Arabako espetxeak 10 pertsona kontratatu, eta presoen komunikazioak berreskuratu ditu

«Prekaritateak bizi ditu artistak». Errealitate horren jakitun zegoen Lanartea lehendik ere; hain zuzen, «euskaraz eta euskaratik kultura egiten duten sortzaile eta interpreteen —hau da, artisten— lan eta bizi baldintzak hobetzeko» sortu zen elkartea, Amagoia Gurrutxaga koordinatzaileak gogora ekarri duenez. Orain, artistek bizi duten errealitatea zer-nolakoa den zenbakien bidez eman du argitara, Euskal Artisten Lan eta Bizi Baldintzen I. Inkesta kuantitatiboaren emaitzak aurkeztuta. Gurrutxagak berak eta Koldo Izagirre idazle eta Lanarteko kideak —elkartearen sortzaileetako bat da— aletu dute azterketa. Eta datu esanguratsu ugari utzi du lanak. Lanarteak «sindikatu bokazioa» duela adierazi du Gurrutxagak, eta «prekarizatuta dagoen sektore bat biziberritzea eta, ondorioz, gutxituta dagoen euskal kultur sistema hauspotzea helburu». Elkartea sortu zenetik sumatu zuten «zenbat-non-nola» zeuden ebazteko beharra. Hainbat diziplinatako langileen inguruko inkestak begiratu zituzten, baina apenas topatu zuten hizkuntzaren aldagaia aintzat hartzen zuenik. Hamaika kultur plan ofizialetan ere, «artistak oso-oso tantaka» ageri ziren. «Txosten horiei esker, asko ikasi dugu sektoreko patronalaren egoeraz; geure buruaz, apenas. Bitxia da, etsigarria dela ez esatearren, kultur sistema osoaren lehengai lehena sortzen dugula kontuan izanda… Balirudike gu ez garela langileak. Bagara, baina». Euskaraz sortzearen faktorea erdigunean jartzen ez duen plan orok «bazterrera» bidaltzen dituela erantsi du. «Gure bazterrak kartografiatzea ezinbestekoa zaigu, ondorioz». Orain lau urte abiatu zuen kartografiatze lan hori Lanarteak, sektoreko beste zenbait elkarte eta eragilerekin harremanetan. Eta horren harira heldu da argitaratu berri duen inkesta. Irailean zintzilikatu zituzten sarean «galdetegi zorrotzak», bata komuna, eta diziplinakakoak besteak, «normalean galdetzen ez zaizkien zenbaki zehatzen xerka». 245 lagunek erantzun zituzten proposatutako galderak: 135 gizonek (%55,1), 99 emakumek (%40,4) eta 11 pertsona ez-binariok (%4,5). Erdiak baino gehiago Gipuzkoan daude erroldatuta, ia erdiek 45 eta 64 urte artean dituzte, eta 22,2 urte daramatzate batez beste jardun artistikoan, profesionalki zein ez profesionalki. Hizkuntzari dagokionez, %67,8k euskaraz soilik egiten dituzte hitzezko beren sormen edo interpretazio lanak; laurdenek, berriz, euskaraz eta erdaraz egiten dituzte, baina euskaraz gehien; eta %4,9k egiten dute lana euskaraz eta erdaraz neurri berean edo erdaraz gehien —%3,3k eta %1,6k, hurrenez hurren—. Lantzen duten diziplinari dagokionez, berriz, Izagirrek azaldu du inkesta bete duten hamarretik sei kultur diziplina batean baino gehiagotan aritzen direla, eta hamarretik lauk bakarra lantzen dutela. Literaturan eta gidoigintzan jarduten dutenena da multzorik handiena, eta kasik beste horrenbestekoa da musikariena —bertsolariena da hirugarren taldea kopuruan—. Halaber, azterketan parte hartu dutenen ia erdiek beren kontura egiten dute lan —aldi berean besteren kontura eta euren kabuz aritzen direnak ere badira—, eta horietatik ia bi heren daude jarduera artistikoren batean alta emanda, autonomo gisa. Beste %45,7 besteren kontura ari dira lanean; eta horietatik gutxiengoa dira artisten erregimen berezian edota intermitentzian alta emanda daudenak. Ogibide nagusi edo ez Inkesta betetako artisten %40k beren jarduera artistikoa eta jarduera horren ondoriozko lanak dituzte irabazi iturri bakar edo nagusi, Izagirrek zehaztu duenez. Horietatik ia bi heren, musikan, literaturan eta gidoigintzan, edo antzerkigintzan aritzen dira. «Beste muturrean, %52,2ri beren diru sarreren erdiak edo gutxiago datozkie jarduera artistikotik eta jardueron ondorioz sortutako lanetatik». Diru sarrerei erreparatuta, berriz, batez beste, 27.879 euroko diru sarrera gordinak jaso zituzten iaz sortzaile horiek —sarrera guztiak aintzat hartuta, jardun artistikoaren ondoriozkoak ez direnak ere bai—. Irabazi horien %43,3 izan ziren jarduera artistikoen ondorioz irabazitakoak; 12.073 euro, alegia. Irabazi garbien datu hori diziplinaren arabera ere zehazten du azterketak, eta badago alderik batetik bestera: 14.536 eurokoa da kopururik handiena, ikus-entzunezkoen multzoari dagokiona; eta 4.467 eurokoa txikiena, musikarien taldeari dagokiona. iFrameResize({ log: true },’#artistaDiruSarrera’); Hizkuntza hautuari begiratuta, baina, «12.073 euroko irabazi garbien batezbesteko horrek beste dimentsio bat» hartzen duela ohartarazi du Izagirrek. Izan ere, euskaraz soilik sortu zuten artisten irabazi garbiak, batez beste, 4.717 eurokoak izan ziren; eta euskaraz eta erdaraz