BASAURI. Lanera itzuli beharko dute langileek Basauriko Sidenor altzairutegian, Lan Agintaritzak baliogabetu egin baititu jarduera eteteko astelehenean enpresa batzordeak emandako argudioak. Zuzendaritzaren arabera, «langileentzat ziurra den modu ordenatuan» ekingo diote ekoizpenari.

Erabakia oso gogor salatu du ELAk: «Oso larria iruditzen zaigu alarma estatu testuinguru batean jardutea, non lehentasuna COVID-19 birusa ez zabaltzea den». Koronabirusaren aurkako prebentzio neurri egokirik ez dagoela berretsi du ELAk, eta Jaurlaritza egin du egoeraren errudun, «Osalanek ez zituelako salaketak egiaztatu».

Sidenorren kontrako bidea hartu du Bizkaiko beste altzairutegi nagusiak, Sestaoko ACBk. Haren jabeak, Arcelor Mittal multinazionalak, iragarri du ACB itxi egingo du aldi baterako, «langileen ongizatea ziurtatzeko, eta eskaera eskariari egokitzeko».

Diru gehiagorekin eta hitz arranditsuagoekin etorri da oraingoan Europako Banku Zentrala. «Berebiziko egoerek berebiziko ekintzak behar dituzte. Ez dago mugarik euroarekiko gure konpromisoarentzat. Erabakita gaude gure tresnen ahalmen guztia erabiltzeko gure agintaldian zehar». Christine Lagarde EBZko lehendakariak txio horrekin aurkeztu zuen banku zentralak asteazken gauerdian erabakitakoa: EBZk zorra erosteko 750.000 milioi euroren programa abiatuko du. Oxigenoa jada iritsi da zor publikoaren merkatuetara, azken egunotan gora egindako arrisku sariek jaitsiera nabarmena izan dutelako. Italiarenak, esaterako, 65 puntu galdu zituen atzo, eta 42 Espainiarenak.

Izan ere, zor saldoa erosteko prest azalduta, EBZk eragotzi nahi du zor subiranoen interes tasen igoera, estatuek diru merkea izan dezaten ordaintzeko agindu duten gastu gehigarria osasun sistemaren alde, lana galduko dutenen alde, eta kinka txarrean dauden enpresen alde.

EBZren azken mugimenduaren helburua da azken-aurreko mugimendua zuzentzea. Banku zentraleko kontseilua hilaren 12ko bileraren ondoren iragarritako neurriak —120.000 milioi euro handitzea zorra erosteko programa, eta bankuei nahi beste likidezia bermatzea— halako shock ekonomiko bati erantzuteko apalegiak zirela ondorioztatu zuten merkatuek. Are gehiago, Lagardek huts nabarmen bat egin zuen, esan baitzuen EBZren helburua ez zela arrisku sariak txikitzea.

Komentario horrekin, inbertsore askok ulertu zuten EBZ bakarrik utziko zuela Italia. Herrialde hark zor publiko erraldoia duenez —BPGaren %133, 2,15 bilioi euro—, eta hura denez koronabirusaren krisiak gogorren jo duena, bere burua finantzatzeko arazoak izan zitzakeela interpreta zitekeen. Ondorioz, Italiaren arrisku saria 194tik 260ra igo zen. Hau da, egun bakarrean puntu erditik gora garestitu zitzaiola finantzatzea, milaka milioi euro batzuk egoera luzatuz gero.

Espainia eta Grezia

Koronabirusaren krisiaren bigarren foku nagusia Espainian dago, eta hura ere hasi zen arazoak izaten: arrisku saria 98tik 148ra igo zen egun gutxian. Finantza ahulak ditu Espainiak: hainbat urtez %3 inguruko hazkunde sendoa izan arren, ez du lortu defizita erabat kontrolpean izatea, eta zorra ozta-ozta jaisten da %100etik.

