Langileek osatzen dute enpresa bat, ordea. Akzioen balioa gorantz zihoan, eta langileen asebetetze maila, aldiz, beherantz. Autonomo gisa funtzionatzen zuten Ryanairreko pilotuen %70 inguruk, eta enpresak uneko beharren arabera kontratatzen zituen; lantaldearen kostuen zati handi bat aurrezten zuen hala. Pilotu askok, ordea, beste konpainia batzuetara alde egin zuten —Norwegian prezio apaleko konpainiara nagusiki—, lan baldintza hobeen bila. Bertan behera gelditu ziren 20.000 hegaldi baino gehiago 2017ko urrian, eta 25 milioi dolar galdu zituen konpainiak. Hala hasi ziren gaurdaino iraun duten lan gatazkak.
Azken grebetara aurtengo abuztuan eta irailean deitu dute Europako lau herrialdetan: Erresuma Batuan, Irlandan, Espainian eta Portugalen. Espainian eta Portugalen argia da arrazoia: Ryanairrek iragarri du Las Palmasko, Tenerife Hegoaldeko eta Lanzaroteko (Kanaria uharteak) baseak itxiko dituela; baita Farokoa ere (Portugal), eta, agian, Gironakoa (Herrialde Katalanak). Neguan gertatuko da hori, urtarrilaren 8an.
Zenbait langileren kaleratzea ekarriko du erabakiak. Pilotuek oraindik grebarik iragarri ez duten arren, Espainiako kabinako tripulatzaileek lanuzteak egingo dituzte iraileko zenbait egunetan —1, 2, 6, 8, 13, 15, 20, 22, 27 eta 29—. Ondorioak izan zitzakeen grebak Forondako aireportuan —lotura du Tenerife Hegoaldeko aireportuarekin—, baina Espainiako Sustapen Ministerioak %100eko gutxieneko zerbitzuak ezarri ditu Kanaria uharteetara doazen hegaldietarako. Sindikatuek salatu dute Espainiako Gobernuak beste behin Ryanairren alde egin duela erabaki horren bidez.
Lehendik ere bildu ziren kabinako tripulatzaileen ordezkari USO eta Sitcpla sindikatuak Ryanairrekin, baina ez zuten arrakastarik izan. Jairo Gonzalo USOko ordezkariak komunikabideei adierazi zienez, «datuak esku artean dituztela eta baseak ixteko benetako arrazoiekin agertzen ez diren bitartean, eutsi egingo diogu greba deialdiari». Bilera horretan bilduta zeudela, Ryanairrek baseak ixteko erabakiaren berri eman zien langileei.
Erresuma Batuan eta Irlandan lehenagotik datozen arazoek bultzatu dituzte pilotuak protestara. 2018an Balpa izan zen enpresak errekonozitu zuen lehen sindikatua, Erresuma Batuko Ryanairren pilotuek osatua. Sindikatua onartu bai, baina lan baldintzak hobetzeko ezer gutxi egitea egozten diote sindikalistek aire konpainia irlandarrari. Hori dela-eta egin zuten 48 orduko geldialdia abuztuaren 22 eta 23an, eta gehiago egingo dituzte irailaren 2tik 4ra.
Irlandan ez zen posible izan greba egitea abuztuan: epaitegiek ez zieten baimenik eman greba egiteko asmoa zuten 180 pilotuei. Lanuztea egiteko arrazoirik ez zegoela argudiatu zuen Ryanairrek epaitegietan —salaketa bera egin zuen Londresen, baina ez zioten arrazoirik eman—. Balpa eta Ialpa sindikatuek adierazi dute «beste hegazkin konpainia batzuetako pilotuen pareko akordioak» nahi dituztela, eta salatu dute enpresak negoziatu beharrean bide judizialera jo duela.
Kaleratzeen arrazoiak
Guztira, 500 pilotu eta kabinako 400 tripulatzaile kaleratuko ditu prezio apaleko aire konpainiak; 2020rako, beste 600 langile kaleratzea aurreikusi du. Michael O´Learyk, Ryanairreko ugazaba polemikoak, kritikatu egin ditu langileek grebak egiteko aukeratutako uneak, enpresak beste arazo batzuei aurre egiten nahiko lan duela eta. Bi arrazoi eman ditu murrizketa horiek egiteko.
