WASHINGTON. Kristalina Georgievak Nazioarteko Diru Funtseko zuzendari izateko traba bat gainditu du. Izan ere, NDFko buruzagitzak onartu du 189 kideen artean bozkatzea ea onartzen ote duten 65 urtetik gorakoak erakundeko zuzendari hautatzea. Georgieva bulgariarrak abuztuaren 13an gainditu zuen adin hori. Europako Batasunak proposatu du Georgieva; ohituraz, europarrek hautatu dute NDFko burua. Christine Lagarde orain arteko zuzendariak EBZ gidatuko du.

Langileen matxinada hedatzen ari da Ryanairren. Erresuma Batuko pilotuek bigarren greba eguna egingo dute gaur, lan itun bat eskatzeko. Greba irailaren hasieran jarraitzekoa da, eta baliteke bat egitea Espainiako pilotuek egin lezaketenarekin. Atzo, Sepla pilotuen sindikatuko kideen %90ek baimena eman zieten beren ordezkariei «legezko neurri guztiak» hartzeko Irlandako konpainiak iragarri dituen bostehun kaleratzeak eragozteko. Grebek eragin handia izan lezakete euskal herritarrentzat ere, Ryanairrek hegaldiak baititu Forondan, Miarritzen eta Loiun, baina baita inguruko aireportuetan ere.

Europa barruko hegaldietan bidaiari gehien garraiatzen dituen aire konpainia da Ryanair, baita errentagarriena ere. Baina azken urteetan ez du gatazkei ihes egiterik izan. Iaz, lehen aldiz, Ryanairreko herrialde askotako langileek greba koordinatu bat egin zuten. Helburua zen Irlandako konpainiak bete zezala herrialde bakoitzeko lan legedia, eta ez baliatzea baldintza murritzeneko barrutiak bere langileei ahalik eta gutxien ordaintzeko.

Herrialde batzuetan Ryanairrek amore eman behar izan zuen, baina beste batzuetan ez. Azken horien artean dago Erresuma Batua, Ryanairren negozio eremu nagusia. Protesten ondoren, konpainiak onartu zuen bere langileak sindikatuetan antola zitezela. Ez du, ordea, haiekin traturik itxi, eta Balpa pilotuen sindikatuak grebara deitu bere kideak, lan itun baten alde. Irlandan ere lanuzte batera deitu zuten, soldata igoerak eskatzeko.

Ryanairrek auzitegietara eraman zituen bi grebak. Irlandan, epaitegiek arrazoi eman zioten, baina ez, ordea, Erresuma Batuan. Atzo izan zuten lehen greba eguna, eta konpainiak ziurtatu zuen eragin txikia izan zuela, grebalariak gutxi izan zirelako eta pilotuak aurkitu zituelako hegaldi guztietarako. Gaur izango dute bigarrena, eta irailaren 2an eta 4an jarrai lezake protestak.

Baliteke hiru egoitza ixtea

Irailerako greba batera deitzeko atarian dago Espainiako pilotuen sindikatu nagusia ere, Sepla; Ryanairreko hamar pilotutatik bederatzik babesa eman diote halako protesta bat egiteko. «Ulertzen dugu greba dela geratzen zaigun bide bakarrenetako bat; Ryanair oso konpainia gogorra da negoziatzeko. Legeak beren kasa egiteko eskubidea dutela uste dute», ziurtatu dio Francisco Gomez pilotuen ordezkariak Europa Press agentziari. Egingo balute, kabinetako langileen grebarekin bat egingo lukete, hamar egunez lana uzteko asmoa iragarri baitute; irailaren 1ean eta 2an izango dituzte lehen greba egunak.

Kasu horretan, grebaren bitartez eragotzi nahi dute Ryanairrek bostehun langile kaleratzea. Izan ere, Irlandako konpainiak iragarri du itxi egingo dituela Kanariar Uharteetan dituen bi baseak (Tenerife Sur eta Las Palmas), eta agian berdin egingo duela Gironakoarekin (Katalunia). Guztira, bostehun pilotu eta kabinako laurehun langile bota nahi ditu Europa osoan.

Michael O’Leary Ryanairreko buruaren arabera, kaleratzeen bidez hainbat arazori egin nahi diete aurre: batetik, brexit gogorra gertatuko balitz, arazoak izan litzake Erresuma Batuko eta EB arteko hegaldietan; bestetik, hegazkin eskasia izan lezake, eskatutako Boeing 737 MAX hegazkinak ez zaizkiolako iristen ari, hegan egiteko debekua baitute iaz eta aurten izandako istripuak direla eta.