sortu zutenen irabazi garbiak, batez beste, berriz, 9.672 eurokoak. Beste datu esanguratsu bat utzi du diru sarrerei buruzko atalak. Hain zuzen, jarduera artistikoa ogibide bakar edo nagusi dutenen artean, 12.330 eurokoak izan ziren iaz, batez beste, irabazi garbiak: hilean 1.027,5 euro, alegia. Talde berean, 24.286 eurokoak izan ziren batez beste irabazi gordinak, baina segidan eman dute zehaztapena: «Batezbesteko horrek ezkutatu ezineko datu bat dakar: artista multzo horretako %30,7k 15.000 euro edo gutxiagoko diru sarrera gordinak izan zituzten, alegia, artista asko Hegoaldeko lanbide arteko gutxieneko soldataren azpitik bizi izan ziren, eta Iparraldekoaren oso azpitik». Artisten kezkei eta aurreikuspenei begirako atal bat ere badu ikerketak. Izan ere, azken urtebetean beren jardun artistikoa uztea pentsatu ote duten galdetu zieten inkestan, eta %33,8k baietz erantzun zuten. Kopuru hori %42,7ra igotzen da kultur jarduna ogibidetzat dutenen artean. Arrazoi nagusien artean, nekea, gehiegizko presio administratiboa, baldintza kaxkarrak, eta dirurik eza eta ezegonkortasuna aipatu zituzten. «Aski da» «Honaino ekarri gaituzte euskarazko kulturaren alde beren-beregi egingo duten politikak indarrean ez jartzeko bateko eta besteko erabaki politikoek», salatu du Gurrutxagak. «Aski da. Ezin da betikotu, normalizatu, sektore bat hain baldintza kaskarretan bizitzea. Ezin diogu hau opa etorkizun diren euskal kulturgileei». Lanartearentzat, inkestak argi utzi du egoera hobetu beharra dagoela, eta horretan hasteko tresnak ere badirela gaineratu du. Hala, sei proposamen zehatz egin ditu, eta beste eragile batzuekin lantzeko prest dagoela erantsi. Lehena, euskaraz sortutako kulturaren legea egitea, sektoreko eragileen parte hartzearekin, eta artisten baldintzen hobekuntza xede duten neurriak lehentasun hartuta. Kulturgintzari dagozkion politikek artisten lan baldintzak erdigunean jarri behar dituztela eta hizkuntza zehar-lerro gisa eduki behar dutela ere uste du elkarteak. «EITBk euskal kulturaren alde egiteko hartuko dituen neurrien inguruko eztabaida» lehenbailehen abiatu behar dela ere adierazi dute. Eztabaidan sektoreko eragileek parte hartu beharko luketela uste dute, eta Lanarteak hainbat aldarri eramango dituela gehitu, hala nola EITBn kultur programazioa emendatzea, irratietan euskarazko musika aireratzeko kuotak ezartzea, euskarazko ikus-entzunezko ekoizpen berriak sustatzea eta eskaintza guztia euskarara azpititulatuta eta bikoiztuta eskaintzea. Hedabideetan, erakunde publikoen kultur programazioan eta sustapen lerroetan ere euskarazko kulturaren aldeko gutxieneko kuotak behar direla ere esan dute. Euskarazko kultura ikusgarri egiteko lan egingo duen erakunde autonomo bat sortzearen alde agertu dira. Eta artisten praktika onen gidak dauden moduan, «artistekiko harremanetan erakunde publikoek izan beharreko gutxieneko praktika onak» adostearen alde ere bai. Amaitzeko, artistei «beren eskubideen alde» aktibatzeko deia egin diete, eta herritarrei, «kulturaren alde» paratzeko. Erakunde publikoei, berriz, galdegin diete sektorearekin elkarlanean aritzeko, «sektorearen aldeko politikak diseinatu eta gauzatu ditzaten». hainbat datu 245 Denera, 245 sortzailek erantzun dute inkesta. Horietatik %55,1 gizonak dira, %40,4 emakumeak, eta %4,5 pertsona ez-binarioak. Erdiak baino gehiago Gipuzkoan daude erroldatuta, eta ia erdiek 45 eta 64 urte bitarte dituzte. %25 Inkesta erantzun dutenen laurdenak (%25,7) literaturan eta gidoigintzan aritzen dira nagusiki, eta beste laurdenak ia (24,9), musikan. Bertsolariena da hirugarren multzo nagusia (15,9). Inkestatuen %40,4 diziplina bakarrean aritzen dira orobat. 22 Batez beste, jardun artistikoan 22,2 urte daramatzate ikerketan parte hartu dutenek, profesionalki zein ez profesionalki. «Esperientzia eta euskal kultur sistemaren ezagutza handiko pertsonek bete dute gure inkesta, beraz», nabarmendu du Lanarteak. %68 Azterketan parte hartu duten sortzaileen %67,8k euskaraz soilik egiten dituzte hitzezko beren sormen edo interpretazio lanak; laurden batek euskaraz eta erdaraz, baina euskaraz gehien; eta %4,9k euskaraz eta erdaraz neurri berean edo erdaraz gehien. %50 %49,8k beren kontura egiten dute lana, eta horietatik ia bi heren jarduera artistikoren batean alta emanda daude, autonomo gisa. %45,7 besteren kontura ari dira lanean, eta horietatik bi heren langile erregimen orokorrean daude alta emanda. %40 Hamarretik lauk du jardun artistikoa eta horren ondoriozko lanak dituzte diru iturri bakar edo nagusi; horietatik ia bi heren musikan, literaturan eta gidoigintzan, edo antzerkian ari dira. Beste %52,2ei diru sarreren erdiak edo gutxiago datozkie jarduera artistikotik.