Hirugarren katebegi ahula Grezia da, arrisku saria 229 puntutik 403ra igo baitzen egun gutxian. Edonola ere, kasu berezia da Grezia, haren zorraren zatirik handiena ESM Europako erreskate funtsarekin duelako, eta ez delako sartu EBZren zorraren erosketa programan, ez zuelako berme nahikorik. Baina muga hori eta beste batzuk alde batera uzteko aukera iradoki du EBZk: «Prest gaude gure programak moldatzeko». EBZko belatzak,

Esaldi horrek babes dezake zorraren proportzionaltasunean aldaketak egitea. Orain arte, Grezia ez beste estatu guztien zorra proportzionalki erosi du —gehienez, %30—, ez dezaten akusatu herrialde bat beste bat baino gehiago laguntzeaz. Orain baina, ezin diote leporatu hegoaldeko herrialdeen politika okerrak estaltzen ari dela, krisiak eurogune osoari eragiten diolako.

EBZren programa berriak, PEPP Pandemiaren Larrialdiko Erosketa Programa izenekoa, badu beste berritasun bat: enpresen zorra ere erosiko du EBZk, kobratze eskubideek estalitako enpresen epe motzerako zorra. Eurogunean zor korporatibo horrek 40.000 milioi euro hartzen ditu.

Aurreakordioa lortu dute CAFen, aldi baterako erregulazio bat ezartzeko. LAB sindikatuak zehaztu duenez, erregulazioak ez du ekarriko lanposturik galtzea.

Espainiako bitarteko langileen kontratuak betikotzearen aurka egin du Europak. Kontratuak “mugagabe ez-finko” bihurtzea edo kalte-ordaina ordaintzea proposatu du.

El Banco Central Europeo (BCE) anunció la noche de este miércoles y por sorpresa un programa de compra de bonos públicos y privados de 750.000 millones de euros.

Jarduera bat-batean geratzeari aldi baterako enplegu erregulazioak erraztea gehitu, eta ariketa horrek emaitza bakarra eman dezake: sekula ikusi gabeko dosierren hazkundea. Hego Euskal Herriko enpresek 650 erregulazio txosten aurkeztu dituzte atzo arte Eusko Jaurlaritzako eta Nafarroako Gobernuko agintaritzen aurrean, eta dosier horiek denek 10.000 behargini baino gehiagori eragin diete. Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, 9.222 langileri, 552 dosierretan; Nafarroak ez du jakinarazi zenbat langile dauden lan erregulazio baten menpe, baina aldagai bi daude milatik gora izango direla kalkulatzeko: lehena, 95 dosier aurkeztu direla koronabirusaren krisiak jo duenetik, eta, bigarrena, erregulaziora jo dutenen artean Volkswagen dagoela, Nafarroako industriaren motorra, 5.000 langile ingururekin.

Eusko Jaurlaritzako Lan Sailak igorri die sindikatuei eta patronalari zein diren irizpideak erregulazio bat koronabirusak eragin duela jotzeko. Horretan ez dago desadostasun handirik, ordea. Jarduerak jarraitu behar duen edo ez, hor kokatu da eztabaida azken orduetan. Jaurlaritzako Ekonomiaren Garapenerako sailburu Arantxa Tapiak esan du «gutxieneko jarduera batek» egon behar duela enpresetan, gero susperraldi bat egongo bada, eta Espainiako Gobernuari eskatu dio ez bereganatzeko maskara guztiak, eta kopuru bat utz dezala fabriketan lan egin ahal izateko.

Confebaskek jarduerarekin jarraitzearen aldeko apustu argia egin du, baita funtsezkotzat jo ez diren enpresa horietan ere. Sindikatuekin akordio bat nahi du «ahalik eta jarduera gehienari eusteko». Oso gogoan dauka azken orduetan hainbat enpresaren ekoizpenak gelditu direla sindikatuek egindako presioa tarteko; esaterako, Mercedes, Aernnova eta Sidenor. Beharginen osasuna bermatzeko ezintasunak bultzatu ditu enpresak itxiera erabakitzera.

