Horixe bera gertatu baitzen 2013an Madrilen: babes ofizialeko 3.000 etxebizitza erosi, eta, alokairua baita %150 ere igoz etxeak hustu zituen Azorak. «Bartzelonan ere egiten ari da, %70 ere igota, eta orain Donostiara heldu da, negozioa hemen baitago», esan zuen Rosa Garciak, Kaleratzeak Stopeko bozeramaileak.
Jai Alai, Zabaleta, Zubiaurre, Colon, Berminghan… Hainbat kale hartzen dituzte Azoraren maizterren etxeek, gehienak hiri erdigunean eta alokairu zaharrekoak, 600 eta 900 euro artekoak; baina badira 1.600 eurokoak ere. Kopuru hori pagatzen dute Laura Fernandezek eta haren hiru pisukideek, Gros auzoan. Inmobiliaria Vascongadako beste hirurehun bizilagunen antzera, burofax bat jaso dute berriki, jakinarazteko dagoeneko ez dietela berrituko kontratua. Hileko alokairuen ordainketek, ordea, ez dute etenik izan. «Nola igoko digute gehiago alokairua? Ezinezkoa da guk gehiago pagatzea», esan zuen.
«Ziurgabetasun izugarrian bizi gara azken hilabete eta erdian», azaldu zuen Monika Zapirainek, Azoraren beste kaltetu batek; «etekin handiagoa atera nahi diote nire etxeari, pisu turistiko bilakatuz edo alokairua ehunka euro gehiago garestituz, besterik gabe. Kontua da nik hamasei urte egin ditudala jada nire etxean».
Grosen bizi den emakumearen kexua zera da, gutuna jaso zuenetik beste etxe baten bila dabilela, baina Donostian dauden prezioengatik «ezinezkoa» zaiola ezer egokirik aurkitzea. «Niretzat, merkeena da nire etxean gelditzea, baina orain dauzkadan baldintzak dira kontraturik ez dudala, batetik, eta hala ere hilero ordaintzen dudala, bestetik». Eta, hura bezala, Inmobiliaria Vascongadaren gutuna jaso duten beste maizterrak beldurrez bizi dira azken asteetan: «Eta egun batetik bestera botatzen banaute? Nik ez dut kontraturik orain. Edo 1.500 eurora igotzen badute alokairua? Ezin dut halakorik pagatu», erantsi zuen Zapirainek.
«Espekulazio hutsa da»
Kaleratzeak Stopeko kide Marcelino Garciaren ustez, gertatzen ari dena «espekulazio hutsa da». «Vascogada hutsik uzten ari zen etxebizitza asko, Azoraren iritsiera prestatzeko. Isileko etxegabetzeak egin nahi dituzte orain». Jendea etxerik gabe uzteko ekintza horiek «legezko oinarri batekin» egiten dituztela uste du, «maizterrek beren gain hartu ezin dituzten tarifa igoeren bidez». Garciak esplikatu zuen Vascongadak ez dituela berriro luzatu kontratuak, jakin bazekielako etxebizitzaren azken legearen arabera zazpi urteko epea bermatuko zitzaiela maizterrei. «Horren ordez, kontratuak eten, eta putre funts bati saldu dio enpresa».
Kaleratzeak Stopek uste du Donostia «putre funtsen helburu» bihurtu dela, udalak ez duelako neurririk hartu hori gerta ez zedin. Gogoratu zuten Benta Berriko familien auzia ere hor dagoela. Blackstone funtsak erosi ditu babes ofizialeko haien etxeak, eta haiek ere mehatxupean daude ordutik; Azoraren kaltetuen alboan egon ziren atzo Benta Berriko bizilagun batzuk. Eta Donostiako Udalari begira jarri ziren denak, bitartekari lanak egin ditzala eskatzeko, udaletxean erregistraturik geratu zen idatzi baten bidez. Baina Eusko Jaurlaritzari ere egin zizkieten hainbat eskakizun: alokairuen prezioak kontrolatzea, «putre funtsek Donostian eta Euskadin jardun ez dezaten»; etxebizitza hutsak betearaztea, zerga berezien bidez; eta etxe turistiko eta hotelen plazak ugaritzeari uztea.
Larunbatean, manifestazioa
Kaleratzeak Stopek manifestazio batera deitu du larunbaterako, Ijentea kaletik hasita, 12:00etan. Azora funtsaren egoitzaren alboan ohartarazi nahi du «Donostian zer gertatzen ari den». Inmobiliaria Vascongadak igorritako gutunen ondoren, asko izan omen dira etxea utzi duten familiak, «baina beste asko borrokatzera geratu dira», Rosa Garciak esan zuenez.
