Airbusek ia 3.600 milioi ordaindu behar izan zituen iaz, kontratuak lortzeko komisioak ordaintzen edo agintzen zituzten bitartekariak erabiltzeagatik jarritako salaketek aurrera egin ez zezaten.
Halaber, Sevillan (Espainia) ekoizten duen hegazkin militarraren produkzioak 1.200 milioi euroren galerak eragin dizkio. % 40 jaitsi da; aldiz, % 32 hazi zen iaz hegazkin komertzialen negozioa (6.358 milioi), eta %11 helikopteroena (422 milioi). Aldi berean, konpainiak 81.200 milioi euroren eskaerak jaso zituen, 2018an baino 55.500 milioi gehiago. Horrek lotura du Airbusek lineako hegazkinetan duen merkataritza martxa onarekin, Boeing —AEBetako aurkaria— bere historiako garairik okerrenean dagoen honetan.
Horiek hala, 6.946 milioiren mozkin operatibo garbia lortu zuen iaz, eta 3.509 milioiko kutxako fluxu librea. 1,80 euro banatuko ditu akzio bakoitzeko.
Batzordeak «arrisku arin» gisa jo zuen koronabirusaren auzia ekonomiarentzat. Uste du ondorioak izango dituela, «batik bat Txinan» eta harekin egiten den komertzioan oro har, baina «ondorio mugatuak» izango direla mundu zabalean. Edonola ere, Gentinoli komisarioaren arabera, «goizegi» da aurreikusteko zenbatekoa izango den koronabirusaren benetako eragina.
Bestalde, Txinaren eta AEBen arteko muga zergen bakea, behin betikoa ez den arren, «lagungarria izan da hein batean» ekonomiarentzako arriskuak arintzeko, Gentilonik esan zuenez. Dena den, enpresek konfiantza lor dezaten «muga bat» da oraindik ere «AEBen merkataritza politikaren inguruan dagoen ziurgabetasun handia».
Beste arrisku arin batzuk ere sartu ditu zerrendan Bruselak: Latinoamerikako gizarte egoera gaiztotua, Ekialde Hurbileko tentsio geopolitikoa, Erresuma Batuaren eta Europako Batasunaren arteko harremanaren inguruko zalantzak, eta baita klima aldaketa ere. Bruselak uste du, dena den, enpleguaren eta soldaten hazkundeak, barne kontsumoak eta inbertsioak nahiko indar izango dutela Batasunaren BPGa handitzeko, nahi baino motelago izango den arren.
Petrolioaren eskaria
Energiaren Nazioarteko Agentziak, berriz, garrantzi handiagoa eman die koronabirusaren gaixotasunaren eraginei; «gogorrak» izaten ari direla dio, eta 2020ko lehen hiruhilekoan behera egingo duela petrolio eskariak. Hala, hamar urte igaro eta gero, munduko herrialdeen petrolio eskaria apaldu egingo da. 2009an gertatu zen azken jaitsiera, finantza krisi globalaren gordinean. 2019ko lehen hiruhilekoarekin alderatuta, aurten eguneko 435.000 upel beheratuko da kopurua. Eguneko 825.000 upel izango da urte osorako hazkundea, uste baino 365.000 upel gutxiago.
2019ko zerga bilketaren kontuak ixtea zen Eusko Jaurlaritzaren Ogasun Saila, hiru aldundiak eta Eudel biltzen dituen foroaren atzoko zeregin nagusia. Eta esan daiteke azken urteetako bilerarik lasaiena izan zutela, inoizko bilketarik handiena egin baitute hiru foru ogasunek igaro den 2019an: 15.469,6 milioi euro, hots, urrian kalkulatutakoa baino 83 milioi gehiago (+%3,3).
