Huaweiren erabiltzaileek ez dute alde handirik nabarituko epe motzean, Google Play dendan jaitsitako aplikazioak erabiltzea libre izango baitute, momentuz. Google Play Protect segurtasun atalarekin beste hainbeste gertatuko da. Areago, aplikazio berriak ere jaitsi ahal izango dituzte, betiere bere sistema operatibora egokiturik badaude. Arazoa iritsiko da aplikazio horiei gaurkotzeak egiten dizkietenean. Hobekuntzak ez dira izango Huawei telefonoentzat, eta bateriari edo segurtasunari eragin ahal diezaieketen abantailak ez dituzte izango.
Benetako arazoa sistema operatiboarena da. Batetik, telefonoen arima den sisteman egiten diren gaurkotzeak ez dira izango Huawei gailuentzat. Bestetik, aurrerantzean saltzen diren Huaweietan —ez stockean daudenak— soilik kode irekiko Android bertsioak aurkitu ahal izango dira, egokitzapen zaharkituak, alegia. Horrek esan nahi du Google Playko aplikazioak Android sistema operatibo berrienetara egokiturik jartzen dituztenean ezingo dituztela jaitsi Huawei baten erabiltzeek. Ezta kode libreko Android sistema zahar bat daukatenek ere. Alegia, telefono horiek zaharkiturik geratuko dira, aplikazio berriak ezingo dituztelako erabili; eta, kasu beltzenean, Huawey berrietan —akaso Android zahar batekin— ez dituzte izango YouTube, Gmail edota Maps.
Edozein aplikaziok balio dezake adibide gisa, baina WhatsAppekin argi ikus daiteke gertatutakoak Huawei baten erabiltzaileari egin ahal dion kaltea. Gutxienez, Android 4.0.3 sistema operatiboa eskatzen du WhatsAppek telefonoan martxan jartzeko. Huaweik bertsio hori gainditzen duten egokitzapenak baliatzen ditu, baina berriak sortzen direnean ezingo ditu erabili, eta halako batean, WhatsAppek eta beste aplikazio askok eskatuko dute Huaweik eskaini ezingo duen bertsio bat. Noiz iritsiko den zahartzea, hortxe dago gakoa. Zenbat eta Huawei berriagoa eduki, orduan eta arrisku handiagoa izango du erabiltzaileak kaltea nozitzeko.
Aurrerantzean, Huawei telefonoek ezingo dituzte eguneratu Android sistema —kode irekikoekin izan ezik—, haren segurtasun neurriak eta hura erabiltzen duten aplikazioak. Gainera, Txinako markaren telefono berriek —stockekoek bai— ezingo dituzte instalatu Googleren aplikazioak, hala nola Gmail, Google Maps, Play Store eta YouTube.
Betoak ez du ustekabean hartu Txinako konpainia. Azaldu du «urteak» daramatzala txarrenerako prestatzen, hornitzaile nagusirik gabe geratzen bazen ere, gertatu den bezala. Huaweik ziurtatu du bere kasa eguneratuko dituela orain funtzionatzen ari diren telefonoak, eta «software ekosistema segurua eta jasangarria» sortzen jarraituko duela.
Alabaina, Google ez da hornidura katea eten dion bakarra. Telefonoen prozesatzaileen ekoizle estatubatuar nagusiek ere iragarri dute Huawei hornitzeari utziko diotela: besteak beste, Intelek, Qualcommek, Xilinx Incek eta Broadcomek.
Boikota Appleri?
Washingtonek telefoniaren negozioan eman dio kolpe handia Huaweiri, baina hesi sanitarioa jarri izanaren atzeko arrazoi bakarra ez da telefoniarena. Etxe Zuriak galga jarri nahi dio Txinak G5 sare ultralasterraren arloan daukan nagusitasunari.
Baina kolpea propio eman dio telefonoaren merkatuan. Huaweik iaz %21 handitu zuen fakturazioa, 95.000 milioi euroraino, eta diru sarreren erdiak telefonoen salmentari esker lortu zituen, 203 milioi sakelako salduta —erdiak Txinatik kanpo—. Orain, software (Android) eta hardwareen (txipak) hornitzaile nagusiak galduta, sakelako berriak ekoizteko eta, batez ere, saltzeko arazoak izan ditzake Txinatik eta Asiatik kanpo. AEBen betoak ez die hainbesteko kaltea egingo kontsumitzaileei, merkatuan telefono ekoizle ugari daudelako —Apple, Nokia, Samsung, Xiaomi, eta abar—; min handia Huaweirentzat izan daiteke, litekeena baita merkatu kuota galtzea eta diru sarrerak txikitzea.