Horiek horrela, gaur-gaurkoz ez dago etxegabetzerik, kontratuak ez direla berrituko jakinarazteko burofaxak baino ez; orain gutxira arte automatikoki berritzen ziren. Finean, Azora funtsaren iritsierak «susmorik txarrenak» berretsi ditu Kaleratzeak Stop taldeko kideen artean.
Atzo gertatu zen hori; azken berria da, egunak joan egunak etorri obra publiko horren inguruan ezagutzen ari diren ustezko irregulartasunei buruzko azkena. Asteon jakin da, halaber, azpikontratak horrek 4.700 euroko zorra duela langileek bazkaltzen duten tabernan. Eta 4.000 inguruko beste bat, Loiolako ostatu batean; han egiten zuten lo, kanporatu zituzten arte. Orain, etxe bat alokatu behar izan dute, beharginek beraiek ordainduta. Bat izan ezik, Galiziatik, Leondik eta Madrildik etortzen dira denak. Aste osoa egiten dute, eguzkiz eguzki, 52 ordu astean, hileko 1.000 euroko soldata baten truke.
Abuztuan abiatu zituzten Altzako kiroldegiko azken faseko obrak —eraikina altxatzekoa—, eta dagoeneko lan bera egiteko —kofratzeak— beste hiru kuadrilla aritu dira aurretik. Oraingo langileek jakin dutenez, zegokien dirua jaso gabe joan ziren.
Altzan gertatzen ari denari gertutik erreparatu dio ELA sindikatuko Igor San Josek. Horretan aritu da jakin zuenetik herrialdeko beste eraikuntza publiko garrantzitsu batzuetan —besteak beste, Anoetako estadioan eta abiadura handiko trenean— antzera aritu den azpikontrata bera zegoela. «Izena aldatzen dute. Altzan, esaterako, Colaper izenarekin aritu da abendura arte, eta, ondoren, Fermin Group izenarekin, baina jabea bera da, eta praktikak ere bai».
Urtarrilaren 22an salatu zuen kasua, eta lan ikuskaritzak herenegun berretsi zuen egoera horretan beharginek ezin dutela lanik egin. Kontratu faltsutuez gain, ELAko kideak mahai gainean jarri du behargin horiek Gipuzkoako eraikuntza hitzarmenaren araberako kontratua izan behar dutela; horrek euren soldatetan eragina izateaz gain, besteak beste, kotizazio oinarrietan ere badu, %30-40 txikiagoak baitira.
Dietei buruzkoa da beste salaketa. Horrek eragin du obraren arduradun diren Altuna y Uria eta Acciona enpresek osatutako aldi baterako enpresa elkartea (ABEE) mugitzen hastea. Egunotan hainbat bilera egin dituzte azpikontratarekin, zorrak nor ordaindu zehazteko, eta atzo enpresa horien ordezkari bat aipatutako tabernan eta ostatuan izan zen, fakturak prestatzeko eskatzeko, haiekin duten zorra kitatutako dutela hitzemateko. «Gauza bat da esatea eta beste bat egitea. Guk ostiralera arteko epea eman diegu. Zor hori, langileekin dutena, eta beste irregulartasun guztiak konpontzeko; ez badute egiten, mobilizazioak abiatuko ditugu», adierazi du San Josek.
Atzerapena eta gainkostua
Donostiako Udala da auzi honetan inplikatutako beste partea: bezeroa. Kazeta honi azaldu dio komunikabideen bitartez jaso duela gertakarien berri, informazioa biltzen ari dela, eta harremanetan jarri dela ABEEarekin, egoera konpontzeko eskatzeko. Horren arabera, jokatuko du. EH Bilduren udal taldeak jakinarazi duenez, datorren asteleheneko udalbatzarrean galdetuko dio Eneko Goia alkateari gaiari buruz.
Lehen irregulartasunen berri eman zen egun berean, astelehenean, jakinarazi zuen udalak kiroldegiaren irekiera beste behin atzeratuko duela, 2021eko udaberrira arte, baina ez zuen salaketei buruzko baloraziorik egin. 2016an abiatu zituzten lanak, baina hasi eta berehala eten behar izan zituzten lurrean amiantoa aurkitu zutelako. 14 milioi eurotan esleitu zuten obra, baina, ELAren arabera, 17 milioi euro ingurukoa izango da.
