Horrez gain, Finantzen Euskal Institutuaren premiazko finantzaketa lerro bat aktibatuko du aste honetan, 25 milioirena, produkzio ehunari likidezia emateko, batez ere enpresa txiki eta ertainei eta autonomoei.
Finantzaketa lerroak ahalik eta lasterren artikulatzea ere aurreikusten du Jaurlaritzak. Horretarako, 500 milioi euroren abalak emango ditu, bost urterako eta zero kostuan, urte bateko gabealdiarekin. Halaber, finantza baldintzak malgutu eta egokituko ditu, hau da, aurrerakin itzulgarriak, maileguak eta abalak, Gauzatu, Bideratu eta Indartu programetan.
Laguntzak nola gauzatuko diren galdetuta, sailburuak esan zuen koordinatzen ari dela sail guztiekin.«Berehala erantzutea da kontua: Eusko Jaurlaritzak krisi hau gainditzeko eskura dituen baliabide ekonomiko eta giza baliabide guztiak eskura jarriko ditu».
Azpiazuk azaldu zuenez, neurri horien bidez enpresak lagundu nahi dituzte, osasun sistema indartu, eta krisiaren kalteak jaso dituen pertsonak eta familiak babestu.
Azken kasu horretan, lana eta familia bateragarri egiteko programa «modu zabalean» aplikatuko dela esan zuen, eta aurreratu lanaldia murrizteko eta laguntzeko laguntzak emango dituztela adingabeak eta koronabirus bidez kutsatutako edo bakartutako pertsonak zaintzeko, bai eta ikastetxeak eta eguneko egoitzak ixteak eragindako adingabeak eta adinekoak zaintzeko ere.
Hiru dira langile autonomoei, mikroenpresei eta enpresa txikiei eragingo dieten neurri nagusiak. Lehenik, zerga zorren ordainketa geroratu egin ahalko dute, bermerik jarri gabe, eta berandutze interesik ordaindu gabe. Indarrean dauden gerorapenak ere luzatu egingo dira.
Bigarrenik, 2020. urteko lehen bi hiruhilekoei dagozkien langile autonomoen PFEZaren autolikidazioak eta ordainketa zatikatuak ere eten egingo dira. Bizkaiko Aldundiaren neurri horrek 35.000 zergapekori eragingo die, eta ogasunak 40 milioi euro biltzeari utziko dio. Arabak aurreratu du hamasei milioi euroko kostuarekin 10.800 zergapekok izango dutela onura.
Azkenik, ogasunek, ahal duten neurrian, itzulketak —BEZarenak, esaterako— aurreratu egingo dizkiete autonomoei. Ekainera arteko aurreikuspenetan, Bizkaiaren kasuan, 224 milioi euro itzuli behar zizkieten BEZagatik autonomoei.
Era berean, Araba eta Bizkaia —eta ziurrenez baita Gipuzkoa ere— errenta kanpainaren lehen astean bertan hasiko dira PFEZaren zergapekoei egin beharreko itzulpenak egiten.
Gipuzkoaren erabakia
Gipuzkoako Aldundiak ez zuen atzo neurri gehiago hartu, baina aurki hartuko ditu, ZKO Zergak Koordinatzeko Organoa biltzen denean.
Joan den ostegunean erabaki zuten atzera daitekeen zerga kopurua handitzea, eta errenta modu mekanizatuan aurkezteko epea udazkenera atzeratzea.
«Krisi honetan ez da inor atzean geratuko»; «ezkutu sozial handi bat eraikitzeko izugarrizko ahalegina da»; «jendea ez da etxerik gabe geldituko oraingoan». Sanchezen esan horiek eta tankerako beste hainbatek islatzen dute dekretu historikoaren neurria. Denborak esango du nahikoa izango ote den ekonomia erabat geldi ez dadin; zaila ematen du oso eraginkorra izatea Europako Batasunak ez badu plan orokor batekin erantzuten, eta, oraingoz, gihar ekonomiko handiena dutenak, beren kontu publiko osasuntsuei esker, ez dira agertu, Alemania lehen-lehenik. Laster ikusiko da 2008ko harri berean estropezu egiteko bidean ote dagoen Europa.