Sindikatuek, ordea, langileen osasuna lehenesten dute jardueraren aurretik. Baina badira irizpide desberdinak haien artean ere. CCOO ados dago Tapiak egindako deialdiarekin, «baina betiere langileen osasuna bermatzen bada». ELAk eta LABek jarduera eteteko eskatu dute. ELArentzat, «ez du zentzurik patronalaren epe ertaineko interesak lehenestea langileen osasuna arriskuan jarrita». LABek gehiago eskatu du: enpresen jarduera guztia eteteko, krisi honetan estrategikotzat jo ez diren enpresa horietan salbu.

«Osasun agintariek diote lehentasuna birusaren zabalpena mugatzea dela. Benetan mugatu nahi bada, beharrezkoa da funtsezkoak ez diren zerbitzu guztiak etetea, jendartearentzat ezinbestekoak ez direnak», adierazi zuen sindikatu abertzaleko idazkari nagusi Garbiñe Aranburuk atzo, Internet bidez zabaldutako agerraldi batean. Haren iritziz, «arduragabekeria galanta» da horrela ibiltzea. Ziurtatu zuen enpresen «egoera jasanezina» dela lantokietan, eta «tentsio handiko uneak» sortzen ari direla.

Gehiegikerien beldur

Enplegua aldi baterako erregulatzeko hartu dituzten neurriekin ere ez daude denak ados. CCOOk «gardentasuna» eskatu dio Gasteizko gobernuari, onartzen diren dosier guztiek izan dezaten lotura koronabirusaren krisiarekin. ELAk argi ikusten du «enpresen gehiegikeriak» gertatzeko ate bat zabaldu dela. LABentzat, berriz, administrazioek «patronalaren neurrira» hartu dituzte erabakiak, eta bidea zabaldu dute krisi hau «berriro» langileek pagatzeko.

Bitxia da: hori da adostasun bakarra sindikatuen eta patronalaren artean: neurriak ez dira nahikoak. Confebasken ustez, ez dute bermatu enpresen jarduerak jarraitzea, eta, sindikatu abertzaleentzat, ez dira hartu har zitezkeen neurriak langileen eta familien alde; ez dira debekatu kaleratzeak, Italian eta Grezian egin duten moduan, eta autonomoek kotizazioak ordaintzen jarraitu beharko dute, nahiz eta abantaila batzuk badituzten. «Kopuru handiak mahairatu dituzte, baina ez dute bermatu ez langileen osasuna, ez langileen babes ekonomikoa», esan zuen ELA sindikatuak. Aurreikus daiteke enpresa gehiago itxiko direla datozen egunetan.

SARS-CoV2 koronabirusak eragindako egoera bereziari erantzuteko, hainbat dekretu onartu ditu jada Nafarroako Gobernuak. Azkena, atzo. Foru dekretu horrek, alde batetik, COVID-19 gaitzaren hedapenari aurre egin nahi dio osasun alorrean behar diren langileak kontratatzeko baldintzak erraztuz; bestetik, egunotan arlo sozialean behar bereziak dituzten pertsonei arreta zerbitzua bermatzeko moduak eta baliabideak egokitu ditu; azkenik, arlo ekonomikoan, konfinamenduak eragindako ezohiko gastuak estaliko ditu, 100 milioi euroko funts bat sortuz. Kontseilu osteko agerraldian, Maria Txibite Nafarroako Gobernuko lehendakariak azaldu zuen 100 milioi euro horiek zabaltzeko aukera izango dutela. Halaber, iragarri zuen dekretu gehiago etorriko direla. «Behar diren neurri guztiak hartuko ditugu», adierazi zuen.

Ez da azken dekretua izango, beraz. Txibitek nabarmendu zuen foru dekretua Madrilgo gobernuak herenegun hartutako neurrien «osagarri» dela eta elkarlanean ari direla haren koordinaziopean. Lehendakariak beste behin azaldu zuen «ezohiko eta salbuespenezko egoera bat» dela hau, egunetik egunera aldatzen ari delako eta «zaila delako aurrera begirako proiekzioak egitea».

Foru lege dekretua aldizkari ofizialean argitaratu ostean sartuko da indarrean, baina parlamentura bidaliko da. Txibiteren arabera, neurri guztien eta aurrera begirako asmoen berri eman diete parlamentuko talde guztiei. «Esker oneko hitzak besterik ez ditut, guztiek babestu baitute gobernua, salbuespenik gabe. Gobernua da arduradun nagusia, baina erabateko adostasuna eskertzekoa da, konfiantza mezua ematen baitiogu gizarteari».

