Aireratzeko eta lur hartzeko operazioak normaltasunez egiten ari dira Bilboko Aireportuan, Aenako langileek deitutako greba egunaren lehenengo orduetan.

Renfeko langileek greba egingo dute eta, ondorioz, normalean baino 320 tren gutxiago izango dira, bai aldiriko zerbitzuetan eta baita ibilbide luzeko bidaietan ere.

Itsasoan arrantzontzi gutxiago dabil azken urteetan, eta, arrantzaren jarduera ekonomikoa garai berrietara egokitzeko, aukera bat dago zabalik akuikulturaren sektorean. Etorkizuneko jarduera ekonomikoa bide horretatik joango dela esan zuen iragan astean Iñigo Urkullu Eusko Jaurlaritzako lehendakariak Amarra muskuiluaren aurkezpenean. Akuikultura erabiliz Bizkaiko itsasoan hazitako lehen muskuilu marka da, eta laster merkaturatuko dute. Bide horrek, epe luzera, itsasontzi eta marinel kopuruaren jaitsiera sarmurtzen lagun dezake.

«Portuetan ontzi gutxiago dabiltza, eta jarduera gutxiago daukate, gainera; horregatik, era honetako proiektuek lanpostuak sortu ditzakete, eta etorkizuna daukatela ikusten da». Txomin Lasarte Matxitxako Moluskoak proiektuaren kudeatzailea da, Amarrak muskuilua merkaturatuko duen enpresa publiko-pribatuarena. Azti, Lekeitio eta Ondarroako kofradiak, Gipuzkoako kofradien federazioa eta Arrankoba eta Itsaskorda enpresak daude egitasmo horren atzean. Izan ere, Mendexako (Bizkaia) kostan muskuilua ekoizten hastekoak badira, aurretik ikerketa lan handia egin delako izan da.

Duela zortzi urte hasi zen Azti muskuiluak hazteko aukera lantzen, eta, posible zela ikusi zuenean, proiektua bideratzeko aukera zabaldu zuen. «Itsas zabalean muskuiluak hazten ditugun moduan ez dut uste munduan inork ekoizten dituenik». Berritzailea da proiektua horregatik, Lasarteren hitzetan.

Hiru aste inguru barru iritsiko dira euskal kostaldean ekoitzitako lehen muskuiluak arrandegietara eta jatetxeetara. «100 tonako ekoizpenarekin hasiko gara, eta epe motzean 500-600 tona ingurura iritsi gaitezkeela aurreikusten dugu». Zortzi urte barru 1.000 tona ingurura iritsiko dira, eta datorren urtean ostrak ere hazten eta merkaturatzen hastea espero du. Arrantzaren dibertsifikazio horren lekuko izan daiteke, beraz, Matxitxako Moluskoak egitasmoa.

Aukerak eta zailtasunak

Etorkizunerako ildo hori garrantzitsua dela aitortu arren, Leandro Azkue Jaurlaritzako Arrantza zuzendariaren arabera, zaila da halako proiektuak aurrera ateratzea, «gihar finantzario handia» eskatzen duelako; inbertsio handiak egin behar direlako halako egitasmo bat aurrera ateratzeko, eta, azaldu duenez, irabaziak urte askoren buruan iristen direlako. Horrela ulertu behar da, beraz, muskuiluak ekoizteko proiektuan hainbeste enpresa eta ikerketa zentrok bat egin izana. Urkulluk etorkizuneko bidea izango dela esana badu ere, Azkuek gaineratu du zailtasun handiak daudela euskal kostaldean arrainen akuikultura ekoizpena errotzeko.

Egunero-egunero ikusten den lagunari nekez igartzen zaizkio denboraren joanak eragindako aldaketak; aldiz, aspaldiko argazki batekin konparatuz gero, nabarmenago azaleratzen dira mudantzak. Antzeko zeozer gertatzen zaio arrantza sektoreari Bizkaian eta Gipuzkoan: azken hiru hamarkadetan goitik behera aldatu da sektorearen egituraketa. Duela hiru hamarkada baino 548 arrantzontzi gutxiago daude, eta 5.726 marinel gutxiago; baina, aldi berean, baxurako ontziek porturatutako arrain tonak ia 13.000 gehiago dira, eta kofradietako enkanteetan arrain salmentek izandako balioa ia 26 milioi euro garestiagoa da.