Egoera ekonomiko ahula duten familientzako neurrien artean sartu dute bankuei eragingo dien erabaki izarra: beren lehen etxebizitzaren hipoteka pagatzen ari direnek atzeratu ahal izango dute datozen hilabeteetan egokitzen zaizkien ordainketak, betiere koronabirusarengatik diru sarrerak txikitu bazaizkie edo langabezian geratu badira arrazoi hori tarteko. Ordainketak atzeratzea eskatzeko baldintza horiek betetzen direla erakutsi beharko dute zordunek, noski.
Era berean, ahulezia ekonomikoan dauden familiek bermaturik dituzte energia, ura eta telekomunikazio zerbitzuak, dekretuaren arabera. Alegia, enpresa energetikoek ezingo dutela gasa edo argindarra eten epe batez, ezta bezeroak Internet sarerik gabe utzi ere telekomunikazio enpresek. Langabezian geratu direnentzat dira neurri horiek, eta diru sarrerak murrizturik dituzten autonomoentzat. Halaber, gobernuak 600 milioi euroko funts bat bideratuko du «zerbitzu oinarrizkoak bermatzeko», adinduen eta gaitasun urrikoen zaintza egin behar dutenei laguntzeko hain zuzen.
Langileentzat diren neurrien artean, lanaldia murrizteko aukera jasotzen du dekretuak. Egoera berria dela eta, etxean zaintza lanak egiteko beharra duten langileek lanaldia murrizteko eskubidea izango dute. Lanaldia %100 murriztu ahal izango dute murrizketa hori. Ikastetxeak itxita egotea nahikoa izango da zaintza hori egin behar dela frogatzeko. Lanaldiaren murrizketa hori, dena den, ez dute diru sail berezi batekin lagunduko.
Aldi baterako erregulazio enpleguak ere langileen aldeko neurri gisa aurkeztu zituen Sanchezek. Erraztu egin dituzte erregulazio dosierrak dekretuaren bidez. Zazpi eguneko gehienezko epe batean onartuko dituzte koronabirusarekin lotutakoak badira: horretarako, sindikatuekin egin beharreko kontsulta epeak hamabost egunetik zazpira txikituko dira. Zergatik den lagungarria enplegua erregulatzea langileentzat? Bada, langabezia saria jaso ahal izango dutelako beren jatorrizko diru saria gastatu gabe. Alegia, erregulazioak irauten duen bitartean ez da jatorrizko langabeziak dakarren diru laguntzatik ezer gastatuko. Gainera, laguntza jasoko dute eskubide hori sortu ez dutenek ere —kotizatzen denbora nahikorik eman ez dutelako—. Betiere, koronabirusak eragindako egoerak bultzatu baldin badu erregulazioa.
Autonomoentzat ere badira neurri lagungarriak. Kotizazio merkeagoak pagatzeko eta batere ez pagatzeko aukera zabaldu du Madrilek, enpleguari eusten badiote. Enpresa txikiek eta ertainek %75eko merkatzea izango dute datozen hilabeteetan, eta autonomoek, %100ekoa; alegia, ez diote kotizaziorik pagatuko Gizarte Segurantzari koronabirusarengatik diru sarrerak erabat murriztu dituztela erakusten badute. Lanaldiak murrizteko aukera baliatzeko eskatu zien Sanchezek, inor kaleratzen hasi aurretik. Krisia aldi baterako dela kontuan hartzeko eskatu zien enpresari txikiei, etorri bezala joan egingo dela, eta joatean enpresek zutik egon beharko dutela hazkundearen bideari heltzeko berriro.
Enpresa handiei hitz egin zien. Aldi baterako erregulazioak erabiltzeko esan zien, ez kaleratzeko beharginak, estatuak langileen kotizazioekin lagunduko duela, erregulazio dosier horien bidez, eta likidezia amaigabea agindu zien. 100.000 milioi euroren lerro publikoa martxan jarriko da, eta maileguen bermea estatua bera izango da. Kolaborazio pribatuak 200.000 milioira igoko du funts berezi osoa, orotara. »Izugarrizko mobilizazio ekonomikoa da».
