CAF, Irizar, Volkswagen Landaben eta Michelin Gasteiz, itxita koronabirusagatik. Langileen osasun egoera zaintzeko hartu dute neurria martxoaren 16an.

Nafarroako Volkswagen eta Gasteizko Michelin lantegien jarduera, bertan behera koronabirusagatik. Arabako Michelinek zortzi egunez itxiko du.

Behi argalen zazpi urteak ez ziren bete Atzeraldi Handian, 2008ko amesgaiztoa 2014an bukatu zelako, kopuru makroei erreparatuz gero; beste gauza bat dira hark utzitako zauriak eta min iraunkorrak. Eta behi gizenen zazpi urteak ere ez dira beteko, 2020rako hazkundea galduko delako, zantzu guztien arabera. Ekonomia modernoak bizi izan zuen aro beltzena errepikatzeko arriskua ote dagoen galdetzen hasiak dira ekonomistak eta ekonomistak ez direnak, koronabirusak eragin duen agertoki negargarria dela eta; baina ez dago erantzun segururik, aurrena osasun krisiak zenbat iraungo duen jakin beharko lukeelako erantzun emaileak, eta gaur-gaurkoz COVID-19a mendean noiz hartuko duten giltzarri hori ez dauka inork.

Alderaketak egiten hasita, baina, esan daiteke egungo osasun krisiak orduko finantza krisiak baino askoz gogorrago jo duela munduko ekonomia; kolpe latzagoa izan dela, bat-batekoa, ez progresiboa. Txinak eman zuen abisua, egia da, baina koronabirusaren hedatze global azkarrak ezustean harrapatu ditu munduko gobernu gehienak eta nazioarteko erakundeak. Ondorioa da osasun krisia gerarazteko -edo jadanik motelarazteko- indarrean jarritako neurri gogorrek, tartean pertsonen mugimenduak debekatzea, garraioak etetea eta komertzioak ixtea, erabat baldintzatu dutela ekonomiaren martxa; hainbeste ezen makina bat geratzearekin alderatu baitaiteke. Makina gelditu da kasik, gauetik egunera, eta apnea hori bukatu ondoren nor ez den ito ikusi beharko da; edo beste era batera esanda, zenbat ito diren, zenbat enpresa, zenbat autonomo, zenbat soldatapeko.

2008an baino okerrago hasi da hau, labur esanda, baina askoz hobe buka daiteke. Hori da pandemiaren krisiaren alde ona. Ekonomia ez dago kutsatua odolean, finantza sisteman alegia, Atzeraldi Handian gertatu zen moduan; ez dago kutsatua adreiluzko aktibo toxikoekin, eta ez dago kreditu krisi bat. Ez dago momentuz, eta bi-hiru hilabeteko epean osasun krisia soluziobidean jarriz gero, kolpe itzelaren ubeldurak nola osatu baizik ez da izango arazoa; osatze prozesu latza izango dela ez du inork ukatuko, baina azaleko zauriak hobe osatzen dira, lehenago edo geroaro. Eta ezin da ahaztu osatzearen ostean biziberriturik senti daitekeela eria. Susperraldi handi bat ere ezin dela baztertu urtea amaitu aurretik, alegia.

Iraupena eta oreka, bi gako

Baldintza hor dago, ordea: epe motz batean eduki behar du soluzioa osasun krisiak, ekonomia garatzen uzten ez duten neurriak bertan behera utz daitezen. Izan ere, apnea gehiegi luzatzen bada, ekonomian egiturazko kalteak agertzeko aukerak daude, eta hori gertatuko balitz, zauriak ez lirateke azalekoak, barne organismoarenak baizik. Alegia, 2008aren antzeko arazoak lituzke gaixoak, iraunkorrak.