Arabako kartzelako langileak «ezkutuko greba» egiten ari diren ala ez ikertu beharko du Guardiako epaitegiak (Araba). Espetxe Zaintzako Bilboko epaitegiak egin dio eskaera. Izan ere, azkenaldian lan geldialdien gorakada bat sumatu dute «aldi baterako ezintasunagatik», eta oinarrizko zerbitzuak eten behar izan dituzte espetxean. Arduradunek uste dute ezkutuko greba bat dagoela geldialdi horien guztien gibelean. Eusko Jaurlaritzako Justizia eta Giza Eskubideen Sailak eman du prozeduraren berri. Arabako espetxeko zuzendariak egindako hainbat txosten jaso ditu Espetxe Zaintzako Bilboko epaitegiak. Horietan adierazten du giza baliabiderik gabe gelditu direla, «bat bateko arrazoiak» direla eta. Txosten horien arabera, langileen artean ez da greba deialdi formalik izan, baina ahozko adostasunez aritu dira, lan baldintzen inguruko negoziazioen testuinguruan. Sortutako egoera «jasanezina, onartezina eta kezkagarria» dela ebatzi du Espetxe Zaintzako epaileak, eta ezkutuko greba dagoela ebazteko nahiko datu dagoela iritzi dio. Horrek presoen eskubideak urratzea ekarri duela uste du. Jaurlaritzak lan poltsa ireki du egoerari aurre egiteko.