Zer datorren pentsatzeko, garrantzitsua da testuingurua ulertzea. 2019ko udazkenaren hasierako zalantzak uxatu ostean, 2020ari begira perspektiba onak zeuden, nahiz eta barne kontsumoa apurka motelduz joan. Hego Euskal Herriko bi gobernuek, esate baterako, aurrekontuak egiterakoan diru sarreren gorakada handia jaso zuten. Hori dena haize zirimola itzel baten gisan suntsitu du koronabirusak.
Atzera begira, egiturazko arazoak eragin dituzte 2008ko finantza krisiari aurre egiteko neurriek; orain, ekonomiak estres azterketa sendo bat du aurrean. Alde batetik, Europako Banku Zentralak orain arteko diru politika oldarkorra indartuko du berriro, baina 2012an ez bezala, bere eragin ahalmena mugatua izan daiteke. Herrialde gehienek, berriz, zor publiko handia dute, eta, gobernuek bultzatu beharreko politika eta neurriek desoreka hori areagotuko badute ere, ez da zor eta defizit mugak jartzeko unea. Azkenik, gakoetako bat enpresen likidezia bermatzea den heinean, aurreko krisiaren erdigunean izan zen finantza sistemaren sendotasuna ere aztergai jarriko du birusak.
Atzeraldia dator, baina goiz da antzemateko haren tamaina. Olatuak herrialde gehienak (ia denak?) joko dituen heinean, zaila da uneotan mundu mailako dimentsioa antzematea. Funtsezko sektoreak salbu, makinaria ekonomikoa gelditu eta berrabiatzerako bi hilabete pasa daitezke. Txinak egin duenari erreparatuta, Pierre Oliver Gourinchas ekonomistak kalkulatu du lehen hilabetean produkzioa %50 murriztuko dela, eta bigarrenean %25. Hori barne produktu gordinera eramanez gero, aurreko urtearekiko %6,5ko hozkada esan nahi du. Beste hilabete bat gehiago eta %10era irits daiteke.
Arazo nagusia ez da hori, ordea. Berrabiatzerakoan errebote bat ere egon liteke, zifra horiek hobetuz. Kontua da ekonomia ez dela ordenagailu bat. Domino efektu baten gisa, kalte lazgarriak etor daitezke baldin eta eragile ekonomikoek, euren iraupena ziurtatu nahirik, batak besteari pasatzen badiote faktura: bankuek enpresei eta enpresek langileei.
Osasuna beste ezeren gainetik dago. Gainera, osasun sistemaren kolapso batek eta urruntze sozialerako neurririk ez hartzeak epe ertainera eta luzera ekonomian ondorio okerragoak utz ditzake. Erresuma Batuak hartu du bide hori, eta ikusteko dago emaitza.
Lehentasuna da kalteak leuntzea langileen, enpresen eta finantza erakundeen artean. Nazioarteko Diru Funtsak atzo ohartarazi zuen, krisiak maileguak itzultzeko gaitasuna kaltetu dezakeen heinean, kolokan jar dezakeela finantza sistemaren egonkortasuna. Gobernuei eta banku zentralei bere esparruetan neurriak hartzera dei egin zien: banku zentralek likidezia bermatu beharko dute, eta gobernuek kaltetutako herritarren eta enpresei erantzun. Azken esparru horri begira, zergen ordainketa atzeratzeko neurria hartu du Madrilgo gobernuak, milioika diru isuriz ekonomian. Ez da nahikoa, eta euren finantza egoera leuntzeko neurriak har daitezke, bankuen laguntzaz. Enpresez harago, neurri sozialei ere erreparatu behar zaie, baina eztabaida dago nola lagundu familiei eta norbanakoei ahalik eta modu eraginkorrenean.