PAKETE EKONOMIKOA

«Jabetzen gara krisi honek izango duen eragin ekonomiko itzelaz». Txibiteren arabera, lehentasuna uneotan osasun arloak du, baina lehen pakete bat onartu dute, betiere Nafarroaren eskumena aintzat hartuz. Hala, krisiak eragindako ezohiko gastuei aurre egiteko, 100 milioi euroko funts bat sortuko du gobernuak. Gaitza ate joka izan aurretik, egintzat ematen zen Espainiako Gobernuak BPGaren %0,2ko defizita baimenduko ziela erkidegoei urte honetarako. Nafarroaren kasuan 40 milioi euro liratekeenez, horrekin eta iazko 101 milioiko superabitetik finantzatuko dute funtsa. Gertaeren bilakaeraren arabera, diru kopurua «zabaldu egin daiteke». «Bermatu behar dugu ekonomia badabilela, lanean jarraitzen dela, ehun produktiboari eusten zaiola, lanpostuak mantentzen direla, enpresen likidezia errazten dela. Gainera, langile autonomoak babestu behar ditugu, uneotan katebegi ahula baitira».

Funtsak egunotan hainbat sektoretan sortutako ezohiko gastu bereziei aurre egingo die: hala nola autonomoenak eta enpresa txiki eta ertainetakoak, osasun eta hezkuntza arlokoak, familienak, lana eta familia uztartzeko neurrienak, babes sozialerako neurrienak, enplegu politikakoak…. «Aurrekontuetan behar diren aldaketa guztiak egingo ditugu Nafarroako ekonomiak behar duen likidezia hori bermatzeko».

Horri lotuta, Nafarroako Gobernuak 2020ko aurrekontuak moldatu ditu, abalak eta maileguak gehienez emateko kopurua 40 milioi eta 30 milioi eurora arte zabalduz, hurrenez hurren. Enpresei, era berean, abalak banatuko zaizkie finantza operazioak eta ohiko gastu ordainketa ziurtatzeko. Gainera, zergak ordaintzeko epea apirilaren 30era atzeratuko du gobernuak, eta ohartarazi du aurrerago luzatu dezakeela epe hori.

Txibitek atzo aurreratu zuenez, zerga arloan beste dekretu bat prestatzen ari dira zergen epeen inguruan, eta ziurtatu zuen konpromisoa dutela dirua itzultzeko. «Ogasunak bermatzen du dirua ordainduko duela itzultzea dagokion kasuetan». Ogasunarekin zorra dutenen kasuan, epeak malgutuko dituzte. Gainera, gizarte eragileekin negoziazioetan ari dira beharrezko zerga neurriak hartzeko.

LANGILEEN KONTRATAZIOA

Horrez gain, Nafarroako Gobernuak kontratazioen tramiteak errazteko beharrezko neurri guztiak hartuko ditu. Alde batetik, «oinarrizko zerbitzuak bermatzeko», bertan behera geratuko dira oporrak, lan murrizketak eta baimenak —haurdun diren langileei ez die eragingo—. Halaber, lanaldi partzialetik osora pasatzeko aukera izango du administrazioak. Kontratazioetan, zerrendetatik tira egingo dute, baina, beharraren eta profilaren arabera, pertsona jakinak aukera ditzakete. Halaber, 70 urtetik beherako langile erretiratuak har ditzakete berriro. Neurriok batik bat osasun arloko langileen kontrataziorako izango dira.

GIZARTE ESKUBIDEAK

Gizarte eskubideen arloan, adinekoen, ezgaitasun edo menpekotasunen bat dutenen, etxegabeen edo egoera zailean diren haurren inguruko neurriak hartuko dituzte. Haurren kasuan, elikatzeko eskubidea bermatu nahi dute zerbitzu sozialen eta ikastetxeen koordinazioa hobetuz, jangeletan jaso ohi zuten elikagaia jasotzen jarraitzeko. Arlo horretan, kontratazioa handituko da, eta etxeko arreta indartu, menpekotasuna dutenen egoerari erantzuteko. Zaintzarako baldintzak ere leunduko dituzte.