Zenbaki horrek, ordea, ez die berdin eragin diputazio guztiei. Izan ere, Ekarpen Legea berritu gabe dago oraindik, eta, beraz, ohi bezala, Arabari eta Gipuzkoari behar baino baliabide gutxiago geratu zaizkie Jaurlaritzari egindako ekarpenen ondotik. Egokitzapenerako Funtsetik aparteko finantzaketa bat eskuratu ohi dute bi diputazioek, hori baita lurraldeen arteko oreka bermatzeko finantzen kontseiluak duen tresna: aurten, 64 milioi euro eman zaizkio Arabari, eta 73 milioi Gipuzkoari. Baina horiekin ere aski ez, eta batak 2,5 milioi eta besteak hiru milioi jasoko ditu iaz sortutako aparteko diru poltsatik.
Pedro Azpiazu Eusko Jaurlaritzako Ogasun sailburuaren hitzetan, Ekarpen Legea eguneratzeak «ez du presarik». Izan ere, egungo sistemak eta diru banaketak «ongi» funtzionatzen dute, eta aurtengo baliabideen banaketa ere «arazorik gabe» egin dute. Adierazi du, halere, berandu baino lehen adostu eta proposamena legebiltzarrera eramango dutela. Datarik ez du aurreratu, ordea.
2019an aurrekontuetan kalkulatutakoa baino 216 milioi euro gehiago jaso ditu gobernuak urtea ixtean. Azpiazuk aurreratu du diru hori «inbertsio jasangarriak» egiteko erabiliko dela, eta baimena eskatuko dio Madrili gehigarri horren beste zati bat bestelako inbertsioetarako ere baliatzeko. «Zerbait sobratzen bada, zorra txikitzera bideratuko dugu».
Sozietate zerga, behera
Errenta kanpaina onak izan du eraginik handiena bilketan, urrian aurreikusitakoa gainditu baitu hiru lurraldeetan: espero baino 47 milioi gehiago bildu dituzte denera. Gora egin du BEZ zergatik jasotakoak ere: 78 milioi gehiago, guztira. Behera egin duena, ordea, sozietate zerga da, eta azken bileran ere aurreratutakoa bete da: urrian kalkulatutakoa baino 22 milioi gutxiago bildu dituzte; 2018an baino 173 milioi gutxiago (-%11,6). «Esperotakoa zen», Azpiazuren hitzetan. 2017an egindako zerga erreformari egotzi dio beherakada hori sailburuak, zeinak 2018ko ordainketa batzuk aurreratzera behartu zituen enpresak. «%12ko jaitsiera kalkulatu genuen aurrekontuetan; beraz, esan dezakegu aurreikuspenak bete ditugula».
Bizkaian izan da bereziki beherakada hori, kalkulatu baino 30 milioi gutxiago jaso baitira denera. Unai Rementeriak nabarmendu du, hala ere, zortzigarren urtez handitu dela bilketa lurraldean —%3,3 igo da aurten—, eta datuek berretsi dutela egoera ekonomikoa «nahiko ona» dela. «Oreka eta egonkortasuna bermatzea da erakundeon eginbeharra. 2019. urteko zenbakiek horretan laguntzen dute».
Markel Olanoren iritziz, berriz, «berri ona» da ezohiko funtsa erabili behar izana. «Akordio baten ondorio izan zen, eta bere fruituak eman ditu. Egonkortasuna bermatzen du». Ahaldun nagusiak berretsi du, halaber, Gipuzkoak lehen aldiz gainditu duela «historikoki langa psikologikoa» izan den 5.000 milioi euroko helburua —%3,9 handitu da—.
Ramiro Gonzalezek ere ontzat eman ditu bilketaren datuak; batez ere, «zalantzaz» betetako urtea emaitza onekin amaitu dutelako: «2019a nota onarekin gainditu dugu». Olanoren gisara, Gonzalezek ere begi onez hartu du ezohiko funtsaren erabilera: «Herri akordio bat zen, eta hala izan da: berri ona da». Araban %1,9 egin du gora bilketak denera, eta sozietate zergan izandako gorakada nabarmendu du ahaldun nagusiak —%9,7 handitu da iazko bilketatik—.