Ryanairrek ziurtatu du Tenerifeko egoitza ixteak ez duela eraginik izango Forondatik hara doan hegaldian, baina sindikatuek ez dute iritzi bera.

Gobernu Batzordeak onetsi du % 1,1eko eguneratzea aplikatzea Udalaren 2020rako tasa eta zergetan. Udal tasa eta zergetarako proposamenaren berritasun nagusiak.

GETARIA. Kalte material handiak eragin ditu sute batek Agerre Berri gaztandegian, Getariako Askizu auzoan (Gipuzkoa). 400 ardi zeuden ukuiluetan, eta haietako hamabost hil ditu, eta milaka gazta erre. Suhiltzaileek uste dutenez, butano bonbonen leherketek piztu zuten sua, astearte arratsaldean.

Hasieran burutazio soil bat zirudienak, Donald Trumpen beste ateraldietako bat, gatazka diplomatikoaren maila iritsi du, oraingoz. Asteazken gauean, AEBetako presidenteak Twitter bidez jakinarazi zuen bertan behera utzi zuela Danimarkara irailaren 2an egin behar zuen bisita ofiziala: «Danimarka oso herrialde berezia da, jende izugarriarekin, baina ikusita Mette Frederiksen lehen ministroak ez duela interesik Groenlandiaren salmentaz hitz egiteko, atzeratu egingo dut hemendik bi astera hitzartuta genuen topaketa». Bigarren txio batean, Trumpek Frederikseni eskertu egin zion garbi hitz egitea, horrela aurreztu egin direlako bisitak bi herrialdeentzat zekartzan «gastu eta ahalegin guztiak».

Egia da Frederiksenek argi hitz egin zuela igandean, Groenlandian zegoela. Trumpen proposamena «zentzugabekeriatzat» jo zuen, uhartea ez baitago salgai. «Groenlandia ez da danimarkarra, Groenlandia groenlandiarra da. Benetan espero dut hau ez izatea serio esandako zerbait».

Bazirudien, dena den, lehen ministroaren hitz gogorrak ez zirela urrunago joango; aste hasieran bertan, Artikoko herrialdean Trump Dorre bat jartzearekin txantxa egin zuen AEBetako presidenteak. Baina egun bat geroago, nonbait, gauzak serio jarri dira, AEBek NATOko eta Irakeko gerrako aliatu bati itsuskeria egiteraino.

Trumpek bisita ofiziala bertan behera uzteak ez du abegi onik izan Danimarkan; gobernuko iturriek zeharka haserrea agertu dute, eta errege etxeak «ezustea» dela esan du. Oposizioko alderdiek hitz gogorragoak izan dituzte, «errespetua» eskatuz. Frederiksen lehen ministroak gauzak baretzeko asmoa agertu du, elkarrizketarako deia eginez eta bisitarako gonbita oraindik hor dagoela esanez.

Bertan behera gelditutako bisitan, Trump Groenlandiako gobernuburu Kim Kielsenekin biltzekoa zen, eta, printzipioz, bai harekin eta bai Danimarkako buruzagiekin, NATO zuten hizpidea. AEBek ekarpen handiagoa eskatzeko asmoa zuten, beharbada Groenlandian AEBen bigarren hegazkin base bat ezarraraziz.

Lur arraroak

Baina joan den astean jakin zen AEBak Groenlandia erosteko aukera aztertzen ari zirela. Eta hasieran txantxetarako bidea eman bazuen ere, ideia astiroago aztertuta, Artikoko irlak izan dezakeen balioari begira, Trumpena burutazio huts bat baino gehiago izan daitekeela ondoriozta daiteke. Zertarako nahi lukete AEBek Groenlandia?

2,2 milioi kilometro koadroko irlaren lur azpian egon daiteke erantzuna. Financial Times-en arabera, Groenlandiak lur arraro oxidoetan 38,5 milioi tonaren erreserbak lituzke. Oso kopuru esanguratsua da, munduko gainontzeko herrialdeetan 120 milioi tonaren erreserbak baitaude.

Lur arraroak, gaur-gaurkoz, lehengai ezinbestekoak dira teknologien sektorean, eta berebiziko garrantzia hartu dute, urriak baitira eta erreserbarik handienak Txinan (%70 inguru) eta Afrikan —baina Txinaren esku— baitaude. Gainera, Txinan prozesatzen dira lur arraroen munduko ia mea guztiak, haietatik mineral berezi horiek ateratzeko.