Beste aukera batzuk ere badaude. Emmanuel Saez eta Gabriel Zuckman ekonomisten ustez, zergen ordainketa atzeratzearekin ez da aski; interes tasarik gabeko maileguak emanez enpresei likidezia bermatzea ere ez da nahikoa. «Gizarte segurantza modu berri bat behar dugu», diote. Hala proposatu dute gobernuek azken baliabideko erosle bihurtzea, desagertu den kontsumoak eragindako fakturazio beherakada ordezkatuz. Adibidez, hegazkin konpainien eskaria %80 jaisten bada, gobernuak hegazkin tiketak erosiko lituzke neurri berean. Horrek ahalbidetuko luke enpresak zutik irautea, egoera normal batean bezala, kaleratzeak eragotziz, adibidez.
Finantza sisteman eragin daitekeen tentsioaz harago, irtenbide horrek estal dezake zuloa; baina Aita estatuaren zor publiko bidez finantzatuko litzateke. Ekonomistek kalkulatu dute hiruhileko batean eskariaren %40 jaisteak BPGren %10eko faktura duela. Euren ustez, gakoa da krisia ez dela ez ohiko atzeraldi baten dinamiken emaitza, baizik eta behin-behineko shock handi baten ondorioa, eta horregatik uste dute erantzun hori eraginkorra dela. Euren ikuspegitik, modu horretan ez dira enpresen erabakiak ez baldintzatuko, nahiz eta doikuntzak egin behar diren kostu erreala neurtzeko; kasu, hegazkinak ez direnez mugituko, kostuak apalduko dira; edo hainbat sektoreren diru sarrerek (elikagai edo paper industria) gora egingo dutelako.
Iruñeko Volkswagen izan da jokaleku berria zein den ulertzen lagunduko duen muturreko erabakia hartzen lehena. Igande arratsaldean, asteleheneko suzko proba iritsi aurretik, helarazi zuen aldi baterako itxiko duela, argi esanda jarduerarekin jarraituz gero beharginen osasuna ezingo zuela bermatu. «Ezinezkoa da osasun agintariek ezarri dituzten neurri gero eta zorrotzagoak betearaztea», esplikatu zuen enpresak, agiri baten bitartez. Euskal Herriko beste auto fabrika handiak erabaki bera hartu zuen handik ordu batzuetara. Gasteizko Mercedes ere itxita dago atzodanik; langile batzordearen presioari aurre egin ezinik, ekoizpena eten zuen 14:00etarako. Itxiera berretsi aurretik, langileek Ertzaintzari eskatu zioten enpresara joateko, ikus zezaten langile askok ezin zutela metro eta erdiko distantzia hartu elkarren artean. Autogintzako bi erraldoien artean, zuzeneko 10.000 enplegu dituzte, baina beste horrenbeste izan daitezke zeharkakoak. Euskal ekonomiaren zati handi bat gelditu egingo dela errealitate bat da jadanik.
Ekoizpen katea eteteko arriskuaz asko hitz egin da egunotan, Txinako osagaien gabezia dela eta. Orain ikusi da osagaien gabeziak ez, baina langileen osasuna bermatu beharrak geratu duela ekoizpena enpresetan. Robotizazioaren garaian, euskal lantegi handietan ezinbestekoena langileak direla garbi utzi du COVID-19aren krisiak.
Autogintzaz harago, muturreko egoera ia industria osoari eragiten ari zaio. Gipuzkoako enpresa handienean, CAFen, gutxienez astebete geratu dute produkzioa —ostegunean jai zuten, eta ostiralean, zubia—. Baina neurriak hartu dituzte egun gehiago geratzeko. Michelinek ere erabaki du Gasteizko eta Lasarteko fabriketako ateak ixtea, gutxienez zortzi egunez. Espainiako, Frantziako eta Italiako beste lantegiak ere zarratuta dauzka. Enpresak onartu du Gasteizko lantegian koronabirus kasuak gertatu direla.