Edozelan ere, ez da gutxietsi behar Applek nozitu dezakeen bumeran efektua ere. Gerra komertzialaren harira gero eta haserreago daude Txinako kontsumitzaileak AEBekin, eta Appleren produktuen kontrako boikota indartu daiteke. Burtsan beldur dira, eta sagarraren markak %4rainoko galerak izan zituen atzo Wall Streeten. Boikotaren joera lehenagotik dator, IDCren arabera iazko azken hiruhilekoan %23,3 jaitsi baitziren Appleren salmentak Txinan, eta %19,9 hazi Huaweirenak.
Europa, «merkatu irekia»
Sakelakoen merkatuan ez bezala, G5 sare ultralasterraren instalazioan (antenak) Huawei da teknologia puntakoenaren jabe, eta bi lehiakide nagusi baino ez dauzka, Ericsson eta Nokia. Europan, esaterako, Txinako konpainiaren esku daude sareen %40. Konpainia sakelakoen merkatuan bakartu eta ahultzeak berekin ekar dezake sareen merkatua geldiaraztea eta, hala, Mendebaldeko konpainiei espazioa irabazteko denbora ematea.
Washingtongo eta Pekingo merkataritza eta teknologia gerraren erdian, Europak ez lerratzea erabaki du, eta Txinako konpainiak hornitzen jarraituko du. Europako Batzordeak nabarmendu du Europa «merkatu irekia» dela, eta herrialde bazkide bakoitzaren eskubidea dela konpainiaren bati hornidura etetea segurtasun arrazoiengatik.
Orkestra baten modura jo zuten melodia apokaliptikoa. Parlamentuan, UPNk eta PPk «zerga infernua, enpresen ihesa eta langabeziaren igoera» iragarri zuten, eta abesbatza horretan lagun izan zuten PSNk ere bai. Legebiltzarretik at, diskurtso hori Civismo think tank eskuineko elkarteak landutako txostenek han-hemen bildutako datuekin indartu zuten mezu hori. Batik bat urtetik urtera Nafarroako egoitza aldatu zuten enpresetan jarri zuen azpimarra. Horien artean sartzen zeuden Sicav elkarteak: sozietate zergan, ordura arteko %1eko zerga tasa kendu eta beste enpresen pare jarri zien gobernuak eta, ondorioz, Madrilera jo zuten denek.
Halaber, Nafarroako Gobernuak CEN patronalari, CCOOri eta UGTri finantzaketa publikoa itxi zien, eta eragileok laukoaren «immobilismoa» gaitzetsi zuten. UGTk, kasurako, industriako enpresen %13 deslokalizatzeko arriskuaz ohartarazi zuen, eta CENek Nafarroako enpresei «tratu okerra» ematea aurpegiratu zion gobernuari. Nafarroako Merkataritza Ganberak ere «ezegonkortasuna politikoa» salatu zuen. Guztiak zihoazen norabide berean: iraganean jasotako fabore tratua kentzea erabaki zuen gobernuaren aurka.
Lau urte geroago, errealitatea setatsua da, eta eragile guztiok euren diskurtsoa moldatu behar izan dute. Langabezia tasa %14tik %8ra jaitsi da, eta epe berean 30.000 lagun gehiagok eman dute izena Gizarte Segurantzan. Biztanleriaren %72 lan merkatuan dago —enplegu tasa lau puntu igo da, baina helburu gisa jarri dute 2025erako %78ra heltzea—. Ekonomia, berriz %3,1eko erritmoan hazi da.
Kontu publikoak, berriz, onbideratu dira. Diru sarrerak 770 milioi handitu dira, eta, hazkunde ekonomikoak bere eragina izan badu ere, horietatik 510 milioi euro inguru zerga erreformaren ondorioz jaso dira. Zerga bilketari esker izandako igoera hori gizarte gastuetara eta inbertsio publikora zuzendu dute. Adibidez, 2015etik 2019ra guztira 590 milioi bideratu dira inbertsiora: batik bat udal azpiegituretara, osasun etxe eta ikastetxeetara eta errepideen mantentze lanetara.
Horrek ez du esan nahi errealitate ekonomikoa biribila dela, inondik ere. Hego Euskal Herriko beste lurraldeen modura, lan munduan prekaritatea da nagusi. Hamar kontratutik bederatzi behin-behinekoak dira. Administrazio publikoan, aldi baterako langileen tasa %45 ingurukoa da, Kontuen Ganberaren arabera, eta postuen %22 ez dira bete.