Lehen ondorioa nabarmena da: ontzidiaren produktibitatea asko handitu da. Eusko Jaurlaritzak sektoreko 2018ko datuak berritu ditu, eta, bilakaera historikoari erreparatuz gero, ikus daiteke kontrako norabidea egin duten bi ardatz argi daudela. Ontzidia eta marinel kopurua behera, eta harrapaketak eta salmentak gora.

Amildu egin dira ontzi kopurua eta marinel kopurua: 748 arrantzontzi zeuden Bizkaian eta Gipuzkoan 1985ean, eta 200 iaz (-%73); 7.950 marinel ari ziren lanean 1985ean, eta 2.224 iaz (-%72).

Eta, hala eta guztiz ere, baxurako arrantzontziek iaz 53.611 milioi tona porturatu zituzten bi lurraldeetako portuetan, 1986an baino ia %32 gehiago —urte horretakoak dira Eustatek eskuragarri dauzkan porturatze daturik zaharrenak—. Gainera, arrainaren salmenta prezioak ere gora egin du, iaz 83,7 milioi euroko balioa izan baitzuen, duela hiru hamarkada baino %44 gehiago.

Europaren bidesaria

Leandro Azkue Jaurlaritzako Arrantza zuzendariak EBren arrantza politikaren helburuekin lotzen du sektorea horrenbeste txikitu izana: Espainia 1986an sartu zen EBn, eta orduan hasi zen gainbehera. «Europak bazeukan ideia argi bat: Espainian eta Euskadin ontzidiaren zati bat sobran zegoela, Espainiak arrantzatzeko zeukan arrain kuota kopuruarekin ez zetorrelako bat hainbeste arrantzontzi eta marinel izatea; ez zen errentagarria».

Azkuek gogora ekarri du ez zela kasualitatea izan EBko kideek 1983an egitea arrain espezieen banaketa orduko bazkideen artean, pentsatuz handik urte gutxira sartuko zirela taldera Espainia eta Portugal, eta egokitu egin beharko zutela aurrez egindako banaketara. «Hori mugarri bat izan zen ulertzeko nolako bilakaera izan duen gure ontzidiak».

Gakoa, dena dela, ontzidiaren teknologia berria eta efizientzia izan dira. «Arrain kopuru bera edo handiagoa harrapatzen dugu, eta fakturazioari etekin handiagoa ateratzen diogu», nabarmendu du Azkuek. «Arrantzatzeko teknikak lehengo berdinak izan arren, arraina topatzeko gaur egun dagoen teknologia punta-puntakoak asko erraztu du lana. Orain, gutxiagoren artean lehen baino gehiago harrapatzen dute».

Horrek badu analisi bikoitz bat: batetik, ontzidia ez da txikitu ingurumen arrazoiengatik, arrain tona gehiago porturatzen baitira; eta, bestetik, sektoreak sortutako aberastasuna —lehen baino handiagoa— pertsona askoz gutxiagoren artean banatzen da.

Arrain espezie bakoitza arrantzatzeko muga ekologikoa zientzialariek jarritakoa izaten dela adierazi du Eusko Jaurlaritzako arrantza zuzendariak, eta egoerak onera egin duela esan du: «Zientzialariek esaten dute orain dela hogei urte espezieen %30ek zeukatela stockaren egoera osasuntsua, eta, gaur egun, Atlantikoan, espezien %70 daude egoera biologiko onean».

Eta aberastasunaren banaketa? Bestelako analisi bat egin du Jaurlaritzako ordezkariak. «Baxuran, egia da jende gehiagoren artean banatzen zela lehen harrapatutakoaren etekina, baina, termino erlatiboetan, gaur egungo arrantzaleek lehengoek baino gehiago irabazten dute».

Bizkaian eta Gipuzkoan baxurako arrantzak du pisurik handiena, eta marinelen diru sarrerak harrapaketen araberakoak izaten dira, freskotarako alturan ez bezala. Hain zuzen, azken hori murriztu da gehien: alturako 107 ontzi eta 1.554 marinel zeuden 1992an; orain, 17 ontzi baino ez dira geratzen, eta 210 marinel, denak Ondarroan (Bizkaia).

Edozelan ere, estatistikei erreparatuta, ontzien eta marinelen galera datuak egonkortuta daude azken urteetan, eta Jaurlaritzak uste du EBk sustatutako doikuntza eginda dagoela ia erabat.

Portuen kontzentrazioa

Portuei dagokienez, nabaria da zer-nolako kontzentrazioa gertatu den hiru hamarkadatan. Gaur egun Ondarroa eta Getaria dira nagusi porturatutako tonetan eta salmenta balioan; atzetik dute Hondarribia, eta atzerago, Pasaia. Gainontzeko portuek nabarmen egin dute behera, batzuk jarduera ekonomiko moduan desagertzeraino.

