1 Askotan argia alferrik piztuta utzita ere, alde honetan Iberdrolaren akzio gutxi. Beraz, milioi mordo horretatik ere… Barkatu?
2 «Itzali argi hori, ezta Iberdrolan akzioak bagenitu ere!» Zenbat aldiz eta zenbat etxetan esango ote zen hori… Zaharrenek, agian, Iberdrola-ren ordez, Iberduero entzungo zuten. Gaur egungo gurasoek ez al dute halakorik esaten? Auskalo…
3 Hori alde batera utzita, zer dira izenburuko eskeleto horiek? Aldiro agertzen da auzi horren berri, baina aste honetan El Confidencial-ek argitaratu du Espainiako Auzitegi Nazionalean indartuz doala argindarraren prezioa igoarazteagatik Iberdrolaren kontra Ustelkeriaren Kontrako Fiskaltzak zabaldutako akusazioa. Urtarrilean, konpainiako zuzendaritzako lau kidek deklaratu zuten auzitegian. Eta Guardia Zibilak beste bi txosten aurkeztu ei ditu, zeinetan nabarmentzen den Iberdrolak kontsumitzaileen aurkako delitua egin zuela 2013. urteko abenduaren lehen hiru asteetan.
4 Guardia Zibilaren txostenez… Utzi hori ere. Zer gertatu zen, bada, abendu hartan? Zer leporatzen diote Iberdrolari? Guardia Zibilak bakarrik ez, CNMC Merkatuen eta Lehiaren Espainiako Batzordeak ere gauza bera leporatu zion: Sil, Duero eta Tajoko zentral hidroelektrikoen ekoizpena izugarri murriztu zuen Iberdrolak, nahiz eta urtegiak beteta eduki, udazken hura aspaldiko euritsuena izan zelako. Eskaintza txikiagoak normalean merkeena den energia hidraulikoaren salneurria garestitu zuen, eta eskaria betetzeko pool delakoan energia garestiagoei sarbidea eman.
5 Argindarra garestitu zela, beraz. Izugarri garestitu zen. Abenduaren 19ko enkantean megawatt-orduak 91 euroak gainditu zituen; hiru aste lehenago, 40 euroan zegoen. Gainera, enkante horretan kontsumitzaile arruntek hurrengo hiru hilabeteetan ordaindu beharrekoa ezarri behar zen. Iskanbilaren ondorioz, Espainiako Gobernuak enkantea bertan behera utzi zuen; gerora, enkanteen sistema ere aldatu zuen. Fiskaltzaren arabera, kontsumitzaileei soilik ez, artekariei eta argindar merkaturatzaileei ere egin zien kalte, argindar merkeagoa aurreikusten zuten eskaintzak egin zizkietelako kontsumitzaileei.
6 Eskeletoa, beraz, armairuan ez, Auzitegi Nazionalean baizik. Eta CNMCn. Batzordeak 25 milioi euroko isuna ezarri zion Iberdrolari kontu honengatik, baina konpainiak helegitea jarri zion erabakiari, eta, hain zuzen, Auzitegi Nazionalak bertan behera utzi zuen zigorra 2016an, kautelazko neurri gisa.
6 Garestitzea gehiegizkoa izan ez balitz, inor ez zen konturatuko? Zenbat aldiz gertatuko ote zen horrelako zerbait? Espainian, beste behin gutxienez bai. Joan den ekainean, CNMCk sei milioi euroko isunarekin zigortu zuen Viesgo. 2014an, bere zentral termiko baten eskaintza eguneko merkatutik atera zuen, murrizketa teknikoen merkatuko prezio garestiagoa eskuratzeko.
Hala eta guztiz ere, Renove plana hiru astean ahituko dela zabaldu da, eta uste horren oinarria ariketa matematiko soil batek ematen du: Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, 41.705 auto berri saldu ziren 2018. urtean, eguneko 115 batez beste. Aurtengo martxoan kopuru horiei eutsiko balitzaie, Renove plana hiru astean ahituko litzateke, epe horretan ia bost milioi euroko funtsa agortuko luketelako 2.500 operazio inguruk. Baina kontuan hartu behar da pizgarri horrek bezeroen erosketa operazioak atzeratu dituela laguntza iragarri zenetik, aurreko astetik, eta martxora aurreratuko dituela beste hainbatena. Alegia, logika horri jarraikiz, aurtengo martxoaren salmenta erritmoak eguneko 115 autoren batezbestekoa gaindituko luke eta, hortaz, hiru aste baino gutxiago iraungo luke EEE Energiaren Euskal Erakundearen laguntza hamar urtetik gorako auto zaharrak ordezkatzeko.