Agerkari ofizialak atzo argitaratu zuen Espainiako Gobernuak bezperan onartutako neurriak biltzen dituen dekretua. Hura aztertzen igaro zuen goiza Silvia Ganbarte Urbiolak (Lerin, Nafarroa, 1979). Deustuko Unibertsitateko lizentziaduna da, eta, 2011z geroztik, lan arloko abokatua da Madrilen. Langile zuzendaritzari buruzko blog didaktiko bat elikatzen du, gaztelaniaz, (www.silviagambarte.com), eta hainbat artikulu idatzi ditu COVID-19aren krisiaren eraginaren inguruan.

Zer iruditu zaizkizu errege dekretuak agindu dituen aldaketak?

Onak iruditzen zaizkit, iragana ezagututa askoz okerragoak izan zitezkeelako, baina oraindik babesik gabe dauden pertsona asko dago. Esaterako, langabezia saririk gabeko langabeak eta etxeko langileak. Azken horiek ez dute langabezia saririk, eta baliteke asko kaleratuak izatea egoera honetan.

Krisi honek aldi baterako erregulazio espedienteen figura ezagun egin du. Dekretuak asko aldatu al ditu jokoaren arauak?

Bai, aldatu egin dira. Neurriak, gainera, ezinbesteko espedienteetan, salbuespen egoeragatik eginikoetan, zein arrazoi ekonomiko eta teknikoengatik eginikoetan aplikatzen direlako. Nabarmenena: langile guztiek jasoko dutela langabezia saria, baita nahikoa kotizatu ez dutenek ere, eta ez zaiela kenduko kotizazio kopuru osotik.

Halako neurriak hartzea merkeagoa da orain enpresentzat.

Enpresari erraztu egiten diote erabakia, baldintza hobeak ezarriz. Aldi baterako espedientea eta lan erregulazio espedientea ezberdinak dira. Kaleratzeak egin ordez bide hori aukeratzen duten enpresak Gizarte Segurantza ordaintzetik salbuesten dituzte. Hori 50 langile baino gutxiago badituzte, eta 50 baino gehiago badituzte, kotizazioen %25 ordaindu beharko dute. Zerga kontuetan ere onurak izango dituzte.

Zein alde dago lan erregulazio espedienteen eta aldi baterako espedienteen artean?

Gaztelaniaz antzeko izena dute [erregulazio espedientea ERE da, eta aldi baterakoa, ERTE], eta horrek jendea nahasten du. Lan erregulazioa aplikatzean, kaleratu egiten dira langileak; behin betiko espediente bat da. Aldi baterakoa, berriz, tarte jakin baterako da, ez dago kaleratzerik; kontratuak ez dira eteten, bertan behera uzten dira, edo lanaldia murriztu egiten da.

Aldi baterako espedientea aplikatzen duen enpresa langile guztiak berriz hartzera behartuta dago?

Bai. Espedientea amaitzen denean, langile guztiak berriz kontratatu behar ditu enpresak. Horrek, halere, ez du esan nahi enpresak gero kaleratuko ez dituenik. Dena den, dekretu berriak zehaztu du salbuespen neurriak onartzen dituzten enpresek sei hilabetean kaleratzerik ez egiteko konpromiso bat hartu behar dutela. Ikusi beharko da konpromiso hori nola arautzen den azkenean, ez baitu zehazten zeintzuk izango diren neurriak sei hilabete horietan kaleratzeak egiten dituzten enpresentzat.

Horrelako egoera batean, krisiak eragindako galerak argudiotzat erabil daitezke kaleratzeak egiteko?

Bai. Arrazoi ekonomikoengatik denean, kaleratze objektiboak, bai. Pertsona baten kaleratzea, baita kaleratze kolektiboak ere, erregulazio txostenak liratekeenak. Alegia, enpresa batek bere salmenta bolumenean jaitsiera handia badu, edo galerak baditu, kaleratzeak egin ahalko lituzke arrazoi objektiboengatik.