Kontzentrazioa Jaurlaritzaren apustua izan zela gogora ekarri du Azkuek: «Orduko gobernuak apustua egin zuen arrain lehorreratzea kontzentratzeko Gipuzkoan, Getarian eta Hondarribian, eta Bizkaian, Bermeon eta Ondarroan. Pasaiakoaren jabea Madril da». Apustu hark azaltzen du salmenta jardueren fokalizazioa.

G7ko goi-bileraren aurkako manifestazioa egin dute Biarritzen. Abuztuaren azken asteburuan han egitekoa den goi-bileraren aurka protesta egin dute.

Arabako Foru Aldundiko oposizioak, uztailaren 13an eta 14an Gasteizen: administrariren, zerga ikuskatzaile laguntzaileren eta albaitariren plazak eskainiko dituzte.

Ministro Kontseiluak adostu duen kontratuaren bitartez, Armadaren 8×8 borrokarako ibilgailu berriak produzituko ditu Andoaingo enpresa batek, besteak beste.

Ostegunaz geroztik, nazioarteko musikari ezagunenen topagune bilakatu da Bilboko Kobetamendi. Rosalia, The Strokes, Suede eta Liam Gallagher igaro dira dagoeneko BBK Live jaialdiko taula gainetik, eta gaur oraindik talde gehiago ikusteko aukera egongo da. Antolatzaileek jaialdia hasi aurretik egindako aurreikuspenen arabera, 120.000 pertsona batuko dira jaialdiak iraungo duen hiru egunetan, musika egarriz horiek denak. Eta jendetza horrek jaialdiko tabernetan kontsumituko duena asetzeko, ehunka zerbitzari arituko dira barraren atzealdean. Baina oholtza gainean taldeek edukiko duten distirarik ez dute izango eurek.

Antolatzaileak, gainera, arazoak izaten ari dira zerbitzariekin. Eragin gazte prekarioen plataformak jakinarazi duenez, behargin askok uko egin diote lan egitera joateari. Zerbitzarientzako ez baitago jaialdirik; plataformako kideen arabera, BBK Live antolatzen duen Last Tour konpainiak lan baldintza «prekarioak» ezartzen dizkie zerbitzariei.

Sare sozialetan kanpaina bat abiatu dute kritika hori zabaltzeko, eta «erantzun positiboa» izan duela azaldu du Mikel Ruiz Oar-Arteta Eragin plataformako kideak. Kanpaina horren eraginez, 40 garbitzaile inguru ez baitira Kobetamendira igo, eta hainbat zerbitzarik ere uko egin diote lanera joateari. Ondorioz, Eragin-ek esan du antolatzaileak azken unean jendearen bila ari direla. Plataformako kide batzuek Last Tourrekoei idatzi diete jakiteko zer baldintzatan ari diren zerbitzari horiek bilatzen, eta zeuzkaten susmo denak argitu dizkiete kontaktu horiek: «Ez diete kontraturik ere eskaintzen». BBK Liveko prekaritatearen aurka abiatu duten kanpainak, beraz, oihartzuna izan duela nabarmendu du.

Lan egitera joateari uko egiteaz gain, Eraginek jaialdian lan egin duten eta egiten ari diren pertsonen testigantzak bildu eta zabaldu ditu sare sozialen bidez. Hala dio bildutako testigantzetako batek: «Bilera eduki berri dugu Kobetamendin, lan baldintzen berri jasotzeko, eta hamar, hamabi eta hamazazpi ordu arteko lan txandak eman dizkigute; azaldu dutenez, gainera, ikuskariren bat baldin badator, gezurra esan behar diegu, esanez kontratua daukagula eta zortzi orduko txandak egiten ditugula».

Atzo lanean hasi eta dagoeneko Kobetamendira gehiago ez igotzea erabaki duen beste behargin baten mezuaren arabera, hamabi orduko lanegunak ezarri dizkiote, eta, kontratua eskatu arren, ez du ezer sinatu. «Lankide batek bero kolpe bat izan du, eta arduradunak ez dira gai izan bisera bat eta botila bat ur eramateko, ezin zutelako euren postua utzi; DJ batek bere emanaldia geratu eta bere bisera utzi behar izan dio. Oso surrealista izan da dena».