Lur arraroen erreserba gehienen jabe izateak Txinari ematen dion boterearekin gero eta kezkatuago daude AEBak eta Europa, eta, ondorioz, joko horretan Groenlandiak badu bere garrantzia. Horregatik, orain gutxi AEBek eta Groenlandiako Gobernuak memoranduma sinatu zuten lur arraroen ustiapenerako inbertsioak sustatzeko.

Baina, Groenlandian ere, AEBen aurretik dabil Txina. Bi dira irlan meatzaritza proiektu handiak dituzten konpainiak: Greenland Minerals eta Tanbreez Mining. Greenland Minerals 2007. urteaz geroztik ari da inbertsioak egiten Kvanefjeld meategian, lur arraroen munduko gordailu handienetakoan, eta Txinako Shenghe Resources da enpresa haren akziodun nagusia.

Australiako Tanbreez Miningek, berriz, ez du Txinako jaberik. Gainera, esan du ez duela txinatarren beharrik bere baliabideetako mea prozesatzeko, oso garbia delako. Dena den, analisten ustez, haren lehengaiak balio katean lehenago edo geroago Txinatik pasatu beharko du, herrialde horretakoak baitira lur arraroak produktu komertzial bihurtzen dituen ia enpresa bakarrak, eta, gainera, han baitago lur arraroen merkatu nagusia.

Gauzak horrela, beharbada, Groenlandia bereganatuta, AEBek izango lukete irabaztekorik Txinarekin duten oilar jokoan. Eta guztia sal eta eros daitekeela pentsatzen duen Trumpen txioak ez lirateke burutazio soil bat.

General Electric konpainiaren kontuetan 34.000 milioi euroko zuloa dagoela salatu berri du Wall Streeteko analista ezagun batek, eta AEBetako konpainiaren akzioen balioa beherantz eraman —%15, une jakin batean-. Salatzailea, Harry Markopolos, Bernie Madoff ezagunaren iruzurra publiko egin izanagatik da ezaguna. Eta Markopolosek berak ekarri du Enron auzia gogora, bere 170 orrialdeko txostenean, GErena hura baino zulo handiagoa dela esanez.

Bere garaian —2001. urtean—, esan zen Enron handiegia zela erortzeko, baina erori egin zen. Markopolosek dioena egia bada, General Electric are handiagoa litzateke erortzen uzteko, besteak beste 280.000 langile dituelako mundu osoan. Salaketak, hasieran merkatuak asaldatu bazituen ere, ez du indar gehiago hartu, oraingoz.

Dena den, erortzeko handiegia izan edo ez, General Electricek distira asko galdu du azken urteetan, eta jada ez dabil, garai batean bezala, handienen artean.

Finean, konglomeratu industrial erraldoiak, petrolio konpainiatzarrak eta banku boteretsuak jada ez dira kapitalismoaren ikur nagusiak. Aro hori pasatu zen, edo azkenetan da. Ikusi besterik ez dago milurtekoaren hasieran zeintzuk ziren munduko lehen konpainiak merkatu kapitalizazioaren araberako sailkapenean eta zeintzuk diren orain handienak.

Teknologikoen atzean

Egia da duela hogei urte lehen postu horietan agertzen hasiak zirela Microsoft, Cisco eta Intel teknologikoak, baina 2000ko urteetan oraindik General Electric bazen nor Bill Gatesen taldearen pareko izateko; GE hainbatetan izan zen konpainiarik handiena burtsako balioan, eta orpoz orpo zituen Exxon Mobil, Shell, Citigroup eta sokakoak.

Ia hogei urte pasatu direnean, Apple, Microsoft, Amazon eta Google (Alphabet) teknologikoak dira nagusi balio handieneko hamar konpainien sailkapenean, Warren Buffet-en funtsarekin (Berkshire Hathaway) eta Facebookekin batera, eta Txinako Alibaba eta Tencent ia gainean dituztela. Burtsan egongo balitz Saudi Arabiaren Aramcok izango lukeen balioa bazter utzita, petrolio konpainia bakarrak eusten dio noizean behin munduko balio handieneko lehen horietan agertzeari, Exxon Mobilek.