Batetik, 30 Boeing 737 MAX hegazkinen eskaria egina du Ryanairrek, baina oraingoz modelo horrek ez du hegan egiteko baimenik, duela hilabete batzuk jazotako bi istripu tarteko. Sindikatuen arabera, ez da baliozkoa arrazoi hori, martxotik baitaude geldirik 737 MAXak. Ryanairrek eskaria datorren urterako jasotzeko esperantza du.
Bestetik, akordiorik gabeko brexit-ak enpresan izan ditzakeen ondorioek ezegonkortasuna sortu dutela adierazi du O´Learyk. Hein handi batean, Irlanda eta Erresuma Batua lotzen dituzten hegaldiak egiten ditu Ryanairrek.
Arazo horien ondorioz, %21 txikiagotu zaizkio irabaziak aurtengo lehen hiruhileko fiskalean —apiriletik ekainera—. Boeingen hegazkinak eta brexit-a erabakigarriak izan dira denbora horretan, eta, ondorengo hiru hilabeteetan, lan gatazkak izango dira Ryanairren ekonomiaren mehatxu nagusia.
Ez da lehen aldia. 2018 hasieran sortu ziren Ryanarreko langileen lehen sindikatu independenteak. Egoera ez zen asko aldatu, eta pilotuek zenbait lan baldintza aldatzeko eskatu zuten: hobekuntzak pentsio planetan eta aseguruetan; gurasotasuna uztartzeko erraztasunak; eta soldata egitura «justu eta garden bat». Horretan dihardute oraindik ere.
Beste gatazka bat
2018ko uda gogorra izan zen O’Learyren konpainiarentzat. Grebak egin zituzten langileek zenbait herrialdetan, eta Ryanairren irabaziak azken lau urteetako txikienak izan ziren. Hala iritsi dira zenbait hitzarmen kolektibo azken bi urteetan.
Espainian, adibidez, auzitara jo zuen pilotuen Sepla sindikatuak, eta urrian sinatu zuen akordioa enpresarekin; adostu zuten pilotuen kontratuak Espainiako legedira egokitzea. Langile oinarri finko batek, ordea, aire konpainia irlandarrari ez dio ahalbidetzen giza baliabideen kostuak kontrolatuta edukitzea, lehen ez bezala. O’Learyk berak onartu du: «2019ko urtarriletik ez du inork utzi lanpostua». Eta hori arazo bat da.
Enpresako kontseilari nagusia bera hasi da gainbehera «sufritzen»: soldata finkoa %50 murriztu diote, milioi bat eurotik —guztira 3,73 milioi irabazi zituen 2018an— 500.000ra. Halere, ekonomikoki osasuntsu dago oraindik Ryanair: 1.000 milioi euro baino gehiagoko irabaziak lortu zituen 2018an.
Irabazi horiek langileen eta bezeroen eskubideetan murriztuz lortzea garesti ordaintzen ari da orain Ryanair. Orain ere, ez dira gutxi greben eraginez hegan egin ezinda geratu eta ordainetan inongo diru saririk jaso ez duten bezeroak. Kostu apaleko hegazkin konpainiari urrezko egunak amaitu zaizkiola dirudi.
LABek azaldu duenez, langilea Kuluxka konpainian lanean ari bazen ere, berez egoitza Kordoban (Espainia) daukan Recacor enpresarentzat egiten zuen lan. Sindikatuak, hain zuzen ere, salatu du azpikontratazioak eta prekaritateak heriotza eragiten dutela, eta gogora ekarri du urtea hasi zenetik Euskal Herrian 30 pertsona hil direla lanean ari ziren bitartean.
Nasser Qudwa Palestinako Atzerri ministro eta NBEko enbaxadore ohiak «kolonietan edo Israelen interesen alde» lan egiten duten enpresei boikota egiteko eskatu du, baita horien «aurkako neurriak» hartzeko ere. «Nazioarteko legedia urratzen du edozein konpainiak lurralde okupatuan negozioa egiteko saiakerak».