Prekaritatearen aurkako plataformak jaso dituen mezu gehienetan antzeko baldintzak deskribatzen dituzte: «Hamabi edo hamalau orduko ordutegiak dituzte; langile gehienak kanpotik etorritakoak dira; kanpinean egiten dute lo, eta lau edo bost euro artean kobratzen dute orduko. Bizkaiko ostalaritzako itunak hamar euro inguruko ordaina jasotzen du».

Last Tourrek salaketa horiei erantzun die komunikazio bulegoaren bidez: «Inguruko jendea kontratatzen saiatzen gara, eta, kanpotik baldin badatoz, aukera eskaintzen diegu nahi izanez gero kanpinean lo egiteko, doan». Lan baldintzei buruz galdetuta, argi azaldu dute langileek hasieratik dakitela zer lan ordutegi izango duten, eta zenbat irabaziko duten lanaren truke. «Hau da, inork ez dauka aurretik hitzartu gabeko lan baldintzarik; ez dute ordu gehiagoz lan egiten, eta ez dute kanpin batean lo egiten derrigortuta». Lanordu bakoitzeko zenbat ordaintzen duten galdetzean, erantzun dute informazio hori eskura ez dutela. Bilatu eta bidaliko dutela hitzeman arren, BERRIAk ez du informaziorik jaso.

Laguntza publikoa

Lan baldintza horien gordina salatu du Eragin taldeak, baina BBK Livek diru laguntza publikoa jasotzen duela kontuan hartuz gero egoera are larriagoa dela esan du Ruiz Oar-Artetak. Jaialdiak izenean Bilbao hitza eramateagatik 1,4 milioi euro jartzen ditu udalak, «baina ez dute bermatzen bertan lan baldintza duinak egongo direla». Horregatik, erakunde publikoei gutxieneko berme batzuk ezar ditzatela eskatu die plataformak. «Eurekin zerbait egitea pentsatzen ari gara».

Eraginek jakinarazi dituen lan baldintzetatik tiraka, Bilboko EH Bilduk galdera egingo dio Bilboko Udalari, jakiteko zenbatekoa den jaialdira bideratzen duen diru laguntza, eta zer neurri hartzen duen lan baldintza duinak bermatzeko. «Diru publikoa erabiltzen den heinean, uste dugu beharrezkoa dela Bilboko Udalak enpresa antolatzaileei eskatzea lan baldintza duinak bermatzeko; badakigu ekitaldi handien ondorioz sortzen diren lanpostuak kasu askotan prekarioak izaten direla, eta BBK Liven kasuan, salaketak egon dira».

LAB sindikatuak ere bere egin du Eragin plataformak egindako salaketa BBK Liveko langileen baldintzen inguruan, eta Bilboko Udalaren jarduna kritikatu du. «Azpikontratazioa eta prekarizazioaren finantzaketa dira EAJk eta PSE-EEk gidatutako instituzio publikoen ohiko praktika», esan du sindikatuak. Era berean, lan ikuskaritzari eskaera egin dio «hartu beharreko neurriak har ditzan». Gaur itzaliko dira BBK Live jaialdiko argiak, baina bertako lan baldintzek soka luzea ekarriko dute datozen hilabeteetan.

Uztailerako, abuzturako eta irailerako eginak zituen greba deialdiak Petronorreko enpresa batzordeak. Atzo eguerdiko ordu bietan zen hastekoa uztaileko lanuztea —ekainean egin zuten lehena—, baina bertan behera geratu zen, batzordeak akordio bat lortu ostean zuzendaritzarekin. Irailera bitarteko deialdi guztiak ezeztatu ditu.

Langile batzordearen gehiengoak babestu zuen erabakia. Enpresa batzordea pozik agertu da, zuzendaritzak «langileen eskaerak» onartu dituelako. Akordioak «berehalako neurri batzuk eta epe ertainerako beste batzuk» biltzen ditu, murriztu daitezen «kontrolik gabe hazten ari diren ordu estrak».

Lanuzteen helburu nagusiak ziren lan taldeak egiten dituen aparteko orduak murriztea eta egiturazko postuak betetzea. 2017an Ekoizpen Zuzendaritzan 22.469 aparteko ordu egin zituzten,; 2018an, 20.586; eta 11.156, berriz, 2019ko lehen lau hilabeteetan. Horrek langileen osasunari eta segurtasunari kalte egiten diela salatu zuen batzordeak.

Beste neurri batzuen artean, adostu da 75 pertsona instalazioko operadore izateko trebatzea 2020ko urria baino lehen, baita hamar egun baino gehiagoko gaixoaldiak ordaintzea ere; bi langile gehiago jarriko dira produkzio arloko egituran, eta langileek baimenak hartu ahal izango dituzte unitateak abiatzeko eta gelditzeko sekuentzietan.

