Abuztuko txostenean, Alemaniako banku zentralak azaldu du industriak burumakur jarraitzen duela, eta eskariak are gehiago jaitsi direla. Brexit-a eta AEB-Txina merkataritza gerra dira arrazoi nagusiak, Alemania oso herrialde esportatzailea izanik —BPGaren %20 esportazioek eragiten dute—, merkataritzaren motelaldiak asko eragiten diolako. Bundesbankek onartu du industriaren motelaldiak oraindik ez diela asko eragin ekonomiaren beste sektore batzuei, baina horretarako arriskua handitzen ari dela dio. Enpleguaren sorrera, esaterako, «nabarmen geldotu da».
Urteko bigarren hiruhilekoko datuak alarma piztu du Alemaniako Gobernuan, eta lehentasunak aldatzera behartu dezake. Kontu publikoak orekatzea izan da azken urteetako obsesioa, superabita lortzea zor publikoa txikitu ahal izateko. Politika hori erabat alboratu gabe, gerrikoa pixka bat askatzeko prest legokeela azaldu du Olaf Scholz Ogasun ministroak, SPKoa. Haren esanetan, zorra %58ra jaisteak gastu publikora 50.000 milioi euro gehiago bideratzeko aukera eman dezake.
1898an sortu zuten enpresa, eta kableak eta alanbreak egiten ditu, besteak beste, igogailu, garabi, arrantzontzi eta offshore industriarentzat. Arlo horretako ekoizlerik zaharrenetarikoa da Europan, eta, 2015. urteaz geroztik, Vicinay Bizkaiko enpresa taldearen barruan dago.
Sindikatuek agiri baten bitartez azaldu dutenez, joan den abuztuaren 1ean hasi ziren erregulazio espedientea negoziatzen. Hasieran, zuzendaritzak proposatu zuen 122 langileetatik 43ri kontratua haustea, baina kaleratzeak 35era gutxitu ditu orain. Hiru bilera egin ondoren, ELAren eta LABen babesa lortu ez, eta kaleratzeak «aldebakarrez» egiteko prest dago. 35 langile gutxiagorekin ekoizpena bermatzerik ez dagoela uste dute sindikatuek.
Kaleratzeak baztertu dituzte ELAk eta LABek, eta alternatibak lantzeko eskatu diote enpresari. Proposatu dute langile batzuek bere borondatez uztea enpresa kalte-ordain handiago baten truke, langileak Vicinay taldearen beste enpresa batzuetara eramatea, eta langile batzuk aldez aurretik erretiratzea. Gainera, geratuko diren langileei lan baldintzak bermatzea nahi dute.
Operazio urbanistikoa
Enpresak ezetza eman die, «Vicinay taldeak berregituraketa erraz eta merke bat lortzeko helburua duelako». Sindikatuek susmatzen dute erregulazioak baduela zerikusia Cables y Alambresek betetzen duen eremuari buruzko «espekulazioarekin». Izan ere, fabrika Ibaizabalen itsasadarraren parean dago, etxeak egiteko interesgarri izan daitekeen leku batean. Lur horretan etxebizitzak egin ahal izateko, birkalifikazio prozesu bat martxan jarri du Erandioko Udalak.
Enpresaren bideragarritasuna bermatzeko balio izango balu, ELAk eta LABek ontzat hartuko lukete lurra saltzea eta lantegia beste leku batera eramatea, «betiere enpleguarekiko eta lan baldintzekiko errespetagarria izanez gero».
Baina sindikatuak ez dira fio Vicinayren asmoekin. 2015ean, Bilboko taldeak Cables y Alambres erosi zuenean, Eusko Jaurlaritzarekin eta Bizkaiko Aldundiarekin ere tratua egin behar izan zuen, haiena baitzen orubea, Socaderen bitartez. Lurraren erosketa Finantzen Euskal Institutuaren mailegu bati esker egin zuen Vicinayk, baldintza batekin: fabrikaren jarduerari eutsi beharko ziola, gutxienez 2020. urtera arte. Epe hori agortu aurretik lurra guztiz bereganatu zuen Vicinayk, 2018ko abenduan.
ELA eta LAB kexu dira enpresako zuzendaritzak ez diela etorkizunerako inolako bermerik eman, eta alternatiba bakar bat proposatu diela: enpresa likidatzea. «Benetako plan bat exijitzen dugu, higiezinen espekulazioaren mamua urruntzeko, eta bideragarritasun ekonomikoa duen industria proiektu bat sortzeko».