Hori da Bruselak eta Batasuneko kideek eragotzi nahi dutena kosta ahala kosta, eta horregatik iragarri dute «malgutasun osoa» emateko prest daudela; hau da, gastu arauak eta defizit helburuak malgutuko dituela Batzordeak, Alemaniaren baimenez. Bat delako aurtengo hazkundea (%1,4 EBn) galtzea -mingarria izanda ere, arazo mugatua-, eta bestea hazkundera itzultzeko bidea erabat galtzea -sakonekoa-; ez delako gauza bera pandemiaren erronda ordaintzeko estatu kide bakoitzak milaka milioi euroko faktura bat pagatu behar izatea, eta kideren batzuk modurik gabe geratzea beren ekonomiak bideragarri egiteko.

Lehen-lehena osasuna da, bai, baina osasunaren izenean hartzen ari diren neurri ikaragarriek herrialde askoren ekonomiak krisi sakon batera eraman ditzakete, eta egoera horiek ere gizakien osasunean eragiten dute, pandemia baten beharrik gabe. Zein zaila den oreka topatzea.

Oso atzean geratu da koronabirusak ekonomiari kalte egingo ote dion zalantza. COVID-19ak euskal enpresen jardueran eragingo du, ehunka langile dituzten horietan eta autonomo bakarrekoetan ere bai; eta 2020rako aurreikusita zegoen hazkundea higatuko du, barne kontsumoa uzkurtzea espero baitute agintariek, turismoaren gainbehera tarteko. Birusa krisi ekonomiko latz baten eragilea izango ote den jakiteko, osasun krisiaren iraupena jarri du giltzarri gisa Jaurlaritzako Ekonomiaren Garapenerako sailburu Arantxa Tapiak (Astigarraga, Gipuzkoa, 1963). Baikor izan nahi du Tapiak, baina haren erantzunak zuhurtziaz beterik daude.

Ekoizpen kateak geldi daitezke Euskal Herrian gutxi barru?

Halako batean ekoizpen kateetan eragina izango dela aurreikusten dugu, baina, orain arte, ematen du gure enpresak aurreratu egin direla, eta bilatu dituztela alternatibak bere hornikuntzari eusteko, eta, gaur-gaurkoz, ziurtatuta dago osagaien hornidura hori; era masiboan, behintzat, ez da etengo emari hori, nahiz eta arazo batzuk egon daitezkeen han eta hemen.

Batik bat Txinatik datozen osagaiak behar dituen industria ez da geratuko?

Txinatik datoz bateriak egiteko zeldak; bada, Koreatik eta Asiako beste herrialde batzuetatik irits daitezke aurrerantzean. Alternatibak aurkitu behar ditugu geldi ez gaitezen. Hala ere, hornidura ez da izango gako nagusia gure enpresek koronabirusaren krisiari nola eutsiko dioten jakiteko.

Zein izango da?

Pertsonen joan-etorriaren moteltzeak ekoizpenaren jaitsiera behartu dezake, eta une zailak irits daitezke gure enpresetara, produktuak diseinatu eta egiteko prozesuan bezeroak etortzen direlako dena ongi dagoela gainbegiratzera. Ezin badira etorri, salmenta operazioak luzatu egingo dira, eta ordainketak atzeratu. Horrek finantza tentsioak eragin ditzake enpresa batzuetan.

Langileak ere kutsa daitezkeela ezin da ahaztu.

Jakina, langileak pertsonak dira, eta krisi honetan zaindu behar diren lehen-lehenak pertsonak dira. Tentuz eta zuhur jokatu behar dugu esparru guztietan, osasun agintaritzak ematen dizkigun gidak betez, eta, nola ez, baita enpresetan ere. Zorrotzak izan behar dugu, eta enpresa bakoitzak bere jarduera egokitu behar du osasun aholku eta eskaeretara. Kontua da langile bat, bi edo hiru kutsatuz gero, bere ingurukoak berrogeialdian jarri beharko direla, eta langileak faltako direla ekoizpena aurrera ateratzeko. Hori saihestu behar da. Pertsonak dira enpresaren esparruan ere gako nagusia.

