Bikoteko bi kideentzako gurasotasun baimena 18 astekoa izatea erabaki du Eusko Jaurlaritzak. Neurria 2019ko irailaren 1etik aurrera aplikatuko da.

BRUSELA. Europako Batzordeak oniritzia eman dio Sotheby’s-en jabetza eskuz aldatzeko operazioari. Patrick Drahik erosiko du arte alorrean munduko enkante etxerik garrantzitsuena dena. Altice telekomunikazio konpainiaren fundatzailea da Drahi. Ekainean eman zuten operazioaren berri: 3.339 milioi euroko kostua izango du, eta, 31 urteren ostean, Sotheby’s-ek burtsan kotizatzeari utziko dio.

Azken hamabi hilabeteetan %1,5 egin du gora batez besteko soldatak Eusko Jaurlaritzaren eskumeneko hiru lurraldeetan, eta %1,7 Nafarroan. Igoera horiek 1.973 eta 1.824 euroko batez besteko soldata gordinak utzi dituzte EAEn eta Nafarroan. Adeccok eman ditu datu horiek, INE Espainiako Estatistika Institutuarenak baliatuta, eta azpimarratu behar da kopuru horiek batez besteko soldata gordinari erreparatzen diotela, baina ez dutela aparteko soldata kontuan hartzen. Aldagai hori ariketara gehituz gero, kopuru erreala handiagoa izango litzateke.

Azken urtean gora egin arren, batez besteko soldatak erosteko ahalmena galdu du Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, azken bi urteak kontuan hartuz gero: %1, hain zuzen. Urteko 251 euroko galera da hori. Nafarroan, aldiz, batez besteko soldatak erosteko ahalmena irabazi du: 199 euro, hain zuzen.

Soldatak bakarrik ez: beste hainbat aldagai ere aztertu ditu Adecco Groupek, eta, langabeziari begira, datu bat nabarmendu du Arabari, Bizkaiari eta Gipuzkoari dagokienez: lanik gabe daudenen artean %40,6 bi urte baino gehiago daude egoera horretan. Europako Batasuneko batezbestekoa %26,4koa da, eta Espainiako erkidegoen artean ere apenas dagoen lurralderik hori baino datu okerragoarekin.

Bestalde, txostenak berretsi du lan istripuak goraka doazela, lehendik ere jakina zenez. Nafarroan kokatu du batik bat igoera hori: joan den urtean baino %11,5 gehiago erregistratu dira aurten (83,8 istripu 10.000 langileko), eta, 2013arekin alderatuta, %51 gehiago izan dira. Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan behera egin dute lan istripuek azken urtean (-%4,2), Adeccoren arabera betiere, baina 2013an baino %9 gehiago gertatzen dira orain.

Lan istripuen bide beretik doaz grebak ere. Nafarroan, ia bikoiztu egin dira lan gatazkak (%99 gehiago iaz baino), eta 100.000 enpresako 102,1 gatazka tan kokatu da kopurua; zenbaki hori 98,4 da Jaurlaritzaren eskumeneko hiru lurraldeei dagokienez (+%22,8). Halere, azpimarratzekoa da lanuzteen kopurua nabarmen haziagatik asko txikitu dela greba egin duten langileen kopurua: Gipuzkoan, Bizkaian eta Araban aurreko urtean baino %38,8 behargin gutxiago aritu dira lanuzteetan.

XIX. eta XX. mendeetan, ontziolak industrializazioaren ikur izan ziren Euskal Herrian, baita Glasgown (Eskozia) eta Belfasten ere (Ipar Irlanda). Egun, Euskal Herrian Navalekin gertatu zen moduan, garai beltzetan murgilduta daude Eskoziaren eta Ipar Irlandaren ikur diren bi ontziola garrantzitsu: Ferguson Marine eta Harland & Wolff.

