeko babes sozialeko alokairukoak ere. Donostiara iritsi berri den Azorak sortu zuen Espainiako lehen socimia, hoteletan espezializatutako Hispania, zeina Blackstonek erosi zuen 2018an.

Socimiek ez dute sozietate zergarik ordaintzen. Behartuta daude irabazien %80 dibidenduetan banatzera (zeinek, teorian PFEZa ordainduko duten). Socimien negozioaren erakusgarri, bi datu: 50.000 milioi euroren aktiboak dituzte, eta, urte gutxian, ia 1.400 milioi euro banatu dituzte dibidendutan.

Zein dago, egiaz, socimi horien atzean? Batetik, BlackRock, Blackstone, eta AEBetako inbertsio funtsen, pentsio funtsen eta halakoen kudeatzaile erraldoiak daude. Haiek «aurrezleen izenean» hitz egin ohi dute, baina, New Yorkeko funtzionarioen aurrezkiak topatzeko, askotxo murgildu behar da jabetzen matrioxkan, eta tartean dirutzak poltsikoratzen dituen kudeatzaile asko daude. Funts subiranoak, bankuak, aseguru etxeak ere badaude socimien jabeen artean. Eta familia aberatsek euren dirutzak kudeatzeko eratutako sozietateak ere.

Iritsi dira inbertsio funtsak Euskal Herriko etxebizitzen merkatura. Alokairuen prezio handiek eta gorantz egiten ari den turismoaren sektoreak erakarrita, bi kasu berri plazaratu dira asteon: Iruñean bata, eta Donostian bestea. Erosi dituzten etxeetako bizilagunen artean beldurra sortu du inbertsio funts horien itzalak, eta batzuk hasi dira jada onartzen kaleratu egingo dituztela; ez dute inongo konfiantzarik etxejabe berriengan: «Badakigu nola jokatzen duten putre horiek».

Etxebizitzaren arazoa ez da berria Donostian; hala aitortu zuen Eneko Goia alkateak joan den ostegunean: «Donostian sentsibilitate berezia dago gai horrekin, eta kezkatzen gaituen fenomeno bat da». Egoera salatzeko, elkarretaratze bat egin zuten atzo Gipuzkoako hiriburuan, Kaleratzeak Stopek antolatuta. Rosa Garcia plataformako bozeramailearen arabera, Donostian arazoa kasu partikularretatik haratago doa: «Ez dago kontrolik alokairuaren prezioarekin; hori egingo balute, funtsak jabetuko lirateke hemen ezin dutela egin izugarrizko negoziorik». Funtsen lanari esker, ordea, jende gehiago ere aberasten da: «Egiten duten espekulazioaren ondorioz, igo egiten dira prezioak, eta, azkenean, etxeak alokatzen ari diren jabeak ere aprobetxatzen dira horretaz. Kiribil bat da, eta horregatik ditu Donostiak horren alokairu garestiak». Funtsek etxebizitzak apartamentu turistiko edo hotel bilakatzeko duten asmoa ere kritikatu du.

Badirudi horixe izango dela Vascongada higiezinen agentziak Donostiako Gros auzoan zituen etxebizitzen etorkizuna. Han, Madrilgo Azora inbertsio funtsak 321 etxebizitza erosi dizkio agentziari, eta bizilagunak kezkatuta daude euren etorkizunaz. Joan den asteazkenean salatu zuten Azorak abian jarri duela jada funtsek «etxeak husteko» erabili ohi duten modus operandi-a. Bi modutara egiten dute, nagusiki: batetik, ez dituzte berritzen amaitzen ari diren kontratuak; eta, bestetik, alokairuaren prezioa bertan bizitzen ari direnek ordaindu ezin duten kopuru bateraino handitzen dute. Hutsik geratzen diren etxeak ez dituzte berriz ere alokairuan ipintzen. Hala, etxebizitza horiek turismorako erabil ditzakete funtsek; bai etxebizitza turistiko bilakatzeko, bai hotelak egiteko.

Azorak ostiralean erantzun zien bere iritsierak sortu dituen eztabaidei. Funtsak «lasaitasuna» eskatu zuen, eta uste du «arrazoigabea» dela Donostian egin duten operazioa dela-eta sortutako eztabaida, «epe luzeko alokairuak» baitira euren «izateko arrazoia». Hortaz gain, funtsak gogor jo zuen Kaleratzeak Stopen aurka, eta plataformak berehala erantzun zuen: «Guretzat etxebizitza gizartearen behar bat da, ez negozio hutsal bat, eta horrek eramango gaitu beti funtsen aurka egitera».

Azora ez da, ordea, Donostia begiz jo duen lehen inbertsio funtsa. Benta Berriko babes ofizialeko etxeetan igaro da pare bat urte Blackstone funtsaren berri lehen aldiz izan zutenetik. Eusko Jaurlaritzak, 1995. urtean, Benta Berrin babes ofizialeko etxeak egiteko lehiaketa bat atera zuen, eta Metrovacesa eta Vallehermoso eraikuntza enpresek irabazi zuten. Horiek, 2016an, Testa Residencial socimiarekin fusionatu ziren, eta, 2018an, Estatu Batuetako Blackstone funts bilakatu zen enpresa horren inbertsiogile nagusia. 2028ra arte izango dira etxeok babes ofizialekoak —800 eurotik gora ordaintzen duten bizilagunak dauden arren—, eta, ondoren, funtsaren esku geratuko dira.

Alokairu Benta Berriko bizilagunen elkarteko iturriek salatu dute lurra Jaurlaritzarena izango dela aurrerantzean ere baina Blackstonek nahieran esplotatu ahal izango duela. Jaurlaritzarekin bildu dira, baina ez dute lortu akordiorik. Azaldu dutenez, ez da kasualitatea Ameriketako Estatu Batuetako funtsak etxe horiek erosi izana: «Goxoki bat dira. Unibertsitateen ondoan daude etxeak, baita hondartzatik gertu ere. Bikainak dira ikasleei eta turistei alokatzeko». Kalean gera daitezkeen 500 pertsonei, ordea, ez dizkietela alokatuko uste dute.

Iruñeko kasua

Donostiatik kanpo, Iruñean eman dute zeresana inbertsio funtsek azken astean, eta egoera larrian egon daitezke 160 familia baino gehiago. Benta Berrikoaren antzekoa da kasua: hogei urtez, eraikuntza enpresa behartuta egon da etxeak babes ofizialera bideratzera, baina aurten bukatu da epe hori, eta Blackstonen Testa Residencial funtsa egin da etxeen jabe. Arrotxapea eta San Jorge auzoetan daude.

Hainbat familiari martxoaren 31n amaitzen zaie kontratua, eta funtsak hortaz informatzeko bidali dien gutunak bi aukera soilik eskaintzen dizkie: giltzak ematea edo alokairu berria ordaintzea. Gehienek, ordea, ezin diote aurre egin pisuaren ordainketari; batetik, Testak prezioak igo dituelako, eta, bestetik, babes ofizialeko etxeetan bizitzeagatik Nafarroako Gobernuak ematen zien diru laguntza amaitu zaielako. Baliabide gutxiko familiak dira kaltetuetako asko, eta etxebizitzen prezioak hirukoiztu egin dira kasu batzuetan: lehen 250 euro ordaintzen zituztenei 750 eskatzen dizkiete orain. Bizilagunak hasi dira antolatzen, baina konponbidea erlojupean arituta aurkitu beharko dute.