Eta General Electric ez dago hor. 2000. urtean, munduko konpainiarik handiena zen kapitalizazioan. Gero, azken bi hamarkadatan, urte askotan lortu du zerrendan egotea, baina 2009-2012 tartean erori zen lehen hamarretatik, 2008ko finantza krisiak GE Capital gogor kolpatu zuenean, baina konglomeratuak handienen artera itzultzea lortu zuen, 2017. urtean berriz jausi zen arte.

Beste data esanguratsua iazko ekainaren 26an iritsi zen, General Electric Dow Jones indizetik kanpo gelditu zenean. 1896an eratu zen Dow Jones Industrial Average indizea, eta AEBetako burtsan kotizatzen duten 30 konpainia inportanteenak —hasieran hamabi ziren— hartzen ditu. Hasierako haietako bat izan zen General Electric. Bi urteren ostean, indizetik kanpo geldituko zen, baina 1907an itzuli zen, eta konpainia ehun urtez jarraian egon zen Charles Dowk sortutako indizean; hasierako urte haietatik gelditzen zen bakarra zen.

Nahiko garbi dago azken urteetan gainbeheran joan dela General Electric. Haren negozioetako askok ez dute esperotako mozkinik ematen, akzioek erdia balio dute, eta, aldi berean, konpainiak 100.000 milioi dolarreko zorra du bere kontuetan; zor eramangarria ustiapen ratioari begira, eta betiere GEren kontularien arabera.

Egoerari buelta emateko asmoz, berregituraketa abiatu zuen, eta 2016az geroztik hainbat desinbertsio egin ditu General Electricek —Euskal Herrian ere Ortuellako (Bizkaia) GE Renewableren lantegia itxi zuen 2017an—. GEk, besteak beste, saldu egin du petrolio zerbitzuetako Baker Hughes enpresan zuen partea, eta martxoan saldu zuen, 21.400 miloi dolarren truke, botikagintzako bere alorra. Taldea arinduta, eraginkortasun handiagoa izatea espero dute GEren buruzagiek.

Bestalde, ikusteko dago oraindik Harry Markopolosen salaketak zer bide egiten duen, biderik hartzen badu. Analistaren arabera, osasun aseguruen negozioan aitortzen ez dituen galera itzelak lituzke General Electricek, eta konpainiaren kontuek ez dituzte behar bezala jasotzen petrolio zerbitzuen alorreko salmenta txarraren ondorioz izandako galerak. Zazpi hilabeteko ikerketan 34.000 milioi euroko zuloa atzeman duela dio Markopolosek, eta hori izozmendiaren punta bakarrik dela. General Electricek ukatu egin ditu guztiak. Markopolosen salaketaren atzean funts bat dagoela gaitzetsi du, argitalpena burtsan dirua irabazteko asmotan egin dela.

Burtsako jokaldia

Markopolosek aitortu du funts batekin adostu duela bere txostenaren argitalpena. Trukean, analistak partea jasoko du funts horrek burtsan zorpetze bidez egin dituen operazioen (short selling) etekinetatik.

Zorpetutako salmentetan inbertsiogileek akzioak maileguan hartzen dituzte epe jakin batean itzultzekotan, eta, berehala, saldu egiten dituzte. Akzioaren salneurria jaisten denean, akzioak merkeago erosi, eta itzuli egiten dituzte, hala, bi prezioen arteko aldea poltsikoratzen dute. Operazio arriskutsuak izaten dira, gerta daitekeelako behera egin beharrean akzioen balioek neurrigabe egitea gora, eta bat-batean dirutza bat balio duten akzioak zor izatea.

Denbora gutxian egindako operazioetan, inbertsiogileek akzio baten balioak behera egingo duela egiten dute apustu, eta argi dago Markopolosekin hori izan dela kasua. Beste kontu bat da salaketa egiazkoa den ala ez.

Kiebra jotzeko moduko zuloa izan edo ez, ez da lehen aldia General Electrici leporatu diotela kontuak oso modu nahasian ematen dituela, eta burtsako agintarien ikerketaren bat ere izan dute horren kontura. Garai batean, handienen artean zegoenean, GEk pairatzen ez zituen ajeak.

Iberiako lurreko langileek bi greba egun deitu dituzte, irailaren 8an eta 9an, Bilboko aireportuan (Loiu), UGT sindikatuak iragarri duenez. Egun osokoak izango dira.