Horietan lehena, Glasgowko mendebaldeko Ferguson Marine ontziola, abuztuaren 9an sartu zen hartzekodunen konkurtsoan. 2014. urtean ere ixteko zorian izan zen, baina Jim McColl enpresariaren Clyde Blowers Capital inbertsio funtsak salbatu zuen orduan. Urtebete geroago, ontziolak bi transbordadore eraikitzeko kontratua sinatu zuen CMal —Caledonian Maritime— enpresa publikoarekin; 107 milioi euroko (97 milioi libera esterlina) kostua zuten lanek.

Ontziolaren salbazioa izan behar zuen kontratua, ordea, ezin izan zuen diru horrekin bete Fergusonek, eta 67,4 milioi euro gehiago eskatu zizkion CMali. Ezezko erantzunarekin hasi ziren komeriak beste behin ere.

Egoera ikusita, abuztuaren 16an, Eskoziako Gobernuak bere gain hartu zuen Ferguson Marineren kudeaketa, eta, lau asteko epean eskaintza bideragarririk jasotzen ez badu, nazionalizatu egingo du ontziola.

Naval ontziolako langileek ere eskatu zuten enpresa nazionalizatzeko, iaz. Espainiako Gobernuak eta Eusko Jaurlaritzak argudiatu zutenez, ordea, Europako Batasuneko legeek ez zuten posible egiten eragiketa hori. Sestaoko (Bizkaia) azken ontziolak itxi egin zuen, eta 173 behargin kalean geratu ziren.

Eskozian, GMB eta Unite sindikatuen babesa du gobernuak. Adierazi dutenez, nazionalizatzea ez da konponbide erraza eta azkarra, baina enpresa ixtea zen alternatiba bakarra. Glasgowko ontziolak 350 langile ditu.

Derek Mackay Finantza eta Ekonomia ministroa izan zen albistea emateko arduraduna. Arrazoiak zehaztu zituen: «Ezinbestekoa da sinatutako kontratuak aurrera eraman eta transbordadoreak eraikitzea, ferryen zerbitzua mantendu eta irletako komunitateen ongizate ekonomikoa bermatzeko».

Bat ez datorrena Jim McColl da, Ferguson Marineren jabea eta, paradoxikoki, Eskoziako Gobernuko ekonomia aholkularia. Enpresa hartzekodunen konkurtsoan sartu zenetik, CMali egotzi zizkion bi ontzien eraikuntza prozesuan sortutako kostu gehigarriak. Gobernuak eskatutako azterketa independente batek, ordea, ez dio arrazoia eman McColli, ondorioztatu baitu kostu gehigarriak ontziolaren barne arazoen ondorioa direla.

Lehendik, gobernuak 50 milioi euroko mailegu bat eman zion Ferguson Marineri. Mailegu horren klausula bat baliatu du orain gobernuak enpresa nazionalizatzeko, eta erabakiagatik «erabat haserre» agertu da McColl.

Esan duenez, CMal-ek ordaindu beharrekoa albo batera utzita, egoera onean zegoen ontziola. Erregai berriei lotutako teknologia aurreratua du: eraikitzen ari diren bi ferryak erregai bikoitzeko prototipoak dira, diesela zein hidrogenoa darabiltenak. Gainera, 2018an Europako Batasunaren hamabi milioi euroko funts bat bereganatu zuen, munduko lehen auto eta bidaiari transbordadorea eraikitzeko.

Ontziola protestantea

Etorkizun ilunagoa du Harland & Wolff ontziolak. Belfast ekialdeko ikurra da enpresa, bertan daramatzalako 166 urte, paisaiaren zati direlako Sanson eta Goliat garabi handiak eta duela ez asko, 1970ean, 15.000 langile zituelako. Ez horregatik bakarrik: 1909 eta 1912 artean, bertan eraiki zen lehen bidaian hondoratutako Titanic transatlantikoa, eta Bigarren Mundu Gerrarako ia 150 ontzi ere eraiki zituzten han.