Birusa zein abiaduratan zabaltzen den, horrek ere markatuko du enpresa baten gaitasuna datozen asteetan, ezta?

Jendea kutsatzen da, eta sendatu ere bai; frogatua dago; baina kutsatzea eremu batera iristen bada masiboki, gerta daiteke enpresa bat langile apur batzuekin geratzea. Hori guztia aurreikusi behar da, eta neurriak hartu lehenbailehen egoera horiek eragozteko, ahal den neurrian telelanarekin.

Kezkarako motiboak dira horiek guztiak. Esperantzarakoak ez daude?

Bai, badaude. Badirudi honek hasiera eta bukaera izango duela. Atzeratzen diren bidaiak eta enkarguak ez dira desagertzen normalean, atzeratzen baizik. Lehiakorra izateko, adibidez, makina bat erostea erabaki duen enpresak agian ez du orain erosiko, baina bai gero.

Tunelaren irteeran ez ote da susperraldi bat egongo? Errebote efektu bat?

Uste du baietz. Asiatik datozkigun albisteak egia badira, alegia, kutsatzeak asko jaitsi direla, agian une jakin batean zulora joango gara, baina ateratzen garen heinean, errebote bat egon daiteke, eta hala espero dugu, gainera.

Eta zuloan gauden bitartean zer laguntza egongo dira administrazioaren aldetik?

Enpresak itxi ez daitezen, laguntzak eman beharko ditugu, besteak beste, enpleguari eusteko. Europako Batzordeak helarazi digu orain arte estatu laguntza gisa jo dituztenak baimenduko dituztela kasu batzuetan; letra txikia irakurri beharko da, baina, dirudienez, sektore batzuetan eta baldintza jakinetan, laguntza horiei bide emango die. Guretzat, garrantzitsua da enpresa estrategikoak babesturik edukitzeko.

Gastu araua ere malgutuko da. Jaurlaritzak badu giharra abagune hori aprobetxatzeko?

Bai, inbertsioak sustatzeko giharra badugu, eta laguntzak izango dira.

Enpresa batzuk enplegu erregulazioaz ari dira. Jaurlaritza zorrotz ariko da egoera hau beren alde jarri nahi duten enpresekin?

Bai, sindikatuek kezka azaldu digute gai horren inguruan, eta enpresariek adierazi dute ados daudela. Erregulazioak egiten badira, benetakoak direla zaindu beharko da, gaixotasun hau dela haien oinarria; alegia, ezinbestean egin behar direla enpresa aurrera ateratzeko. Sindikatuek eskatu digute ondo ikuskatzeko erregulazioak, eta enpresariak ados dira, eta, onargarriak badira, azkar onartzeko eskatu digute, kalteak handitu ez daitezen.

Neurri berezi gehiago daude agendan?

Bai, proposatu digute erregulazio horiek eragindako langileei dagokienez, langabezia ez dadila has kontatzen erregulazioak irauten duen tarte jakin batean, dosierra nazioarteko egoera batek eragin duelako. Modu horretan, langileak ez luke gastatuko bere laguntza epe batez.

Haurrak etxean dira. Lan egin behar duten familientzat, beste arazo bat da.

Horientzat, eta adineko pertsonak zaintzen dituztenentzat ere bai. Zaintza horretan enpresek eta administrazioak nola lagundu dezakegun aztertzen ari gara, neurriak har daitezen malgutasunaren alorrean.

Arau batzuk malgutzeko eskatzen dute beharginek, salbuespen egoera honi aurre egiteko.

Argi dago giltzarrietako bat dela hori. Izan ere, osasun krisia pasatzen denean, tresnak baditugu ekonomia berriro suspertzeko; errazena izan daiteke hori. Kontua da denbora askoan ez irautea osasun krisiak, hala balitz ikaragarria litzatekeelako ekonomiarentzat ere; 2008koa gerta daiteke horrelako kasu batean. Baina Txinakoa ikusita, hiru hilabeteko krisia espero dugu.