Kaleratua den langile batek zer egin dezake? Nola defendatu dezake bere burua?

Hasteko, oso garrantzitsua, langile batek jasotzen duen edozein oharretan argi agertu behar da zein den erabakiaren data. Data bat ager daiteke, eta gerta daiteke agiria jasotzen den eguna baino aurrekoa izatea, eta epeak oso garrantzitsuak dira prozedura horietan. Bigarren pausoa: ados ez dagoela jarri behar du, kaleratua izan den pertsona horrek informazio gehiago biltzeko eskubidea duelako. Zalantzaren aurrean, «ez ados» jarri behar da. Gero, garrantzitsua da edozer gauza sinatu aurretik profesional batekin kontsultatzea. Kasu horietan, onena da sindikatu batengana edo lan arloko abokatu batengana jotzea.

Krisia kaleratzeak egiteko aitzakia perfektua izan daiteke?

Bai, noski. Beldur eta ezegonkortasun egoera batean gaude, eta enpresek pentsa dezakete langile horrek ez diola salaketarik jarriko, gero, agian, berriz ere kontratatua izan daitekeelako. Beldur egoerak aproposak dira kaleratzeak egiteko.

Berrogeialdian eta COVID-19arengatik etxean dagoen langile bat kaleratu al daiteke?

Bai, langile bat gaixo agiriarekin dagoenean kaleratua izan daiteke. Legeak baimentzen du halakorik, baina gero ikusi behar da kaleratze hori eskubide urraketa bat den, edo legez kanpoko kaleratzea.

Langile batek lanera joateari uko egin diezaioke bere osasuna arriskuan dagoela uste duelako?

Ez. Alegia, langileak beti egin diezaioke uko lan egitera joateari, baina ondorioak izango ditu. Legeak ez du halakorik aurreikusten. Aurreikusten du, lan arriskuen prebentziorako legean hain zuzen, langileak bere jarduna eten eta bere lanpostua utz dezakeela arriskua larria eta berehalakoa denean. Kasu horretan bai, baina gauza bat da jarduna uztea, eta beste bat ez joatea. Ez bada joaten, kaleratu edo zigortu egin dezakete lanean ez agertzeagatik.

Telelana asko zabaltzen ari da krisi honekin. Alde horretatik, langileak uko egin al diezaioke hala lan egiteari? Eta exijitu al dezake?

Langilea ezin dute behartu etxetik lan egitera, salbuespenezko egoera jakin batzuk kenduta, eta berak ere ezin dezake exijitu. Kasu honetan, gobernuak aholkatu egin du, baina ez behartu.

Egoera honetan, enpresak behartu al dezake langile bat oporrak hartzera?

Ez. Oporrak adostuak egon behar dira langilearen eta enplegatzailearen artean. Betiere lan hitzarmenean, edo legezko beste testu batean, ez bada arautzen erdi eta erdi egiten dutela. Uste orokorra da, eta oso zabalduta dago, enpresak bi opor aste zehazten dituela eta langileak, beste bi; baina faltsua da. Ez, behintzat, bi aldeen artean aurretik hala adostu ez bada.

Autonomoentzat ere berritasunak daude.

Bai, baina gutxi, oro har. Autonomoek, jarduna eteten denean, diru saria jasotzeko eskubidea dute, eta hura lortzea erraztu dute. Kasu honetan, aldiz, ez da beharrezkoa etetea. Zeintzuk dira baldintzak? Bi nagusiki. Euren jarduna bertan behera gelditzen denean, alarma egoerarengatik negozioa itxi duten tabernariak adibidez; edo azken hilabeteko fakturazioa %75 jaisten denean. Galera txikiagoa dutenak justu ibiliko dira.

Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako ogasunek zergen ordainketa atzeratzea eta zorrak zatika ordaintzea ahalbidetuko dute, koronabirusaren ondorioei aurre egiteko.

EAEn 9.222 langileri eragiten dieten lan erregulazioko 522 plan aurkeztu dituzte. Araban 61 espediente aurkeztu dituzte, Bizkaian 390 eta Gipuzkoan 101.