Erosleek A energia ziurtagiria duten autoak topatzeko dituzten arazoak alboratzen dituen ariketa matematikoan aldagai gehiago sar daitezke, gainera. Izan ere, ariketa horretan 2.000 euroren laguntzak hartu dira oinarri gisa, baina operazio gutxi batzuek 2.250 eta 2.500 euroren laguntzak jasoko dituzte, entxuferik gabeko eta entxufedun ibilgailu hibridoenak hain zuzen. Halaber, auto elektrikoentzat, 3.000 euroko laguntza jaso du EEEren deialdiak, baina inor gutxik eskatuko du hura, Espainiako Gobernuak Moves plana martxan jarriko duelako aurki, eta hark laguntza handiagoak eskainiko ditu: 5.500 euro gehi kontzesionarioaren beste 1.000, 6.500 euro guztira. Madrilgo laguntza jasotzeko baldintzetako bat da beste laguntza berezirik ez jasotzea; beraz, plan baten ala bestearen arteko hautua egin beharko du auto elektrikoaren erosleak, eta Espainiako Gobernuak eskainiko duena Jaurlaritzarena halako bi baino gehiago izango da.
Gauzak horrela, Renove pizgarrien planak eragin mugatuak izango dituela pentsatzeko arrazoi ugari daude. Sektoreak Ekonomiaren Garapeneko Sailaren bultzada ongi baino hobeto hartu du, baina lehen seihilekoaren datuek berresten badute merkatuaren gainbehera, Renove ez da flotagailu nahikoa izango —egungo aurrekontuarekin eta baldintzekin— 2019ko urte osoko emaitzak salbatzeko. 2018an %5,8 igo ziren salmentak Hego Euskal Herrian, baina urteko azken hilabeteetan beherakada nabarmenak iritsi ziren, eta abenduan ia %12ko jaitsiera egon zen, Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, eta %22koa Nafarroan.
Bai, baina ez
Funtsaren bukaera azkarraren teoria hankaz gora botako luke, dena den, erosleen ezintasunak A ziurtagiridun auto berriak aurkitzeko gasoilezkoen eta gasolinazkoen artean. Eta BERRIAk galdetutako kontzesionarioetan erantzun argia eman dute: «Hamarretik bederatzi ez dira A ziurtagiridunak». Eta baldintza hori betetzen duten gehienak neurri handiko autoak dira, garestiak sarritan. Ez da ahaztu behar 25.000 euroko salneurria gaindituz gero, auto berriek ezingo dutela laguntzarik jaso.
Baina arazoak ez dira hor bukatzen: erosleek martxorako matrikulatu nahiko dituzte auto berriak, EEEren funtsa amaitu baino lehen, eta kontzesionarioek matrikulaturik dauzkaten autoek ezin dituzte laguntzak jaso. Bezeroek, ordea, ezingo diote laguntzarik eskatu Energiaren Euskal Erakundeari matrikula lortu eta faktura osoa pagatu aurretik.
Begien bistakoa da Jaurlaritzaren Renove planaz baliatzea benetan zaila izan daitekeela erosle partikular xumeentzat, elektrikoaren ala hibridoaren alde ez badute egiten. Hautu hori, ordea, gutxiengo batek egiten du gaur egun, eta, logika horri jarraituz, planaren funtsa ez litzateke hain azkar bukatuko; hain zuzen, gutxi liratekeelako laguntza eskuratzeko baldintzak beteko lituzketen operazioak.
Baina Renove planak salmenta kopuruetan eragiteko izan dezakeen gaitasunetik harago, Lakuaren mezua indartsua izan da, batik bat erreketa motorren eta modu berezian dieselaren aurkako oldarraldiari erantzun diolako; autogintzak euskal industrian eta, ondorioz, euskal ekonomian duen pisuaren eztabaida piztu du. Sektoreko eragileek ezin hobeto hartu dute, eta Jaurlaritzaren politika «eredugarria» dela esan dute, han eta hemen, hala Espainiako patronalek nola osagaien euskal konpainia handiek.
Eta, gainera, EEEk ez du baztertu bost milioi euroko funtsa handitzea. Erabaki hori, ordea, ez dute hartu oraindik. Egunkari honek jakin duenez, Ekonomiaren Garapeneko Saila «zain» dago, eta oso adi Renove planak jasotzen duen erantzuna baloratzeko eta, agian, erabakiak hartzeko. Hori horrela, planaren funtsa handitzea «ez dago bazterturik», baina ezin da segurutzat jo.
Egun hauetako beste galdera handia da gasolio eta gasolina auto berrien erosketari dagokio: A energia ziurtagiriaren baldintza aldatzeko prest legoke EEE, baldin eta berresten bada ia ez dagoela salmenta operaziorikk erreketa motorreko autoen multzoan?
Hauteskundeen itzala
Bestalde, hauteskundeen gertutasunak Renove planaren egokitasunaren eztabaida piztu du. «Ez dauka zentzurik», EH Bilduren iritziz. Ezkerreko koalizioak hauteskundeei erreparatu die euskal autogintza babesteko plana azaltzean. «Epe motzerako ikuspegiduna da eta hauteskundeei begira egindakoa». Gogora ekarri du bost milioi euro bideratuko dituela Jaurlaritzak, eta «bakarrik 2.500 auto izango direla onuradunak», bakoitza 2.000 euroko laguntzarekin, batez beste.