Historikoki izan duen pisu politikoa da garrantzitsuena, ordea. 1920ko hamarkadatik, unionista protestanteen ikurra izan da H&W. Orduan, langile katoliko nazionalistak bota egin zituzten ontziolatik.

Horregatik, ez ziren gutxi izan abuztuaren 5ean, enpresa itxi zutenean, poztu ziren katolikoak; egun hartatik da hartzekodunen konkurtsoan Belfasteko ontziola.

Enpresak argi utzi du aspaldi hasi zituztela desoreka erlijiosoa zuzentzeko lanak, eta egun langile katolikoak ere badituztela. Gainera, sindikatu eta politikariek adierazi dutenez, itxierak Ipar Irlandako ekonomiari egingo dio kalte, eta, beraz, nazionalistek ere ez dute pozteko arrazoirik.

Erresuma Batuko Gobernuak ez du ontziola nazionalizatuko, baina, Gavin Robinson DUP Alderdi Unionistako diputatuak azken egunetan iragarri duenez, «bi eskaintza sinesgarri» dituzte H&W erosteko. «Pozgarria da entzutea badirela kapital pribatuak inbertitzeko prest daudenak, ontziolako langileen gaitasunak eta balioa aitortzen dituelako». Pasa den urtetik zegoen salgai Harland & Wolff, azken 30 urteetan Dolphin Drilling Norvegiako enpresaren jabetzakoa izan ondoren.

Tunelaren amaieran argia egon daitekeela dirudien arren, itxita daukate oraindik ontziola; bertako 123 langileak ez dira soldata jasotzen ari. Langileek okupatua dute enpresa abuztuaren hasieratik, presioa egin eta Belfasteko politikarien porrota salatzeko; DUPekin dira kritikoenak, hark baitu loturarik handiena Belfasteko komunitate loialistarekin.

Urteak dira jada Belfasteko ontziolak garrantzia galdu zuela Irlandako ekonomian, bestelako lanei esker bizirik iraun duen arren. Ferguson Marine ere ez da lehengoa. Dena den, enpresa horien itxierak sortu duen oihartzunak aktibo ekonomikoak baino gehiago direla erakusten du.

Bilbo eta Santander lotuko dituen tren linea berrirako zirriborroa abian da dagoeneko, Sustapen Ministerioak zerbitzuen kontraturako lizitazio prozesua hasi baitu.

Lan baldintza “duinak” eskatzeko, bost greba egun egingo dituzte Haurreskolak Partzuergoko administrazio eta kudeaketa langileek, 2019ko irailaren 2tik 6ra.

Erosteko ahalmenaren parekotasunean neurtuta, Euskadiren BPG per capita 121ekoa zen 2017an. Europar Batasuneko 7 herrialdek soilik dute BPG per capita altuagoa.

BERLIN. Volkswagenen egungo errealitatea ulertzeko, ezinbestekoa da Ferdinand Piech (Viena, Austria, 1937-Rosenheim, Alemania, 2019). 1993tik 2002ra presidente karguan egon zen Piech, eta Volkswagen mundu osoan zabaltzeko hainbat mugarri jarri zituen. Jose Ignacio Lopez de Arriortuaren eskandaluan ere azaldu zen Piechen izena. Bien arteko bilera baten ondoren utzi zuen Arriortuak General Motors VWera joateko, GMren sekretua industrialak lapurtuta.

Hego Euskal Herrian ia 9.000 pentsiodun gehiago zeuden joan den abuztuaren 1ean iazko egun berean baino. Denera, Gizarte Segurantzak 696.565 pentsio ordaindu zituen Hegoaldean abuztu hasieran —ez du esan nahi horrenbeste pentsiodun daudenik zehatz-mehatz, pertsona batzuek bi pentsio kobratzen baitituzte aldi berean: alarguntzarena eta erretiroarena, esate baterako—, eta batez besteko hileko pentsioa 1.215 eurokoa zen. Hau da, batez besteko pentsioa aurtengo urte hasieran baino 10 euro handiagoa da jada, eta iazko abuztuan baino ia 44 euro handiagoa; hau da, urte hasieratik %0,8 igo da batez besteko pentsioa, eta iazko abuztutik aurtengora bitartean, %3,7.