Enplegu erregulazioak
Pedro Sanchez Espainiako presidenteak konfinamendu orokorra agintzeko bezperan, Jaurlaritzako Ekonomiaren Garapenerako sailburu Arantxa Tapiak esan zion BERRIAri «une zailak» iritsiko zirela enpresetara, baina ekoizpenean egon zitezkeen arazoak ez zirela orokorrak izango, langileak kutsatzen hasten ez baziren. Madrilen hartutako konfinamendurako erabakiak dena aldatu du, ordea, eta beharginak eurak dira orain etxean geratzeko eskubidea aldarrikatzen dutenak, beren osasunaren alde.
Batera edo bestera, itxiera sonatu horiek aldi baterako dira, baina inork ez daki itzulera data zein den, inork ez dakielako hartu berri diren neurri gogorrek noiz eragingo duten kutsatze katean, noiz apalaraziko duten kutsatuen kopurua, alegia. Enplegu erregulazioen mamua sukalderaino sartzen hasi da, asteak iraungo duen geldialdiari erantzuteko modua hori izango baitute enpresa askok. Atzo bertan aldi baterako erregulazio espediente bat negoziatzen hasi ziren CAFen, eta martxoaren 23tik aurrera ezarriko dute. Ordura arte, soilik telelana egin dezaketenak ariko dira beharrean. Zuzendaritzak eta sindikatuek hitzartu dute atzotik asteazkenerako soldataren zati bat jasoko dutela langileek, eta gainontzekoa aurrerago ordainduko dietela, orain galduko dituzten lan orduak berreskuratzeko aukera dutenean.
Antzeko neurri batzuk hartu ditu Irizar kooperatibak ere. Ormaiztegiko eta Adunako autobus lantegiak «geldialdi teknikoan» daude asteazkenera arte. Tarte horretan neurtu nahi dute zer estrategia hartuko duten lanari eusteko «osasun arriskuak ahalik eta gehien txikituta».
Sindikatuen abisua
Enpresa bakoitza ahal duen moduan ari da bide ezezagun honetan pausoak ematen. Enpresa handietan akordioak espero dira zuzendaritzen eta sindikatuen artean, baina aldebakarreko erabakien menpe gera daiteke behargin multzo handi bat. Esaterako, Sokoan (Hendaia, Lapurdi), kaleratzen hasi dira aldi baterako enpresen bitartez kontratatuko langileak.
ELAk abisua eman du «beti» negoziatu behar direla erregulazio enpleguak, «eta epe tasatu batekin, adibidez, alarma-egoeraren aldia»; sindikatuaren arabera, «ez zaie inolaz ere gutun zuririk eman behar enpresei». LABek ostiralean egin zuen moduan, ELAk ere funtsezkoak ez diren jarduera guztiak gelditzea eskatu zuen atzo, «inkoherentzia handia baita etxeetan konfinamendua dekretatzea, baina lanpostuetara joateko betebeharrari eutsiz». Gobernuei ezohiko prestazio ekonomikoak eskatu zizkien: kotizazio-oinarriaren% 100eko estaldura langile guztientzat, baita langabeentzat ere.
Confebaskek, berriz, ahalik eta malgutasun gehiena eskatu du lan taldeak egokitzeko, eta alarma bukatu ondoren ere enpresek laguntza publikoa beharko dutela esan du.
Ekoizpenari eutsi dioten enpresa handiak ere badira —Gestamp, CIE Automotive, Smurfit…—, eta AHTaren lanek ere aurrera jarraitzen dute. Berantevillan (Araba), Aernnovako planta zabalik da, sindikatuek gogor kritikatu arren erabaki hori. Petronorrek ere ez du ekoizpena eten, nahiz eta telelanaz baliatu den ahal izan duen esparru guztietan.
Agertokia are larriagoa egiten du geldialdia orokortzen ari dela Europan. PSAk (Peugeot, Citroen, DS, Opel eta Vauxhall) eta Renaultek bertan behera utzi dute jarduera guztia kontinentean. Koronabirusa arazo globala da, eta ondorioei aurre egiteko erantzunek ere askoren artekoak izan beharko dute, EBko kideek beren kabuz hartzen dituztenez gain.