2008koa gerta daiteke?

Ea… ez dut halakorik espero. Txina bueltatzen hasia da normaltasunera, eta ematen du hilabete batzuetako kontua izango dela. Hala bada, suspertzeko modua izango dugu. Egoera luzatzen bada, ordea, nazioarteko merkatuen egoerak okerrera egin dezake, eta hor arazo handiagoa legoke.

2020ko hazkundea arriskuan ote dago?

Orain berrikusiko dugu aurreikuspena, baina Confebaskek dio hamarren bat-edo gal daitekeela.

Baikorra ematen du horrek.

Eduardo Zubiaurrek esan du. Atzeraldia ez dugu ikusten orain. Jaitsiko dela hazkundea? Bai, baina zenbat jaitsiko den jakitea ez da erraza orain. Eta susperraldi azkarra egongo den esperantza ere badugu.

Turismoan, asko dago galtzeko; adibidez, enpleguak.

Bidaiak atzeratu egiten dira normalean, eta argi dago sasoi batean motelaldia egongo dela, baina gero jaso ditzakegu bidaia horiek. Aste Santuari eragingo dio egoerak, hori badakigu, baina gu ere ez bagoaz kanpora, agian barrualdean ibiliko gara, betiere azken orduko neurri zorrotzak leuntzen badira.

Uholdeak ezagutu nituen 1983an, eta hau agian okerragoa da. Orduan, nolabait, gure esku zegoen negozioa altxatzea, eta jendeak lagundu zuen, baina orain gure kontrolpean ez dagoen zerbait da». Javi Gonzalezena da esaldia, Rotterdam Txakur kaleko tabernako barran daramatzan 40 urteen eskarmentuaren lekukotza. Zalantzan egon ondoren, atzo goizean ireki egin zuen, baina eguerdirako itxita zeukan. «Irekita edukitzea alferrik da, eta gu guztion osasunarengatik egin behar dugun keinua da. Bezeroek arriskua dute, eta guk ere bai».

Goiz ezberdina izan zen Bilboko Zazpi Kaleetan. Dendetan mugimendu pixka bat bazen, baina taberna gehienak itxita esnatu ziren. 200 inguru dira guztira, eta Erronda eta Somerako isiltasuna anomalia historikotzat jo daiteke. Ostiral gauean hasi zuten bijilia, eta ikusteko dago zenbat iraungo duen. Errondaren muturretako batean Muñoz Maria kalea dago, eta, bertan, Soiz 3 taberna. Han ere pertsiana beheraino jaitsi zuen Maite Casanuevak. Ia berrogei urte daramatza ostalaritzan, eta azken seiak egungo negozioa gobernatzen. «Goikoek ez badute izurritea mozten behekook moztu beharko dugu. Zentzuak eraman gaitu ixtera, eta kalean inor ez dabil. Jendarteak ulertu du, eta ostalariok ere bai».

Osasunak arduratzen ditu tabernariak, baina baita negozioak ere. Aste osoa izan da txarra, jende gutxi ibili da, eta bart gauean indarrean sarturiko taberna ixteko agindua berandu iritsi dela uste du Gonzalezek. «Agindu ez bada ere, ixtea aholkatu izan balute… Okerrena neurri hori hartu arteko itxaronaldia izan da. Ez dakit zeren zain zebiltzan. Agintarien bultzada falta izan da, eta, azkenean, guk erabaki dugu ixtea. Ea zer datorren orain». Orain horrek etorkizun hurbila esan nahi du, eta Casanuevak argi du zeinek izan behar den hurrengo pausoa. «Ostalarientzat, ixtea ez da erraza, laguntzak behar ditugu. Gastu finkoekin behintzat: langileen gizarte segurantza, maileguak, argindarra, zergak… Ordainketa erraztu behar dute, edo, gutxienez, atzeratu».