Pentsiodunen mugimenduaren mobilizazioetan ohikoak bihurtu diren oihuak ozen entzun ziren. «Pentsiodunak, aurrera!», «gobernatzen duenak gobernatuta, pentsioak defendatu!», eta «pentsio duinak, denontzat» gisako aldarrikapenak behin eta berriro errepikatu zituzten. Eta 85 bider atera duten pankartan dioen moduan, pentsioen balizko %0,25eko igoera baztertu zuten.
Jon Fano mugimenduko bozeramailea kezkatuta azaldu zen Espainiako Gobernua eratzeko egun dagoen blokeo egoerarengatik. Irailaren 23ra arteko epea dago presidentea inbestitzeko, eta, egun hori gaindituz gero, urte amaierara arte behin-behineko gobernu batekin iristeko aukera dagoela nabarmendu zuen. Hau da, urtea amaitzerako 2020ko aurrekonturik ez luke izango gobernuak, eta, horren eraginez, urtarrilaren 1ean pentsioak %0,25 besterik ez lirateke handituko, legeak finkatzen duen gutxieneko kopurua. «Ez dugu horrelakorik nahi, eta agintarien utzikeria salatu nahi dugu». Izan ere, borondatea baldin badago, pentsiodunen eskaerak betetzen has daitezkeela azaldu zuen Fanok: «KPIaren araberako igoerak errenta guztiei ezarri ahal zaizkio, esaterako».
Bigarren inbestidura saioa gainditu ahal izateko bilera sorta egiten ari da Pedro Sanchez egunotan, eta aste honetan Bilbora etortzekoa da Andoni Ortuzar EAJko buruarekin batzeko. Pentsiodunek gutun formal bat bidali diote Sanchezi eurekin batu dadin, baina oraindik ez dute erantzunik jaso. «Mugimendu sozial bat gara, eta gobernuak eta alderdi politikoak gurekin batu beharko lukete», esan zuen Andrea Uña mugimenduko beste bozeramaileetako batek. «Arazoa borondate politikoarekin konpon daiteke, baina ez dute halakorik nahi; horregatik gaude kalean».
Pentsiodunek Eusko Jaurlaritzari eta Nafarroako Gobernuari ere dei egin zieten, arazoari irtenbidea emateko. Fanok azaldu zuenez, ordea, Iñigo Urkullu Jaurlaritzako lehendakariarekin batzeko eskaerari ez diote erantzun, eta Nafarroako Gobernuari epe luzeagoa eman nahi diote, eratu berria delako.
Mobilizazioak udazkenean
Abuztuko geldialdiaren ostean, pentsiodunen mobilizazioak berriz abiatuko dira irailean Hego Euskal Herriko herrietan eta hirietan. Areago, Fanok aurreratu zuen beste manifestazio «jendetsu bat» egingo dutela: urriaren 1ean adineko pertsonen eguna ospatuko dute, eta mugimenduak mobilizazio baterako deia egingo du irailaren 30erako. Horrekin batera, azaroaren erdi alderako beste protesta bat egiteko antolatzen ari dira, eta dagoeneko sindikatu eta eragile sozialen babesa jasotzen ari dira. Horregatik, ikasturte berrian pentsioen gaiak mahai gainean jarraituko duela dirudi.
Brexit-a oraindik iritsi ez bada ere, azken datuak txarrak dira: urteko lehen sei hilabeteetan %20 jaitsi da produkzioa —hamahirugarren hilabetez jarraian egin du beherantz—; 2018an, 1,37 milioi auto ekoitzi zituzten, azken zortzi urteetako kopururik txikiena; eta esportazioek behera egin dute, batez ere Europara (-%15,6) eta Txinara (-%53,1). Kontuan izan behar da Ingalaterran eta Galesen fabrikatzen diren hamar autoetatik zortzi esportatu egiten direla, horietatik %57, Europako Batasuneko beste herrialdeetara.
Inbertsioek ere %80 egin dute behera 2016tik. SMMT Motorraren Fabrikatzaile eta Merkatarien Elkarteak argitaratu ditu datu horiek, eta hango arduradun Mike Hawesek gogor egin du brexit-aren aurka: «Teknologia berrietan inbertitu beharrean, arriskuak planifikatzen jardun dute enpresek azken urteetan».
Guztia ez da brexit-aren ondorioa, ordea. Egiari zor, dieselaren ospe txarrak kalte handia egin die motor horien erabiltzailerik handienei, Nissani eta Jaguar-Land Roverri, batez ere.