Ez ditu eskariak soilik egin, ordea, Atzerri ministro ohiak. Espainiako Gobernuarekin izandako harremanak emaitzarik ematen ez badu, ez du baztertu Espainiako epaitegietara jotzea, ezta nazioarteko erakundeetara jotzea ere.
Bestalde, Boikota, Desinbertsioa, Isunak (BDS) mugimenduko koordinatzaile Jamal Jumak Eferi adierazi dionez, «harritu egin gintuen enpresa hori Euskal Herrikoa izateak, Palestinako herriarekiko elkartasun handia baitago han».
Horren adibide da CAFeko langile batzordea. Beharginek aurtengo urtarrilean adierazi zioten enpresari zer jarrera zuten Jerusalemgo lanaren inguruan, proiektuaren lizitaziorako lehiaketara aurkeztu zenean: «Ez dugu nazioarteko legezkotasunaren aurka doazen lanetan parte hartu beharrik». Zehaztu zutenez, «proiektua legez kontrakoa da; bai trazatuagatik, bai diskriminatzailea delako, Palestinako lurretan kolonoek modu esklusiboan erabiltzeko izango baita». PAEk eskertu egin zien euren jarrera langileei.
Eztabaida ez da ideologikoa soilik. Jamal Jumak Jerusalemgo lehen tranbia egin zuten Alstom eta Veolia frantziarrak jarri ditu adibide gisa. Palestinaren aldeko mugimenduek 2008an hasi zuten Jerusalemgo tranbiari boikot egiteko kanpaina. Hurrengo urteetan, aipatutako bi enpresak proiektu horretatik atera ziren, eta, Jumaren arabera, eginiko presio kanpaina gogorrak «18.000 milioi euroko galera» eragin zion Veoliari: Israelekin eginiko kontratuek beste zenbait proiektutatik at utzi zuten. CAFek atzera egiten ez badu, «haren aurkako nazioarteko kanpaina zabal bat» hasiko dutela ere esan du aktibistak.
Orain arte atzera egin ez duten gutxietako bat izan da CAF; lehiakide bakarra zuen lizitazioaren azken fasean. Beren hautagaitzak kendu zituzten Alstom frantziarrak, Siemens alemaniarrak eta Bombardier kanadarrak.
Proiektu garrantzitsua
Palestinarrei kendutako lurraldean egin nahi du tranbia Israelek. NBEren ebazpenek diotenaren aurka, Jerusalem ekialdea eta Zisjordaniako hainbat kolonia batu behar ditu tranbia horrek.
CAFek abuztuaren 8an jakinarazi zuen berak eta Israelgo Saphir eraikuntza enpresak sortutako TransJerusalem J-Net Ltd partzuergoak egingo duela tranbia; haren kudeaketaz ere arduratuko da. Dirutza irabaziko du trukean: operazioaren guztizko zenbatekoa 1.800 milioi euro baino gehiagokoa da, eta, horietatik, 500 milioi inguru zuzenean dagozkio Beasaingo tren konpainiari.
Zehazki, Linea Berde berrian ibiliko diren 114 Urbos tranbia egingo ditu, eta gaur egungo Linea Gorrian zerbitzuan dauden 46 unitate zaharberritu. Halaber, CAFen esku geratuko dira linea seinaleztatzea, energia eta komunikazio sistemaz hornitzea, eta proiektua integratzea. Bi lineen kudeaketaz eta mantentze lanez ere arduratuko da Beasaingo enpresa.
Preseski, normaltasunetik oso urrun zegoen Grezia 2015eko ekainean. Eurogunearen une kritikoenaren protagonista izan zen herrialdea: sekula ikusi gabeko beso borroka gogorra egin zuten Atenasek eta Bruselak —ordura arte inoiz ere ez zen benetan planteatu euroa hautsi zitekeenik—, eta Europak irabazi zuen.