Gonzalez eta Casanueva bat datoz halakorik ez dutela ezagutu. Hainbat tabernarirentzat, baina, egoera hau lazgarria izan daiteke. BERRIAk izena eman nahi izan ez duen beste batekin hitz egin zuen, hark ere Zazpi Kaleetan du negozioa, eta duela gutxi hartu du. «Espero dut goiz amaitzea. Hilabete bat iraungo nuke, baina bi ez. Ez, behintzat, lokalaren jabeak erraztasunak ematen ez badizkit». 3.000 eurotik gorako errenta du, eta laguntza eskatu dio hornitzaile bati.

Zazpi Kaleetako negozioen %30 dira tabernak. Beste guztiak dendak dira, eta historikoenetako bat Muñoz alkandora denda. 127 urte daramatza Bidebarrieta kalean. Atzo goizean bezero bakar bat ere ez zela sartu azaldu du Jon Larrañaga langileak. «Otsaila hilabete txarra izaten da, eta martxoan, burua altxatzen hasten garenean, etorri da kolpe hau. Aste hau hondamendi hutsa izan da. Guretzat aitaren eguneko inguruko data hauek garrantzitsuak dira». Albisteei begira pasatu zuen goiz osoa, ixteko agindua iristen zen jakiteko. «Goizago espero nuen. Jendea beldur da, eta ulertzen dugu, Baina dendariontzat garrantzitsua da aginduarengatik itxi dugula esan ahal izatea. Ikusi beharko da lege aldetik nola bideratzen den hau guztia».

Luizia Zaldibarko zabortegian: Joaquin Beltran langilearen senitartekoek Iñigo Urkullu lehendakaria kritikatu dute larunbat honetan. 2020ko martxoak 14.

Arantxa Tapia Eusko Jaurlaritzako Ekonomiaren Garapenerako sailburuak klusterreko ordezkariekin hitz egin zuen atzo, sektore bakoitzaren egoera zein den jakiteko. Oraingoz ekoizpenari eusten diote, baina antzeman dute eskariak gutxitu direla eta osagai batzuk falta direla. Horiek horrela, «ondorio latzak» espero dituztela aitortu diote Tapiari, baina bi edo hiru aste barru arte ezingo dituztela neurtu.

Klusterretako arduradunek eskaera batzuk egin dizkiete administrazioei: enpresak finantzatzeko laguntzak jasotzea, zergak geroratu ahal izatea, Gizarte Segurantzaren ordainketak atzeratzea, eta erregulazio espedienteak arintzea.

Eskolak itxi dituzte, eta fabrikak zergatik ez? Galdera hori egin diote Eusko Jaurlaritzari Mercedeseko langile batzordeko sindikatuek. Aho batez eskatu diote gobernuari eta enpresari berari itxi dezala Gasteizko lantegia, Euskal Herri osoko handiena —5.000 behargin ditu, eta beste hainbat harentzat lanean—. Sindikatuek eskatu dute produkzio osoa «berehala eteteko», argudiatuta lantegian ez direla betetzen osasun erakundeek gomendatutako baldintzak, eta materiala falta zaiela garbiketa behar bezala egiteko. Zuzendaritzak erantzun die ez duela lantegia geldituko, eta ziurtatu du osasun baldintzak betetzen direla. «Onartezina iruditzen zaigu produkzioa lehenestea langileen segurtasunaren gainetik», kexu dira langileen ordezkariak.

Itxieraren ordez, zuzendaritzak sindikatuei proposatu die aldi baterako erregulazio dosier bat egitea, eta bilera batera deitu dituzte astelehenerako. Zuzendaritzak zenbait aukera jarri ditu mahai gainean: lan erregulazioa selektiboa ala partziala egitea.