Enpresa batzordearen arabera, neurri horiek izango dira Petronorreko hurrengo lan hitzarmenaren oinarria. Gaineratu dutenez, bere horretan ez dira nahikoa «findegian gehiegizko orduen erruz familia bizitza bateragarri egiteko dagoen arazoa konpontzeko». 2020an hasiko da negoziazioa.

Emisioen murrizketa

Petronorrek P1 plataformako Packinox trukagailua aldatu du azken belaunaldiko bat jartzeko. Findegiak ohar batean adierazi duenez, urtean 5.500 tona CO2 gutxiago isuriko ditu aldaketa horri esker.

Packinox beroa leheneratzeko gaitasun handia duen bero trukagailu bat da, plaka motakoa. Gasa eta likidoa nahasteko duen sistemak P1 unitatearen produktibitatea hobetuko du, energia kontsumoa murriztuz aldi berean.

Aldaketa hori Petronorren CO2 isuria murrizteko planaren barruan kokatzen da; helburuak dira findegiaren ingurumen inpaktua murriztea eta eraginkortasun energetikoa hobetzea.

Iruñean ez da Ikea handirik izango. Suediako konpainiak atzera egin du Nafarroako Gobernuarekin hitzartu zuen akordioan, eta ez ditu erosiko Cordovillako lurrak, Superser fabrika zaharraren inguruan: 33.000 metro koadro. Altzarien multinazionalik handienak jakinarazi du 2015ean adostutako akordiorako oinarria hautsi egin duela, eta ez dituela lur horiek erosiko 9,9 milioi euroren truke; eta beraz, ez duela eraikiko Ikea saltoki handi bat Iruñean, Euskal Herriko hirugarrena behar zuena, Miarritzekoaren eta Barakaldokoaren ondoren.

Ikearen estrategia berriak hiri barruko denda txikien alde egin du; hiri inguruetan biltegi denda handiak irekitzeari utzi dio azkenaldi honetan, eta auzoetako saltoki txikiak zabaldu ditu, bezeroarekiko gertutasuna lortzearren. Estrategia horrek esplika dezake Ikearen ukoa Iruñean; edota Cordovillako kokagunea ez duela gustuko orain, eta beste kokagune baten bila dabilela. Zailagoa ematen du bigarren aukera horrek, dena den. Kontua da Iruñean luze gabe zabaldu behar zuen saltoki handia ez duela eraikiko, eta hark eman behar zituen 275 enpleguak ez direla sortuko, ez bada proiektu berririk erdiesten.

Egoitza nafarra behar zuen

Hala, Nasuvinsa sozietate publikoarekin egindako kontratua ez da beteko; iraungitzear zen kontratu promesa hori, Superser zenaren eraikinak botatzen ari direla. Ikeak ia hamar milioi euro pagatu behar zituen luze gabe, edota pagatzeari uko egin, eta erretiratu proiektua. Bigarren aukeraren alde egin du azkenean. Negoziazio luzeak egin dira azken urtean, eta Nafarroako Gobernuak ikusia zuen Ikea ez zegoela oso motibaturik proiektuarekin. Gobernuak eskatu zion Suediako konpainiari egoitza nagusia Nafarroan izango zuen enpresa bat eratzeko, zergak Nafarroan pagatzeko.

Edonola ere, Ikearen estrategia erabat aldatu da bere hedapen moduan. Martxoan jakinarazi zuen Norvegian zabaldu behar zituen lau saltoki handi ez zituela egingo. Beraz, pentsatzekoa da konpainiak hartu duen ziabogak zerikusi handia duela Iruñeko proiektuaren saio antzuarekin. Katalunian eta Espainian ere atzera egin du merkataritza gune handi izango ziren proiektu bitan, Tarragonan eta Sevillan. Galizian (Vigo), berriz, saltoki handia behar zuena hiri erdigunean kokatuko den denda txiki bat bihurtu da.

Iruñeko Ikeak 30.000 metro koadroko saltokia izan behar zuen, eta aurten zabalduko zuten. Ikeak Iberiar penintsulan zabalik zituen proiektu handien artean aurrera doan bakarra Almeriakoa da. Alacanten, adibidez, 107 metro koadroko denda bat ireki du, eta ematen du konpainiaren eredua hori izango dela aurrerantzean. Saltokirik handienak hiri barruko makrodendak izango dira, Parisko erdigunean zabaldu duen dendaren antzekoa. Hark 5.400 metro koadro ditu.