Euroganberaren gehiengoaren iritziz, EBko zazpi bazkide horiek «paradisu fiskalen ezaugarriak dauzkate», eta «zerga planifikazio oldarkorra ahalbidetzen dute», hau da, bidea errazten diete enpresa handiei ogasunari ordaindu beharrekoa dezente txikitu ahal izateko.
Jeppe Kofod Danimarkako europarlamentari sozialista eta txostenaren egilea pozik agertu da ganberak dokumentua babestu duelako, eta ontzat eman du Europako Batzordeak 2017an sortutako paradisu fiskalen zerrenda beltza ere, baina salatu du motz geratzen dela zerrenda hori. «Aurrerapauso handia da arlo fiskalean lankidetzarik egiten ez duten EBtik kanpoko herrialdeen zerrenda bat edukitzea, baina, irizpide berberak erabiltzen baditugu EBko estatu kideentzat, ikusten dugu batzuek zerga planifikazio oldarkorra ahalbidetzen dutela. Gure gobernuek geldiarazi egin behar dute jarduteko era hori, bere auzokideei egiten baitie kalte».
«Bide orri bat»
Urtebetez egon dira txostena lantzen euroganberako finantza delituen batzorde berezian, Panamako paperen, LuxLeaksen eta Paradisuko paperen auziek sortutako ezinegonari erantzunez. Europarlamentuak onartu arren, txostena ez da bete beharrekoa, baina «bide orri bat» izatea nahi dute, maiatzeko bozen osteko parlamentuarentzat eta Europako Batzordearentzat justizia fiskala lehentasun politiko bat izan dadin, eta aurreko legealdian hasitako bidean sakondu dezaten.
EBk 2017an adostu eta ondu zuen munduko paradisu fiskalen zerrenda lehenengo aldiz —EBtik kanpoko herrialdeena—, baina kontua da hasieratik oso meharra izan dela zerrenda beltza. Bost herrialde baino ez zeuden joan den martxoaren 12ra arte: Samoa Estatubatuarra, Guam, Samoa, Birjina Uharte Amerikarrak, eta Trinidad eta Tobago. Beste 63 herrialde zerrenda grisean zeuden, paradisu fiskal izan arren «konpromisoa» agertu baitzuten erreformak egiteko.
Martxoaren 12an bi zerrendak moldatu zituen EBko finantza ministroen kontseiluak. Zerrenda beltzeko bostei beste hamar herrialde gehitu zizkien: Arabiar Emirerri Batuak, Aruba, Barbados, Belize, Bermuda, Dominika, Fiji, Marshall Uharteak, Omon eta Vanuatuko Errepublika. Zerrenda grisa, ostera, 63tik 34ra txikitu zuen.
Zerga oinarriak bateratzea
Txostenaren babesleek, 2017an sortutako zerrendak oinarri hartuta, esan dute zigortu egin beharko liratekeela arlo fiskalean lankidetzan aritzea ukatzen duten herrialdeak, eta proposatu dute, besteak beste, herrialdeok lizitazio publikoetatik kanpo uztea.
Euroganberak onartu du 2014az geroztik eman direla pausoak gardentasun fiskalaren inguruan eta diru zuriketen kontra, baina estatuen lankidetza eta borondate politiko falta kritikatu du, galga direlako aurrerapauso sendoagoak emateko.
Europarlamentariek gogora ekarri dute EBk urtero-urtero bilioi bat euro galtzen dituela zerga ihesaren ondorioz, eta beste 50.000 milioi euro BEZaren iruzurragatik. Salatu dute, gainera, multinazional handiek enpresa ertain eta txikiek baino askoz zerga gutxiago pagatzen dituztela eta EBko herrialdeak norgehiagoka ibiltzen direla sozietate zergak jaisten konpainia handiak erakartzeko.
Proposamen bikoitza egin dute txostena babestu duten europarlamentariek: batetik, EBn sozietate zergaren oinarri bateratu kontsolidatu bat adostea; eta, bestetik, EBko BEZaren erregimen bat ezartzea. Alabaina, legebiltzarreko kideek ez dute akordiorik lortu EBn gutxieneko sozietate zerga tipo bat ezartzeko eskatzeko.