Polita bezain gogorra izango da 2025eko Espainiako Vuelta. 21 etapa izango ditu, eta txirrindulariek 3.138 kilometroko distantzia egin beharko dute 2025eko abuztuaren 23tik irailaren 14ra. Horietako hamar etapa mendian amaituko dira, beste bi erlojupekoak izango dira –bat taldekakoa eta bestea banakakoa–, eta lau besterik ez dira izango esprinterrentzako moduko etapa lauak. Gainera, bi etapa Euskal Herriko lurretan lehiatuko dira: Sendaviva-Belagua (Nafarroa) eta Bilbo-Bilbo hamargarrena eta hamaikagarrena izango dira, hurrenez hurren. Gaur egin da 2025eko Espainiako Vueltaren aurkezpen ekitaldia, Madrilen, eta lasterketaren nondik norakoak azaldu dituzte. Datorren urtean Italiatik abiatuko da, Piemontetik, eta bertan egingo ditu lehen hiru etapak. Torinon emango zaio hasiera Espainiako Vueltaren 80. aldiari, eta Novaran amaituko da. Lehen etapa esprinterrentzako aukerakoa izango da, baina bigarrena, berriz, bigarren mailako mendate batean amaituko da, Limone Piemonten. Euskal Herriak ere presentzia izango du lasterketan. Bi etapa lehiatuko dira bertan. Hamargarrenean iritsiko dira Euskal Herrira. Sendavivatik abiatuko da etapa, eta Belaguan amaituko da (Nafarroa), lehen mailako mendatean. Atseden egunaren ostean jokatuko da etapa hori, eta, oilarrentzako baino gehiago, ihesaldirako izan daiteke aproposa. Hamaikagarren etapa, berriz, Bilbon hasi eta bukatuko da. San Mamesetik abiatuko dira txirrindulariak, eta Bizkaiko hainbat txoko zeharkatuko dituzte. Zazpi mendateri egin beharko diete aurre; horietan azkena, Pide bidea. Frantziako Tourra Euskal Herritik abiatu zen urtean amaiera bera izan zuen etapetako batek, eta mugimendu handia espero da faboritoen artean. Bi izango dira erlojuaren aurka egin beharreko saioak. Lehenengoa bosgarren etapan izango da, Figueresen (Herrialde Katalanak) hasi eta amaituko dena. Taldeka lehiatuko dira txirrindulariak 20 kilometroko ibilbidean. Bigarren erlojupekoa, berriz, Valladoliden jokatuko da, hemezortzigarren etapan. Hasiera partean malda bat dagoen arren, espezialistentzat aukerako eguna izango da. Mendate ezagunak Lehen mendiko etapa Italian izango dute, eta hurrengo biak Andorran jokatuko dira. Seigarrena Olotetik abiatuko da, eta Palen amaitu. Santigosa (hirugarren mailakoa) eta Toses (lehenengo mailakoa) igoko dituzte lehendabizi, eta La Comellara (bigarren mailakoa) joko dute eguneko azken mendatea den Pal igo aurretik. Hanketako mina sumatuko dute txirrindulariek, baina ez dute atseden hartzeko tarterik izango. Izan ere, hurrengo egunean ere mendiko etapa luzea izango dute, Andorra La Vellatik Cerlerrera. Lehenengo mailako mendate bat eta bigarren mailako bat igo beharko dituzte. Asturiasen jokatuko diren etapek garrantzi handia izango dute aurten ere. Mendiko bi etapa egingo dituzte bertan, zein baino zein gogorragoak. Lehenengoan, La Mozqueta eta Cordal igoko dituzte, lehen mailako mendateak, baina gogorrena amaierarako gorde du antolakuntzak; Anglirun amaituko da etapa, maila bereziko mendatean. Hamalaugarren etapa motzagoa izango da, baina motza bezain gogorra. Tenebreo (hirugarren mailakoa) igoko dute lehendabizi, baina aurrerago iritsiko da su festa, lehen mailako bi mendatetan: San Llaurienzu eta Farrapona. Ikuskizuna bermatze aldera, Espainiako Vueltan igoko duten mendate garaienean erabakiko da lasterketa. Bola del Mundon (2.258 metro) jarri du antolakuntza taldeak azken aurreko etaparen helmuga. Zementuaren gainean egingo dituzte txirrindulariek azken metroak, eta bertan argituko da nork jantziko duen txapeldunaren maillot gorria.