Atzo gertatu zen hori; azken berria da, egunak joan egunak etorri obra publiko horren inguruan ezagutzen ari diren ustezko irregulartasunei buruzko azkena. Asteon jakin da, halaber, azpikontratak horrek 4.700 euroko zorra duela langileek bazkaltzen duten tabernan. Eta 4.000 inguruko beste bat, Loiolako ostatu batean; han egiten zuten lo, kanporatu zituzten arte. Orain, etxe bat alokatu behar izan dute, beharginek beraiek ordainduta. Bat izan ezik, Galiziatik, Leondik eta Madrildik etortzen dira denak. Aste osoa egiten dute, eguzkiz eguzki, 52 ordu astean, hileko 1.000 euroko soldata baten truke.
Abuztuan abiatu zituzten Altzako kiroldegiko azken faseko obrak —eraikina altxatzekoa—, eta dagoeneko lan bera egiteko —kofratzeak— beste hiru kuadrilla aritu dira aurretik. Oraingo langileek jakin dutenez, zegokien dirua jaso gabe joan ziren.
Altzan gertatzen ari denari gertutik erreparatu dio ELA sindikatuko Igor San Josek. Horretan aritu da jakin zuenetik herrialdeko beste eraikuntza publiko garrantzitsu batzuetan —besteak beste, Anoetako estadioan eta abiadura handiko trenean— antzera aritu den azpikontrata bera zegoela. «Izena aldatzen dute. Altzan, esaterako, Colaper izenarekin aritu da abendura arte, eta, ondoren, Fermin Group izenarekin, baina jabea bera da, eta praktikak ere bai».
Urtarrilaren 22an salatu zuen kasua, eta lan ikuskaritzak herenegun berretsi zuen egoera horretan beharginek ezin dutela lanik egin. Kontratu faltsutuez gain, ELAko kideak mahai gainean jarri du behargin horiek Gipuzkoako eraikuntza hitzarmenaren araberako kontratua izan behar dutela; horrek euren soldatetan eragina izateaz gain, besteak beste, kotizazio oinarrietan ere badu, %30-40 txikiagoak baitira.
Dietei buruzkoa da beste salaketa. Horrek eragin du obraren arduradun diren Altuna y Uria eta Acciona enpresek osatutako aldi baterako enpresa elkartea (ABEE) mugitzen hastea. Egunotan hainbat bilera egin dituzte azpikontratarekin, zorrak nor ordaindu zehazteko, eta atzo enpresa horien ordezkari bat aipatutako tabernan eta ostatuan izan zen, fakturak prestatzeko eskatzeko, haiekin duten zorra kitatutako dutela hitzemateko. «Gauza bat da esatea eta beste bat egitea. Guk ostiralera arteko epea eman diegu. Zor hori, langileekin dutena, eta beste irregulartasun guztiak konpontzeko; ez badute egiten, mobilizazioak abiatuko ditugu», adierazi du San Josek.
Atzerapena eta gainkostua
Donostiako Udala da auzi honetan inplikatutako beste partea: bezeroa. Kazeta honi azaldu dio komunikabideen bitartez jaso duela gertakarien berri, informazioa biltzen ari dela, eta harremanetan jarri dela ABEEarekin, egoera konpontzeko eskatzeko. Horren arabera, jokatuko du. EH Bilduren udal taldeak jakinarazi duenez, datorren asteleheneko udalbatzarrean galdetuko dio Eneko Goia alkateari gaiari buruz.
Lehen irregulartasunen berri eman zen egun berean, astelehenean, jakinarazi zuen udalak kiroldegiaren irekiera beste behin atzeratuko duela, 2021eko udaberrira arte, baina ez zuen salaketei buruzko baloraziorik egin. 2016an abiatu zituzten lanak, baina hasi eta berehala eten behar izan zituzten lurrean amiantoa aurkitu zutelako. 14 milioi eurotan esleitu zuten obra, baina, ELAren arabera, 17 milioi euro ingurukoa izango da.