Gainera, txostenaren babesleek Batzordeari eskatu diote «finantza polizia berri bat» sortzeko Europolen eta EBko Finantza Inteligentziaren Unitatearen barruan. Halaber, EBko «zona frankoak» —operazio jakin batzuk egiteagatik konpainiei onura fiskalak ematen dizkieten eremuak— pixkanaka-pixkanaka desegin beharra aipatu dute.
Finean, familia nekazaritza bultzatu nahi du NBEk sustatutako hamarkada horrek. «Konpromiso batzuk eskatzen ditugu, eta, era berean, nekazaritzaren etorkizuna beste bide batean jartzeko eskatzen dugu; hau da, familia nekazaritza ahal beste zabaltzeko», Zeberioren arabera. Datu gutxi batzuekin azalduta argiago gera daiteke bere aipamenaren zergatia. Mundu osoko etxaldeen %84k bi hektarea baino gutxiagoko lurrak dituzte ekoizpen propiorako. Hau da, ia gehienak ekoizle txikienak izan ohi dira. Etxaldeen %16k hedadura hori baino handiagoko lursailak lantzen dituzte, eta landarako bideratutako lursailen %76 ordezkatzen dute, SOS Faim GKEak emandako datuen arabera. Etxalde gutxi batzuek lursail eremu zabalena hartzen dute, eta, horren ondorioz, baita elikagai gehien ere: mundu osoan kontsumitzen denaren %66 sortzen dute eredu estentsiboko ekoizleek.
«Munduan, orokorrean, eredu horren alde egiten da lan, eta herrialde handientzako elikagaiak ekoizteko lursail handiak erosten dituzte garabidean dauden herrialdeetan». Hori guztia jakinik, beste nekazaritza eredu bat bultzatu nahi du NBEk sustatutako familia nekazarien hamarkadak, eta hori lortzeko bidean garatu beharreko estrategia eta lan ildoak eztabaidatuko dituzte Derion ostiralera arte. «Munduarentzat, gainera, askoz ere bideragarriagoak dira ekoizpen txikiak dituzten nekazariak, isuri gutxiago sortzen dituztelako, eta, ondorioz, jasangarriagoak ere badira gure planetarentzat». Horregatik, Zeberiok uste du beharrezko baliabide bat izan daitekeela klima aldaketaren erronkari eusteko ere.
Lan baldintzak hobetu
Baratze baten atzean familia bat duen eredua bultzatu nahi du NBEk hamarkada hori abiatzen denean. Batetik, bideragarriagoa delako, baina, bestetik, gazteentzako etorkizuneko enplegua izan daitekeelako, eta emakumeak ahalduntzeko ere balio dezakeelako. Baina horretarako, lan baldintzek ere hobera egin beharko dute. Izan ere, munduan gaur egun 800 milioi pertsona daude desnutrizio egoeran, eta horien %80 landa eremuetan bizi dira. Horregatik, nekazari horien lan baldintzak hobetzeko konpromisoa eta inbertsioak egiteko eskatu die NBEk mundu osoko herrialdeetako gobernuei.
Inbertsio horiek, ordea, herrialde jakin batzuetan egin dira, batez ere, eta, gainera, nekazaritza eredu estentsiboak bultzatzeko izan dira. SOS Faimen datuen arabera, 1997. eta 2016. urteen artean 5.500 milioi dolar inbertitu ziren nekazaritzan OCDEn iritziz aberatsak ziren herrialdeetan, eta 1.931 milioi dolar, berriz, garabidean diren herrialdeetan. Herrialde behartsuetan, aldiz, OCDEk 116 milioi dolar inbertitu ditu hogei urtean nekazaritza sustatzeko.
Egoerari buelta eman, eta 2050. urterako munduan kontsumitzen diren elikagai denak familia nekazaritzako jatorria izan dezaten nahi dute eredu hori sustatzen duten erakunde eta elkarteek. Hori lortzeko, datorren hamarkada erabakigarria izango da.
Txina da azken urteetan energia berriztagarriak zabaltzeko ahalegin handiena egin duen herrialdea, baina haren ekonomia bizkor hazten denez (%6,5) ikatz gehiago kontsumitzen du, eta, horren eraginez, %2,5 handitu ditu CO2 isurketak. AEBetako eguraldiak ere izan du zeresana.