Igoera horrek bi azalpen ditu: demografikoa eta ekonomikoa. Alde batetik, baby boom deitutako belaunaldia, 1958 eta 1977 bitartean jaiotakoa, erretiroa hartzen hasi da; bestetik, belaunaldi horrek aurrekoak baino soldata hobea izanda hartu du erretiroa, kotizazio maila handiagoarekin, pentsio handiagoak izateko eskubidearekin.

Horrek handitu egin du, era berean, pentsioen ordainketara bideratutako diru kopurua. Gizarte Segurantzak abuztuaren 1ean 846,3 milioi euro erabili zituen Hego Euskal Herriko pentsioak ordaintzeko, iazko abuztuan baino ia 41 milioi euro gehiago.

Bereziki azken urtean hasi da igartzen kotizazio handiko langileen erretiro gero eta ugariagoa. Gainera, 2018ko udan Espainiako Gobernuak pentsioak KPIaren arabera gaurkotu zituenez, batez besteko pentsioaren igoera %5,8koa izan zen 2018ko urtarriletik 2019kora bitartean; 2004tik ez da horrelako igoerarik izan.

Batez besteko pentsioaren igoera are deigarriagoa da mende hasieratik egindako bilakaerari erreparatuz gero: bikoiztu egin da 2000. urtetik, 574 eurotik 1.205era. Dena dela, kontuan izan behar da, kotizazioen igoeraz gain, azken hemeretzi urteetan KPIa %48,5 garestitu dela.

Nolanahi ere, batez besteko pentsioa goraka joateak ez du esan nahi egoera onuragarria denik pentsiodun guztientzat. Oraindik orain, dozenaka milaka batzuek hilean 1.080 eurotik beherako pentsioa jasotzen dute: 165.135 alargun pentsio daude, eta 852 eurokoa da batez bestekoa; zurtz pentsioa, berriz, 19.872 pertsonak jasotzen dute, eta 470 eurokoa da batez bestekoa. Erretiro pentsioa, berriz, 454.950 pertsonak dute, eta batez bestekoa 1.380,5 eurokoa da.

Sunsundeguik agur esan dio krisiari. Edo hala dirudi. Aurten, Altsasuko autobus ekoizleak 75 urte bete ditu, eta, iraganera begiratuz gero, bi garai zail bizi izan ditu. Azkenekoan, ateak betiko ixtear izan zen, baina, Sodena sozietate publikoak emandako babes publikoari esker, jarduerarekin aurrera segitzen du egun, baikor. Azken urtean ehundik gora langile kontratatu ditu konpainiak, hurrengo hilabeteetako lan eskari handiari erantzun asmoz. Aurtengoa produkzio handieneko urtea izateko bidean da. Halaber, zazpi milioi euroko inbertsioa egin du aspaldiko behar bati erantzunez: lantokia handitzeaz gain, modernizatu egin du. Abiada batean dabil Sunsundegui, eta etorkizunari itxaropenez begiratzen dio, bere ibilbideko bihurgune itxienak atzean utzi dituelakoan.

Sakanan gertatzen ari denaren ispilu izan liteke Sunsundegui. Orain industria horretako enpresak lanez gainezka badaude ere, krisiak gogor jo zuen bailara. Altsasun (Nafarroa), enpresa askok ateak itxi zituzten. Besteen aldean, abantaila bat izan zuen Sunsundeguik. Mende erdi baino gehiagoko enpresa enblematikoa izanik, Nafarroako Gobernua sartu zen tartean, 1980ko hamarkadan egin bezala. Sodena arrisku kapitaleko sozietatearen bitartez, 35 milioi euro inbertitu zituen, eta, erosleen bila aritu bazen ere, azkenean Juan Ignacio Murillo enpresaburuak gidatutako zuzendaritza taldearen (%51) eta langileen (%49) esku utzi zuen.