Edonola ere, inork ez du zalantzen jartzen industriaren arazo nagusiak brexit-a eta hark sortutako ziurgabetasuna direla. Martxoaren 31rako ezarri zuten epea luzatu egin zenetik, urriaren 31 da Erresuma Batuak Europako Batasunetik irteteko duen azken eguna. Orduko hartan, zenbait fabrikak —Hondak, BMWk eta Jaguar-Land Roverrek, adibidez—udako oporrak apirilera aurreratzea erabaki zuten, lasaiago aurre egiteko irteeraren ondorioei. Ezingo dute baliabide hori berriz erabili azaroan.
Duela gutxi arte, ezinezkoa zirudien Erresuma Batua Europako Batasunetik akordio komertzialik gabe irteteak, baina, adituen arabera, aukerarik posibleena da oraintxe. Are eta gehiago, Boris Johnson kontserbadorea lehen ministro izendatu zutenetik. Hura da brexit-aren bultzatzailerik handienetako bat, eta argi du, akordioa izan ala ez urriaren 31 izango dela Erresuma Batuak EBn egingo duen azken eguna.
Egun horretara akordio batekin iristeko presio egiten ari zaio auto industria Johnsoni. SMMTk argitaratu dituen kalkuluen arabera, akordiorik gabe egunean 75 milioi euro galduko lituzke auto industriak, eta ibilgailuen prezioa batez beste 1.650 euro igoko litzateke.
‘Just in time’ produkzioa
Autogileen eta hegazkingileen sektoreak dira kritikoenak brexit-arekin, baita gehien kaltetuak ere. Erresuma Batua EBko merkatu bakarretik ateratzeak automatikoki muga zergak ezartzea ekarriko luke: %10, auto amaituetan, eta %4,5 osagaietan. Baina aduanetan izango diren aldaketek kezkatzen dituzte gehien autogileak.
Ingalaterrako fabrikek eta Galesen dagoen bakarrak just in time produkzio eredua darabilte. Muntatu beharreko piezak ordu edo minutu gutxi lehenago iristen dira fabriketara; hala, biltegiratze gastuak aurrezten dituzte. Sistema horrek funtziona dezan, ordea, ezinbestekoa da piezek aduanak azkar igarotzea. Egun, ez da arazoa. Brexit gogor bat gertatuz gero, berriz, Europa kontinentaletik datozen piezek bi eta bederatzi egun artean beharko lituzkete fabriketara heltzeko. Onartezinak dira horrek azpiegiturak moldatzean sortuko lituzkeen gastuak.
Financial Times egunkariak Hondak Swindonen duen lantegia erabili du adibide gisa. Lantegi horretan erabiltzen dituzten piezak bederatzi egunez gorde ahal izateko, 300.000 metro koadro inguru beharko lituzke Japoniako fabrikatzaileak. Munduko eraikinik handienetakoa izango litzateke, 42 futbol zelairen tamainaren parekoa. Funtzionatzerakoan sortuko lituzkeen gastuak ere tamaina bezain deigarriak izango lirateke.
Piezen joan-etorria etengabea da, eta fabrika askoren inportazioekiko menpekotasuna, oso handia. Adibidez, Europa kontinentaletik inportatuak dira BMWk Erresuma Batuan darabiltzan piezen %90. Mantxako kanalaren bidez inportatzen ditu Hondak ere osagaien %75.
Aduanek ez diete inportazioei soilik eragiten; Erresuma Batuak esportatzen ditu pieza asko ere. Europarekin akordiorik gabe geratuko balitz, arazo bera izango lukete kontinente zaharrean just in time sistema darabilten fabrikek. Hori gerta ez dadin —eta motorrek EBko araudia betetzen dutela ziurtatzeko—, BMW hasia da motorren produkzioa kontinentera eramaten.
Ez da neurriak hartu dituen fabrikatzaile bakarra. Erabakirik gogorrena Hondak hartu du: Swindongo lantegia itxiko du, non 4.000 langilek egiten duten lan. Fordek ere Bridgendeko lantegia itxiko duela iragarri du —Galesko bakarra—, eta 1.700 langile lanik gabe utziko ditu.
Arriskuan dago Ellesmore Porteko lantegia ere. Frantziako PSAk Opel-Vauxhall erosi zuenetik, 2017. urtean, 900 lanpostu galdu dira han, eta gainontzeko mila ere arriskuan daudela onartu du Carlos Tavares PSAko buruak: «Nahiago nuke Astrak han egin, baina baldintzak txarrak badira eta ezin badut errentagarri egin, konpainia osoa babestu beharko dut, eta ez dut han egingo».
Ixteko mehatxurik ez du oraingoz lantegirik handienak, Nissanek Sunderlanden duenak. Baina Japoniako autogileak iragarritako inbertsio handi bat bertan behera utzi du, eta jada 90 langile bota ditu.