Europak izkin egin dio goranzko joerari, eta gai izan da energia kontsumoa orekatzeko (+%0,2) eta atmosferara CO2 gutxiago isurtzeko (-%1,3).
2015ean eta 2016an, ikatzaren kontsumoak behera egin zuen, baina azken bi urteetan gorantz hasi da berriro (+%0,7, 2018an). Hazkunde hori Asian pilatu da, historikoki ikatza gehien kontsumitu duten beste eremuetan beheraka baitoa energia iturri gisa.
Gaur egun, Txinak erretzen du munduak kontsumitzen duen ikatzaren erdia. Etxeetan eta industrian gero eta gutxiago erabiltzen dute, baina argindarraren eskaera handia izateak zentral termikoetan %5,3 gehiago kontsumitzea eragin du.
IEAk nabarmendu du ikatzaren kontsumoak hazkunde «esanguratsua» izan duela Indonesian, Vietnamen, Filipinetan eta Malaysian, baina munduko kontsumoaren hazkundean pisu handiagoa izan du Indiaren bilakaerak: %7 hazi da hango ekonomia, eta horrek %5 handitu du ikatz kontsumoa; izan ere, besteak beste, munduko altzairugile handienetan bigarrena bilakatu da, Txinaren atzetik.
AEBetan gertatu denak kontraesana dirudi: Donald Trumpen gobernuak sutsuki defendatu ditu ikatz meategiak, baina, ikatza erre beharrean (-%4), argindar konpainiek gas naturalera jo dute eskariari aurre egiteko (+%10), merkeagoa delako eta ikatza erretzen duten zentral termikoak ixten jarraitzen dutelako. Orain, ikatzak argindarraren %29 sortzen du AEBetan, kopururik txikiena datuak biltzen dituztenetik.
Europan ere gain behera doa ikatza. Iaz %2,8 txikitu zuen kontsumoa, eta, lehen aldiz, Alemanian argindar iturri nagusi izateari utzi zion, berriztagarrien mesedetan. Herrialde hartako azken ikatz meategia itxi zuten iaz.
Trantsiziozko energia iturria deitzen diote askok gas naturalari, ikatzaren eta petrolioaren arotik energia berriztagarrien arora pasatzeko modua emango duelakoan. IEAk bat egin du baieztapen horrekin, esan baitu gas naturalaren kontsumo hazkundearen bosten bat ikatza ordezkatzearen ondorio dela.
2018. urtean %4,6 handitu zen gas naturalaren kontsumoa: 3.928 milioi tona petrolio baliokide izatera iritsi zen. 2008tik 2010era, krisiarekin, jaitsi egin zen kontsumoa, baina ordutik gorantz doa. Gainera, hazkunde erritmoa bizkortzen ari da: %3 handitu zen 2017an, eta batez beste %1,5 aurreko bost urteetan.
AEBetan handitu zen gehien gas kontsumoa (+%10,5), eta, neurri batean, eguraldiaren ondorioa izan zen: negu hotzean berogailuak gehiago behar izan zituzten, eta uda beroan, aire egokitua. Beste arrazoia prezioa da: fracking bidez ustiatzen diren putzuak gas asko ari dira produzitzen, eta nahiko merke; gasak ikatza ordezkatu du argindar iturri nagusi gisa (%34).
Txinak ere gas naturalaren aldeko apustua egin du. Zeru Urdina Irabazteko Hiru Urterako Planak mugatu egiten du etxeetan eta lantegietan ikatza erretzen duten berogailuak erabiltzea, eta argindarra sortzen ere gehiago erabiltzen du. Horren ondorioz, munduko gas inportatzaile nagusia bilakatu zen iaz, eta %17,7 handitu zuen kontsumoa.
Ekialde Hurbileko eta Afrika iparraldeko herrialde ekoizleetan ere petrolioa ordezkatzen ari da argindarraren sorkuntzan.
Goranzko joera horrek Europan izan du salbuespena (-%1,9); IEAk uste du urteko azken hilabete epelek izan dutela zerikusia.