Zuzendaritza, egiazko jabe

Partaidetza horrekin, zuzendaritzaren kontrolpean geratzea bermatu zuen, eta urteotan horretaz kexatu dira bere garaian akzioak erosi zituzten langileak. «Urte horietan ez zitzaigun aukera utzi kooperatiba gisa edo lan sozietate moduan aritzeko. Agian ez zen bideragarria izango, baina ez zen utzi ere egin», kritikatu du Oscar Telletxeak, langileen batzordeko presidenteak (LAB). Haren ustez, «iruzurra» izan zen hura. Batzordea hilero biltzen da zuzendaritzarekin enpresaren nondik norakoak jakiteko, eta urtero kontuen berri ematen zaie langileei. «Tramite moduko bat da».

Formula egokia izan edo ez, enpresak bilakaera ona izan du urteotan, batik bat nazioartean. «Estatuko merkatua ez atzera ez aurrera dago», dio Telletxeak. Europa, Asia eta Afrikako hamasei herrialdetara esportatzen du Sunsundeguik, eta, Volvo txasisen hornitzaile nagusi den heinean, ekoizpen handia ziurtatu du. Hala ere, MAN edo Scaniarentzat ere egiten du lan.

Bi herrialde nabarmentzen dira esportazioei dagokienez: batetik, Dubaiko errepide eta garraioen arloko agintaritzak hiri garraiorako 373 autobus egiteko kontratua izenpetu du Sunsundeguirekin. Bestetik, NTA Irlandako Garraio Agintaritzari 150 autobus salduko dizkio, eta Ipar Irlandako Translink enpresari, beste 120.

Abenduan, hauteskunde sindikalak egin zirenean, 350 langile zituen enpresak, eta, egun, bostehun inguru ditu. Produkzioaren erritmoa bikoiztu egin da, eta, lan eskari handi horri erantzuteko, ehundik gora kontratazio egin dira. Langile berriak sartu ahala, prestakuntza jaso behar dute, eta egokitu egin behar dira. Behin-behineko kontratua egiten zaie, baina, baliagarri suertatuz gero, enpresak finko egiten ditu. «Lan hitzarmenean aurreikusia genuen baino kontratu finko gehiago egin dira», dio Telletxeak.

Urteetan, sindikatuak kexatu egin dira Sunsundeguiko fabrika zaharkituta zegoelako eta ez zituelako betetzen lan segurtasunaren araudiak. Azken bi urteotan zazpi milioi euro inbertitu ditu lantokia berritzeko eta zabaltzeko. Nafarroako Gobernuak foru intereseko inbertsio izendatu zuen iaz.

Horrekin batera, produkzio sistema moldatzen ari dira. «Trantsizio batean gaude, eta egokitu egin behar dugu produkzio hazkunde horretara. Antolamendu arazo batzuk daude». Telletxearen arabera, langileen batzordeak ondo ikusten du egokitzapena, betiere langileen lan baldintzak hobetzen diren neurrian.

2017an sinatu zuten lan hitzarmena LABek, UGTk eta CCOOk: metalgintzako hitzarmenaren gainetik soldatak igotzea lortu arren, «oraindik hobetzeko asko» dagoela deritzo Telletxeak. Batzordeak errelebo kontratuak izenpetzeko eskatu zion zuzendaritzari, eta hark oraingoz ez dio jaramon egin.

Halaber, sindikatuek uste dute alde handia dagoela langile berrien eta zaharren artean, eta «lan osasunean ere» asko dago egiteko». Krisia atzean utziagatik, hobekuntza hori lan baldintzetan islatzea nahi du, funtsean, langileen batzordeak.