Lantegiak beste leku batera nekez eramango dituzte marka britainiarrek, identifikazio handia dutelako Erresuma Batuarekin. Gainera, gehienek ekoizpen txikiagoak dituzte, luxuzkoak dira, eta haien bezeroei erraz asko pasa diezazkiekete ekoizpen kostu handiagoak. Baina horrek ez du esan nahi arazorik ez dutenik. Haien artean handienak, Jaguar-Land Roverrek, iragarri du 4.500 langile kaleratuko dituela, kostuak ia 3.000 milioi euro gutxitzeko asmoa duelako.
Euskal Herrian oraindik asko hedatu gabeko eredua da halere, eta norberak bere buruari kobratzeko makinak jartzen diren kasuetan, ohiko kutxak ere egon ohi dira aukeran. Bere langile eta guzti. Oraindik probatan ari diren seinale. Zerbitzu hori eskaini izan denean, ilarak saihesteko helburuarekin egin dela esan izan dute dendetako eta supermerkatuetako arduradunek. Autoordainketarako gailuekin ohiko erosketa azkarrago egin daitekeela, kontsumitzaileek traba gutxiago dituztelako era horretako gailuekin.
Dena dela, BBCko Adriana Hamacher kazetariak proba egin zuen duela bi urte hori horrela ote zen egiaztatzeko. Erresuma Batuko supermerkatu batzuetan autoordainketako kutxak beste aukerarik ez dago, eta, halako batera joan ondoren, kontrakoa probatu zuen: zerbitzu horrekin denbora gehiago behar zuela bezeroak erosketa pagatzeko. Salgai batzuek dendako langileen egiaztatzea behar zutelako, batetik, eta bezero batzuek ez zekitelako makinak behar bezala erabiltzen, bestetik. Horregatik, zerbitzu azkarragoa eskaini baino gehiago, supermerkatuek lan kostuen dirua aurrezten dutela ondorioztatu zuen kazetariak.
Ruben Sanchez Facua kontsumitzaileen elkarteko bozeramailea da, eta erosketak azkarrago egitearen argudioari buelta eman nahi izan dio. Gaur-gaurkoz Euskal Herrian ez dago autoordainketako kutxak bakarrik dituen supermerkaturik: «Zergatik azkartzen da prozesua orduan? gaur egun kontsumitzaile gutxiagok aukeratzen duelako autoordainketaren aukera. Beraz, kutxa horiek hutsago daude, eta horietatik igarotzen direnak azkarrago egiten dituzte erosketak».
Baina kontsumitzaileak bere erosketa barra kodeetatik igarotzeko makinen atzean beste kritika bat ere egin du Sanchezek: bezeroek supermerkatu edo dendentzako lan egiten dutela. Hau da, erosleari orain arte eman izan zaion zerbitzu bat egin behar duela erosketa barra kodeen irakurgailuetatik igarota. Eta horren truke ordain bera pagatzen jarraitzen dutela dio. «Erosketa irakurgailutik igarotzea bada ahalegin handiago bat kontsumitzailearentzat, eta hori ez da saritzen, gainera». Salatu duenez, erosleak ez du zertan halako ezer egin. «Bakoitzak ikusiko duen zer egiten duen». Horregatik guztiagatik, zerbitzu horrek zalantza ugari sorrarazten dizkiola dio.
Lan kostuen murrizketa
Kezka paretsuak sortzen dizkio aukera horrek Haizea Solagurenbeaskoari ere. LABeko zerbitzu pribatuen federazioko arduraduna da Donostian, eta teknologia horien erabileraren atzean dagoen arrazoiak sortzen dio susmoa: «Halakoak gutxitan egiten dira langileen baldintzak hobetzeko; alderantziz, gehienetan, lan kostuak murrizteko baliatzen dira». Hau da, kutxa horiekin lanpostuak desager daitezkeela salatu du. «Ez da teknologiaren aurka gaudela, lan baldintzak hobetzeko baliatzen diren heinean positiboa da; baina epe motzera kutxetako lanpostuak desagertzen ez badira ere, epe luzera hori gerta daiteke». Eta hor ikusten du arriskua.
Lan kostuak aurreztuz irabazien tartea handitzeko aukera edukiko lukete supermerkatuek, baina horrela gertutasuna galduko luketela uste du Sanchezek. «Erosleak jakitun badira merkataritza gune horiek egin beharreko lan bat egiten ari direla, eta horrekin merkataritza guneek diru gehiago irabazten dutela, akaso beste modu batean ikusiko lirateke makina horiek».