LABen eskaera

LABek ere uste du jarduera ekonomiko guztiak epe batez eten beharko liratekeela, oinarrizko zerbitzu hauek salbu: osasuna, elikadura, garbiketa, energia eta ura, helduen zaintza eta garraio publikoa. Igor Arroyo sindikatuko idazkariordeak «gertu» ikusten du zerbitzu guztiak bertan behera utzi beharreko unea, jendea etxean gera dadin. Egoera horren aurrean, proposatu du Gizarte Segurantzaren lizentzia bat sortzea, langile guztiei soldata osoa jasotzea bermatuko diena. LABen arabera, konpainientzako eta kapital errententzako zerga berezi bat sortuz finantzatu beharko litzateke hori.

LABen ustez, egoerari aurre egiteko bidea ez dira kaleratzeak, eta, aldi baterako erregulazio dosierrak aplikatuko balira, iraupen laburrekoak direla bermatu beharko lukete enpresek, eta kaltea jasandako langileek soldata osoa jaso beharko lukete.

Ahaztuta geratu dira koronabirusaren krisiak egoera ekonomikoari kalte txikia egingo ziola iragartzen zen garaiak. Pandemia zabaltzeak eta hura geratzeko estatu kide guztiak hartzen ari diren neurri bortitzek goitik behera aldatu dituzte iragarpenak. «Hazkundea erori egingo da, eta, ziur aski, negatiboa izango da aurten», adierazi du Europako Batasuneko Ekonomia eta Finantza Gaietarako zuzendariak, Maarten Verweyk. Egoera latza ikusita, gastu publikoa mugatzeko duten arauetan «malgutasun osoa» emateko prest dagoela iragarri du Valdis Dombrovskis Europako Batzordeko lehendakariordeak. Larri dabiltzan enpresei laguntza publikoak emateko aukera ere mahai gainean dago.

Otsailean, Europako Batzordeak kalkulatu zuen eurogunea aurten %1,2 haziko zela, eta EB osoa, berriz, %1,4. Udaberriko aurreikuspenak maiatzean zen ematekoa Brusela, baina aurreratu du %1 uzkurtu daitekeela BPGa aurten. 2021erako, «berreskura dezake, baina ez osoki».

Lehen kolpea aire konpainiek hartu dute, milaka hegaldi bertan behera geratu baitira, eta bigarrena ostalaritza hartzen ari da, lehenik oporretarako plan asko bertan behera geratuko direlako, eta bigarrenik tabernak, jatetxeak eta hotelak ixteko aginduak ematen ari direlako herrialde eta eskualde batzuetan. Industrian, eragina polikiago ari da antzematen, baina hasi da eskarien jaitsiera, eta hornikuntza kate globala hausten ari da enpresa askorentzat.

Ursula von der Leyen Europako Batzordeko lehendakariak onartu zuen atzo «shock handia» jasaten ari dela EBko ekonomia. Horregatik, iragarri zuen 37.000 milioi euroraino handitu duela birusaren kalteei erantzuteko funtsa. Edonola ere, Bruselak uste du estatu kideen esku dagoela neurri handienak hartzea. Astelehenean biltzekoa da eurotaldea, eta «erantzun indartsua» emango dutela iragarri du Mario Centeno talde horretako buruak. «Esku artean duguna osasun krisi bat da oraindik, baina arduragabekeria handia izango litzateke egoera hondatzen uztea konfiantza eta finantza krisi bat bilakatzeraino», esan du.

Alemaniaren ‘bazuka’

Ekonomiari laguntzeko neurriak hartu dituztenen artean Alemania bera dago. Olaf Scholz Finantza ministroak iragarri du nahi beste diru utziko diela arazoak dituzten enpresei, KfW banku publikoaren bitartez. «Hau da gure bazuka, eta egin behar dugun guztia egiteko erabiliko dugu», azaldu du Scholzek.

Azken urteetan, Alemaniak zorrotz bete du defizita zero izateko bere buruari ezarritako politika —superabita izan du 2014az geroztik—, «eta, horri esker, gure finantza publikoak oso osasun onean daude, eta adibide bat dira munduarentzat». Baina krisiari aurre egin beharrak politika hori uztera behar dezakeela aitortu du Scholzek.