GUEÑES. Cadaguako autobian, Bilborako norabidean eta Gueñes parean, errepidearen mantentze lanetan ari zen langile bat harrapatu eta zauritu egin zuen atzo auto batek. Ertzaintzaren arabera, goizeko zortziak pasata jazo zen ezbeharra, eta «larria» izan zen. Osasun zerbitzuek ospitalera eraman zuten zauritua, eta geroztik ez dute informazio gehiago eman langilearen egoeraz.

Aurten ere hegaluzeak ur beroagoen bila alde egin baino lehen beteko dute espeziearen kuota arrantzaleek; %85 baino gehiago arrantzatu dute jada. «Arrantzatzen jarraitzen dugu, eta, dena normal badoa, hilabete amaierarako agortuko dugu kuota», adierazi du Eugenio Elduaienek, Gipuzkoako Kofradien Federazioko presidenteak.

Aurreikuspena besterik ez dela gaineratu du, «itsasoa ez baita matematika». Abuztuaren hasieran plazaratu zituzten azken aurreikuspenak, eta, esan zutenaren arabera, posible zen arrantzaldia aurreko urtean baino lehenago amaitzea —abuztuaren 22an bukatu zen iaz—.

Ez da beteko uste hori, eta, beraz, 2018koak jarraituko du azken urteetako kostera laburrena izaten. Aurrez, 2016ko urrian erregistratu zen hegaluzeak alde egin baino lehenago kuota bete zen aldi bakarra. Normalean, hegaluzea Bizkaiko golkotik gertu arrantzatzen dute urriaren amaiera edo azaroaren hasiera bitartean. Halere, lehenago amaitu arren, egia da hasi ere lehenago hasi dutela arrantza garaia; uraren tenperaturak eta antxoaren suspertzeak lehenago erakarri dute hegaluzea euskal kostaldera.

Elduaienen arabera, hegaluzea «uztailaren erdialdean sartzen zen lehen, eta aurten dagoeneko ekainaren 20aren inguruan arrantzatu dugu». Gainera, kostatik gertu: «Jadanik hiru urte daramatzagu, batez ere azken biak, oso gertu arrantzatzen, beti Bizkaiko golkoaren barruan». Horri esker, gastuetan ere asko aurrezten dute ontziek, gasolio kontsumoa askoz txikiagoa baita.

Oraindik 2.200 tona inguru arrantzatzea falta da aurtengo kostera amaitzeko: guztira 16.620 tona harrapatzeko baimena dute. 15.000 tonako muga zuten iaz, eta horietatik 8.500 deskargatu ziren euskal portuetan; Gipuzkoan nagusiki, Getarian eta Hondarribian. Eboluzioa positiboa da, Elduaienek adierazi duenez: «Azken urteetan kopuru onarekin etortzen ari da arraina, eta jendeak agudo arrantzatzen du».

Oparotasunak eragina du prezioan ere. Batez beste, joan den urtean baino 20-30 zentimo merkeagoa da hegaluze kiloa aurten. Denbora gutxian arrain asko sartzen denez, oso handia da eskaintza ere. Elduaienen ustetan, lehen sektorearen berezko aldagaia da prezioaren gorabehera hori: «Eskaintza handia bada, prezioak behera egiten du, eta, urria bada, berriz, gora».

Kuotaren banaketa

Euskal arrantzaleek aspaldidanik eskatu izan diote Espainiako Gobernuari hegaluzeari dagokion kuota erkidegoka zatitzeko. Gipuzkoako Kofradien Federazioko presidenteak uste du hausnarketa egin beharko litzatekeela gai horren inguruan: «Denok pastel beretik arrantzatzen dugu, eta horrek arrantzaleak azkar ibiltzera behartzen ditu, atsedenik hartu gabe». Uste du «beste modu batera» arrantzatu ahalko luketela hegalaburraren kasuan bezala zatiketa egingo balute.

Arrazoi nagusia da Kanaria uharteetan, adibidez, lehenago sartu ohi dela atuna, eta, beraz, euskal arrantzaleek kuotaren zati txikiagoarekin konformatu behar izaten dutela.

KOPENHAGE. Danimarkako Jyske bankua interes negatiboko hamar urterako hipoteka eskaintzen hasi zen joan den astean, eta orain jakinarazi du 7,5 milioi koroatik (milioi bat euro inguru) gorako bezeroen gordailuei interes negatiboak aplikatzen hasiko zaiela. Hots, bezero horiek ordaindu egin beharko dute bankuan duten diruarengatik. Tasa, printzipioz, %0,6koa izango da.