Hamar urteren ondoren, 2018an iritsi zen merkatua krisia sortu zeneko mailara. Badago, ordea, desberdintasun handi bat 2008ko eta 2019ko etxebizitza merkatuen artean: orduan, saldutako bi etxetik bat (%47,8) berria zen, eta garabiak oraindik bete-betean ari ziren lanean, krisiaren aurretik martxan jarritako proiektuak bukatzen. Inertzia horrek 2012ra arte iraun zuen, baina ordutik aurrera asko txikitu zen etxebizitza berrien emaria. Azken urteetan, bostetik bat baizik ez da berria izan: iaz, zehazki, %19,8 izan dira. Horien salmenta %4,4 jaitsi zen iaz.
Hainbat arrazoik azal dezakete salerosketen jaitsiera. Batetik, krisiak geratutako operazioak egin dira jada —2007tik 2013ra ia bi heren urritu ziren salerosketak, eta orduan galdutakoaren %60 inguru berreskuratu dira dagoeneko—. Arrazoi ekonomikoak ere badaude: prekaritatea eta soldata kaskarrak asko zabaldu dira, batez ere gazteen artean, eta horrek erosle posibleak gutxitu ditu. Faktore demografikoak ere badaude: biztanleriaren zahartzeari gehitu behar zaio bizitokia behar dutenen zati handi bat etorkinak izatea. Azken horietako gehienen alokairura jo ohi dute, aurrezki handirik ez dutelako etxea erosi ahal izateko,eta zailtasun handiagoak dituztelako maileguak eskuratzeko.
INEk beste datu bat ere eman du, erakusten duena erakunde publikoen esku hartzea alokairura bideratzen ari dela: babes ofizialeko 2.553 etxebizitza saldu zituzten, merkatu osoaren %10,2 baizik ez. 2008an, merkatuaren %18 ziren, erakunde publikoek etxebizitza babestuak saltzen baitzituzten .
Lurraldeei erreparatuz, jaitsiera handiak izan dira Nafarroan (-%9,7) eta Bizkaian (-%7,7). Gora egin dute, berriz, Araban eta Gipuzkoan (%1,3 bietan).
Prezioek, gora
Salmenten jaitsiera oraindik ez da askorik antzeman prezioetan. INEk hilabete barru emango ditu 2019 amaierako datuak, baina urteko hirugarren hiruhilekoan ikusten da eskaera jaisteak eragin mugatua izan duela prezioe- tan. Horrela, urtebetean %4,8 garestitu dira etxebizitzak Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, eta %3,1, berriz, Nafarroan.
Edonola ere, salneurriak oraindik oso urrun daude krisi aurreko kopuruetatik. INEk dio batez beste %26 merkeago daudela Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, eta %38 merkeago Nafarroan. Alde handiak daude herri batetik bestera eta hirietako auzo batetik bestera; batzuetan jada gainditu dituzte duela hamar urteko prezioak, eta besteetan horrelakorik ez da espero beste hainbat urtez.
Maria Jesus Montero Espainiako Ogasun ministroak %1,8ko defizita espero du aurten, duela hilabete gutxi batzuk berak Bruselari esandakoa baino zazpi hamarren gehiago, eta Rajoyk agindutakoa baino 1,3 puntu gehiago. Azken kopuru hori «ezinezkoa» zela azaldu zuen Monterok. Ikusteko dago zer iritzi duen EBk, hari dagokiolako oniritzia ematea kopuru berriei. Ados ez badago, zigor prozedura zabal dezake Espainiaren aurka.
Defizit helburu berriak aukera ematen die Eusko Jaurlaritzari eta Nafarroako Gobernuari aurten %0,2ko defizita izateko —145 milioitik gora Gasteizek, 42 milioi Iruñeak—. Ikusteko dago erabiliko ote duten, zerga bilketa oparoei esker superabita izan baitute 2017an eta 2018an, eta bide horretan zihoazen 2019an ere.
Baina bere kontuak egitean bada defizitaren mugak baino gehiago baldintza ditzakeen faktore bat: gastu araua. Atzoko bileran, Madrilek finkatu zuen aurten gehienik %2,9 handitu ahal izango dutela gastua bere menpeko erakundeek.
Ekonomia moteltzea ere espero du Madrilek. Hazkunde iragarpena bi hamarren jaitsi du aurtengo —%1,6raino—, eta horrek berekin ekarriko du langabezia tasa polikiago jaistea —%12,3koa aurten lortu nahi zuen, baina orain dio 2023ra arte itxaron beharko duela—.