Laguntza hori motz geratzen dela uste du EH Bilduk, autogintzaren sektorea «sakoneko eraldaketa fase baten atarian dagoelako». Hori dela eta, legez besteko proposamen bat aurkeztu du Eusko Legebiltzarrean, hilabeteko epean lantalde txostengile bat martxan jar dadin, sektorearen etorkizuna aztertzeko eta «politika publiko sendoak» diseinatzeko.
‘TENPERATURA’
Ekonomiaren egoera neurtzeko Eusko Jaurlaritzak sortutako termometroan beherantz doa tenperatura. Abenduan, hazkunde sendoa adierazten duen 100 gradutik behera jaitsi zen, eta joera hori sendotu egin da urtarrilean, 93,4ra jaitsi baita. Hau da, hazkunde motela erakusten duela. Ekonomia Sailak dio industriaren ondorioz jaitsi dela.
Irabaziak %0,7 handitzea lortu zuen iaz Volkswagenek, 13.900 milioira arte. Emaitzak «onak» direla ziurtatu du Herbert Diess presidenteak, kontuan hartuz gero dieselaren krisiak eta CO2 isuriak neurtzeko sistema berriek salmenta batzuk eragotzi dituztela. Landabenen, VWek KPIa gehi %0,5eko soldata igoera eskaini du, hamarren bat gehiago.
Duela bi urte kargua hartu zuenetik, gastu publikoa jaisteko hainbat neurri hartu ditu Morenok, Correaren garaian hartutako zorrei aurre egiteko bestemodurik ez zuela argudiatuta. Horrela, milaka langile publiko kaleratu ditu, gasolina diruz laguntzeari utzi dio eta ministerio batzuk kendu ditu.
Zor handia pilatu zuen Ekuadorrek Correaren agintaldiaren azken urteetan, petrolioaren merkatzeak kalte handia egin baitzion herrialdearen diru sarrera nagusiari.
Hiru urtean iritsiko da NDFren dirua, erreformak aurrera egin ahala.
Arrakala salatu dute, bakoitzak bere erara, euskal sindikatuek. Jone Bengoetxea genero politikako arduradunaren artikulu batekin egin du ELAk. Horretan, emakumeek bete ohi dituzten lanpostuen balorazio eskasagoaren adibide argigarri bat eman du: bulegoak eta eraikinak garbitzen dituztenek (emakumeak) kale garbitzaileek (batik bat gizonak) baino %13 gutxiago irabazten dute; polizia etxeak eta epaitegiak garbitzen dituztenek, berriz, %7 gutxiago. Beste modu batera esanda, kale garbitzaile batek 3.000 euro gehiago patrikaratzen dituela urtean bulego bat garbitzen duenak baino. Gipuzkoako komisaria eta epaitegietako garbitzaileek 150 egun egin dituzte greban, parekatzea eskatzeko.
LABek, berriz, kalera eraman du protesta. Ostegunean, Emakunderen egoitza okupatu zuen, soldata arrakala «arazo politiko bat» dela ikusarazteko, eta Iruñean ere egin zuen protesta. Atzo, berriz, pikete feminista bat egin zuten Donostian, eta Osakidetzaren Gasteizko egoitzan elkartu ziren, salatzeko administrazioek ez dituztela neurriak hartzen arrakala txikitzeko, eta, are gehiago, azpikontraten bidez, arrakala hori indartzen dutela.
Euskadiko CCOOk, bere aldetik, ziurtatu zuen emakumeek «lanaldiaren %33 doan» egiten dutela. «Indarkeria ekonomikoa», Loli Garcia idazkari nagusiaren hitzetan.
Soldaten erregistroa
Soldaten arrakala ikusaraztea da Espainiako Gobernua aztertzen ari den neurri baten helburu nagusia. Enpresa guztiak, handi zein txiki, behartu nahi ditu soldaten erregistro bat izatera. Horretan agertu beharko lirateke lan maila bakoitzeko langileek zer soldata dituzten, osagarriak eta aparteko sarrerak barne. Enpresako langile guztiek izango lukete eskubidea erregistro hori kontsultatzeko.
Mailaka ez ezik, soldatak sexuka ere banatzea nahi du Madrilek, horrela agerian utziko dituelako emakumeak baztertzen dituzten enpresak. Genero baten batez besteko soldatak bestearenak baino %25 handiagoak badira, bazterketa badagoela frogatutzat joko du. Ikusteko dago dekretuak enpresa horiek zigortzeko neurriak ba ote dituen. Udan aurrerutako zirriborroek zioten soldaten gastuaren %0,11 eta %1,3rainoko isuna jasoko zutela soldata berdintasuna urratzen zuten enpresek.
Soldaten erregistroari buruzko dekretua datorren ostiraleko bileran onartu nahi du PSOEren gobernuak. Ondoren, hilabete bat izango lukete Espainako Gorteetako diputatuek dekretu hori onesteko.