Erakundeak eta langileak irtenbide “eraginkor” bat bilatzen ari dira Balenciaga ontziolarentzat

Lan legepeko irakasleen eta hezitzaileen bigarren hitzarmena sinatu dute Jaurlaritza, UGT, LAB eta Steilasek

Beste 6 hilabete luzatu dituzte garraio publikoen deskontuak

Tasen erreferentzia-tasa, beraz, % 4,25etik % 4,5era bitartekoa da. Aurreikuspenen arabera, 2025ean beste bi murrizketa egingo ditu, % 3,9ra iritsi arte ( % 3,75etik % 4ra bitarteko tartearen baliokidea).

Gasteizko suhiltzaile talde batek itxialdia hasi du suhiltzaile etxean, ostiralera arte. Hurrengo astean, astelehenetik aurrera, bost eguneko greba egingo dute. Langileen eta instalazioen egiturazko arazoak konpontzeko eskatu diote udalari. Suhiltzaileek gogoratu dute urtebete baino gehiago daramatela neurriak hartzeko eskatzen, dituzten «arazo larriak» konpontzeko. Zenbait bilera egin dituzte udaleko ordezkariekin, baina aurrerapenak «oso txikiak» izan dira. Negoziatzeko eskatu diote erakundeari. Aurrerapenik lortzen ez badute, mobilizazioekin jarraituko dute. Azaldu dutenez, Eusko Jaurlaritzak duela urtebete onartu zuen sua prebenitzeko eta itzaltzeko eta salbamendu zerbitzuetarako legea. Gaur egin dute agerraldi batean, zehaztu dute Gasteizko Udala oraindik ez dela lege horretara egokitu. Suhiltzaile gehiago eskatu dizkiote, gaur egungo premiei erantzuteko. Azaldu dutenez, «zerbitzuak duela urte batzuetatik duen antolaketa eta egitura arazo larria konponduko litzateke horrela». Haien esanetan, legearen arabera hamabost suhiltzailek lan egin behar dute txanda bakoitzean, baina azken asteetan hamalau eta hamahiru aritu dira lanean. Gasteizko suhiltzaile etxea zaharkitua dagoela uste dute. Duela 50 urte eraiki zuten. «Konponketa txikiak beharrean, eraldaketa handi bat behar du». Aurreko Segurtasun zinegotziak, Iñigo Gurtubaik, esan zien udaleko arkitektoak joango zirela suhiltzaile etxea handitzeari buruz hitz egiteko, baina suhiltzaileek esan dute ez arkitektoak ez direla bertaratu. «Zain gaude oraindik».

Gaur egungo gazteen belaunaldiak ez zuen zuzenean bizi izan gatazka armatua, baina, era berean, haren «ondorioak bizitzera behartu dute». Hala adierazi du gazte talde batek gaur, Sare Herritarrarekin batera egindako agerraldian. Horiek helburutzat jarri dute eurena izatea gatazkaren ondorioak pairatuko dituen azken belaunaldia, eta adierazi dute xede hori lortzeko konponbide bat eman behar zaiola euskal presoen auziari ere; hala, bat egin dute urtarrilaren 11n Bilbon egingo den manifestazioarekin: «Gure belaunaldiak izan behar du ondorio hauek pairatu beharko dituen azken belaunaldia». «Gure artean bada espetxean jaio denik, bada motxiladun haur izan denik ere. Baita askotariko biolentzien biktima zuzena izatea tokatu zaionik ere», adierazi dute. Horrez gain, baina, gatazkaren ondorioak «bizitzea» egokitu zaion belaunaldi gisa definitu dute eurena. «Jaiotzez tokatu zaigu gure egunerokoan errealitate hori ikusi eta bizitzea. Bizi ez genuen errealitate baten ondorioak bizitzea tokatu zaigu». Izan ere, agerraldian azaldu dute ahoz aho eta antzezlanen, literaturaren, filmen eta telesailen bidez jaso dutela gertatutakoaren berri, eta, era berean, euskal preso, iheslari edo deportatuak dituzten auzo, herri eta hirietan ere hazi eta hezi direla. Hori kontuan hartuta, nabarmendu dute gazteek «konpromiso handiz» heltzen diotela «aurreko belaunaldiek sorturiko korapiloa» askatzeko betebeharrari. Betebehar hori aurrera eramateko, «konponbide prozesu integral bat» eskatu dute, gatazkaren ondorioak gehiago ez luzatzeko: «Behin betiko bakea, konponbidea eta elkarbizitza aldarrikatuz, ‘behin betiko etxera’ oihukatuz».