Azken urteetako joerari eusten badio, petrolio kontsumoak eguneko ehun milioi upelen muga hautsiko du 2019. urtean. 2018an atarian geratu zen, 99 milioi upelekin. Mugatik gertuago gera zitekeen iaz, baina upelaren garestitzeak kontsumoaren gorakada (+%2,3) moteldu zuen, IEAk nabarmendu duenez. Berriro ere AEBak (+%3,7), Txina (+%3,5) eta India (+%4) dira gorakadaren eragile nagusi. Europan, berriz, kontsumoa oso gutxi igo da (+%0,2), eta herrialde batzuetan nabarmen txikitu (%5,4 Alemanian).
Erregai fosilen kontsumoak gora egin izanak berriztagarrien porrota irudika lezake, baina energia horren ekarpena %4 handitu zen iaz. Arazoa da hazkunde horrek eskari berriaren laurdena baino ez duela betetzerik izan, eta energia sorkuntzaren %15 baizik ez dela oraindik.
Argindarraren ekoizpenean, berriz, berriztagarrien ekarpena positiboagoa da: eskari berriaren %45 bete zuen. Elektrizitatearen %25 sortzen da gaur egun iturri berriztagarrietatik —%18 zen 2000. urtean—, eta iturri horiek hazi dira gehien azken urtean: +%31 eguzki energia fotovoltaikoa, +%12 eolikoa, +%7 biomasa, +%3 hidroelektrikoa…
IEAk berak dio gorakada hori ez dela nahikoa baldin eta klima aldaketaren helburuak beteko badira. Haien kalkuluen arabera, iturri berriztagarriek argindarraren bi heren hornitu beharko dituzte 2040rako.
Txina eta Europa dira aitzindariak energia berriztagarrien garapenean. Kontinente zaharrak egin zuen berriztagarrien hazkundearen %25, eta Txinak, berriz, %40.
Berriztagarrien hedapena oso orekatua izan da: 136 TWh gehitu ditu fotovoltaikoak, 132 TWh eolikoak eta 129 TWh hidroelektrikoak.
IEAk energiaren eraginkortasunari ere erreparatzen dio. Hau da, zenbat energia behar den barne produktu gordinaren unitate bakoitzeko. Urtetik urtera hobetzen ari da aldagai hori, baina hobekuntzaren erritmoa astiroago doa orain. 2015ean %3 jaitsi zen; 2017an, %1,9; eta 2018an, %1,3 baizik ez. Agentzia kezkatuta azaldu da, eraginkortasunaren hazkundeak bere kalkuluen arabera azkartu beharko lukeelako garapen jasangarri bat lortze aldera.
Energiari lotutako CO2 isurketak inoizko handienak izan ziren iaz: 33,1 gigatona. Kopuru erlatiboetan, 560 megatona handitu ziren isurketak, gutxi gorabehera urtero abiazioak atmosferaren kutsatzeari egiten dion ekarpena.
Bilakaera kezkagarria da. Izan ere, isurketak nahiko egonkorrak izan ziren 2014tik 2016ra, urte haietan munduko ekonomiak hazkunde tasa handiak izan zituen arren. «Energia eraginkortasunean izandako hobekuntzek eta karbono isurketa txikiko teknologien hedapenak gutxitu zituen isurketak, ikatzaren eskaria jaitsi baitzuten», azaldu du IEAk. Joera hori hautsi da azken bi urteetan. BPGak hazten jarraitzen du, batez ere Txinan eta Indian, baina CO2 isurketek gora egin dute 2017an eta 2018an. Horren ondorioz, batez beste 407,4 ppm izan ziren atmosferan joan den urtean, 2017an baino 2,4 ppm gehiago. Industria iraultzaren aurretik, 180 eta 280 ppm izan zirela kalkulatu dute.
CO2-aren %30 inguru ikatza erretzen duten zentral termikoek isurtzen dute atmosferara. Europan eta Ipar Amerikan zentral horiek ixten ari dira, baina ez, ordea, Asian. Gainera, kontinente horretako zentralek hamabi urte baizik ez dituzte batez beste, eta, pentsatzekoa denez, urte asko egongo dira oraindik zabalik —40 urte iraun ohi dute batez beste—.
IEAren txostenak esan du isurketek are gehiago egin zezaketela gora, argindarraren ekoizpenaren zati bat ikatzetik gas naturalera igarotzen ari baita, Txinan eta AEBetan batez ere. Trantsizio hori gabe, «isurketak %15 gehiago ugarituko ziren».