‘Grexit’-aren garaian
Syrizaren gobernuak ez zuen onartu nahi troikak mahai gainean jarritako hirugarren austeritate erreskatea, baina Greziaren finantzak hari batean zeuden. Zirt edo zart egin behar zuen, eta Alexis Tsiprasen gobernuak erreferendum batera deitu zuen erreskatea bai ala ez galdetzeko. Hein batean, euroa bai ala ez bilakatu zen galdeketa, Alemaniak ere lehen aldiz posibletzat jo baitzuen Grezia eurotik ateratzea.
Gainera, erlojuaren kontrako beso borroka bat izan zen: 2015eko ekainarekin amaitzekoa zen bigarren erreskatea, Atenasek 1.600 milioi euro bueltatu behar zizkion NDF Nazioarteko Diru Funtsari hilabetea amaitzerako, eta 6.700 milioi euro EBZri uda amaitzerako.
Greziak ez zeukan diru hori, banka likidezia maila oso larrian zeukalako, kapital ihes etengabean 2014ko udazkenetik —kapital ihesa 30.000 milioi eurotik gorakoa zen 2015eko udaberrirako—, eta EBZren larrialdiko likidezia lerroak mantentzen zuen bizirik.
Erreferenduma uztailaren 5ean zen egitekoa, eta oso posible zen herritar eta konpainia askok, grexit-aren beldur, kolpean diru asko ateratzea atzerrira bidaltzeko galdeketa baino lehen. Kapital ihes masiboa eragozteko ezarri zuen Atenasko gobernuak kapital kontrola, galdeketa baino lehen banka gehiago ez hondoratzeko. Erabaki zaila zen, ordura arte eurogunean bakarrik Zipren ezarri baitzen corralito-a, 2013an, eta gertaera hark eurogune osoan eragin zuen izu larria.
Greziako corralito-ak hiru aste iraun zuen: bankuak itxita egon ziren ekainaren 29tik uztailaren 20ra. Pertsona bakoitzak egunean 60 euro bakarrik atera zitzakeen kutxa automatikoetatik. Burtsa ere itxita egon zen hilabetez.
Arnasa enpresentzat
Erreferendumean ezetzak irabazi zuen, baina Tsiprasek bira kopernikarra eman zuen: bozetara deitu zuen, berriro irabazi, eta hirugarren erreskatea onartu zuen, austeritatearen faktura eta guzti.
Hiru aste iraun zuen corralito-ak, baina lau urte iraun dute, era batera edo bestera, kapital kontrolek gaur arte. Gobernua pausoz pauso joan da ezabatuz kontrolak: esate baterako, kutxa automatikoetan dirua ateratzeko mugak 2018ko urrian ezabatu zituen erabat.
Baina gaur arte indarrean jarraitu dute lau kontrolek. Greziako enpresek ezin izan diete atzerriko bezeroei egunean 100.000 euro baino gehiago ordaindu; greziarrek ezin izan dute atzerrirako bidaietan 10.000 eurotik gora eraman eskudirutan; herritarrek ezin izan dute atzerrira 4.000 eurotik gora bidali bi hilean behin; eta debekatuta zeukaten atzerrira ordainketak egitea bitxiak, artelanak, material pornografikoak eta zorizko jokoak pagatzeko.
Azken kontrolok ezabatzea arnasa da enpresen nazioarteko jarduera normalizatzeko eta aurrezkiak dituzten herritarren egunerokoa arintzeko. Nazioarteko inbertsioak erakartzea da gobernuaren azken helburua, hazkunde ekonomikoa sustatzeko.
Datu makroekonomikoen hobekuntza ekarri dute Tsiprasen gobernuaren murrizketek eta erreformek, baina aldagai asko dira corralito eta krisi aurrean baino okerragoak. Besteak beste, estatuak azpiegitura gako dezente pribatizatu behar izan ditu —Pireoko portua eta hainbat aireportu, esate baterako—; zor publikoa 2015ean baino ia 23.000 milioi euro handiagoa da —334.571 milioi euro guztira, BPGaren %181—; eta hiru herritarretik bat (%35) pobrezia edo gizarte-bazterketa arriskuan dago. Horra hor normaltasun berria.