Azken finean, Nafarroak beste lurraldeen antzeko arazoak ditu. Aurreko agintaldian, krisiak itota, erronka ekonomikoei aurre egin ezinik geratu zen Barcinaren gobernua. Lau urteotan, Europatik eskualdeei eskatu bezala, espezializazio adimentsuaren estrategia garatu da; lehenik, eta behin ekonomiaren indargune eta ahulguneak aztertuz, eta, gero, egitura indartzeko neurriak lehenetsiz.
Bultzatutako sektore bat autogintza da. Testuinguruak ere lagundu du. Volkswagenek inbertsio handia egin du Landabenen urteotan, eta bigarren modeloa aurten hasiko da ekoizten. VWen bultzadarekin, autogintza oraindik ere industriaren traktore da. Energia berriztagarrien kasuan, Rajoyren gobernuaren politikek sektorea hainbat urte geldiarazi zuten, baina nazioarteko hazkundeak eta azkenaldiko legedi aldaketek egoera irauli dute: Nafarroako enpresak lanez gainezka daude uneotan. Aldi berean, sektore hori garatzeko apustu irmoa egin du gobernuak, eta hala fotovoltaikoan nola eolikoan inbertsio berriak bultzatu ditu. Elikagai industriaren kasuan, enpresak atzerrian ezartzeko eta inbertitzeko bideak indartu ditu. Hiru sektore nagusiez gain, osasungintza, turismo iraunkorra eta sormen eta digital industriak garatzeko urratsak egin dituzte.
Hala ere, oraindik beste atal ugari daude indartzeko. Adibidez, 2017ko azken datuen arabera, Nafarroako alor publikoak eta alor pribatuak barne produktu gordinaren %1,73 inbertitzen du ikerketa eta garapenean, eta EBk herrialde zein eskualdeei 2020rako ezarritako %2ko helburura iristea falta zaio. Beste erronketako bat hezkuntza arloan dago, NUPen eta lanbide heziketan inbertsioa handitu beharra dago. Hondamendi iragarleek aurreikusitakotik urrun, asko du oraindik egiteko.
2 Eta enpresak telefono bat emango dizue langile denei? Bai zera! Norberaren telefonoa baliatu nahi dute horretarako. Kontua da ez dagoela batere argi legezkoa ote den.
3 Zergatik? BYOD esaten dioten praktikaren araberakoa litzatekeelako. Bring your own device (ekarri zerorren gailua) praktika da langileek beren sakelakoak, tabletak edota ordenagailu pertsonalak erabiltzea lanerako. Langileen oinarrizko eskubideak arriskuan jartzen ditu praktika horrek: adibidez, deskonexio digitalerako eskubidea, datu pertsonalen babesa, intimitatea, komunikazioen sekretua eta askatasun informatiboa.
4 Ba, esango nuke oso hedatua dagoela norberaren telefonoa lanerako ere erabiltzea. Zure telefonoa ez da enpresarena, eta jakin behar duzu lanerako erabiltzen baduzu enpresak aurreztu egin duela telefono bat erostea, hura konpontzea matxuratu denean, eta ez duela gailu horren ardurarik hartu. Gainera, langilearekin bat egiteko modu zuzena, erraza eta azkarra du, haren intimitatean edozein unetan barneratuta.
4 Euskal Herian ez da askorik entzun praktika horren arazoen inguruan. AEBetako justiziak aztertu du gehien, eta han ikertu da gehien. Langileen gailuak baliatzen dituzten enpresen artean, 313 eurotik 1.478 eurora arteko aurreztea lortzen dute behargineko, urtero. 2020. urterako, AEBetako enpresen %45ek BYOD baliatuko dute maila batean edo bestean, Gartner aholkularitzaren arabera.
5 Baina zer dio legeak hemen? Ez du muga argirik jartzen langileek bere gailuak lanerako erabiltzearen inguruan, justiziak kasu gutxi aztertu behar izan dituelako orain arte. Hala ere, deskonexio digitalerako arautegiak iradokitzen du zenbait praktika ez liratekeela legezkoak izango.
6 Eta Espainiako justiziak ez du kasu bat bera ere aztertu? Bai, eta sona handikoena da Telepizzarena. Enpresa horrek kontratuan jaso zuen langileek beren gailuak erabili behar zituztela aplikazio bat jaitsi eta geokokatuak egon zitezen. Epaitegiek kontratuaren klausula hori kentzera behartu zuen, kontratuak argi esaten baitzuen langileak bere sakelakoan aplikazioa jaisteari uko eginez gero kaleratua izango zela.
6 A ze masa Telepizzarena, ezta? Bai, gogorra benetan, baina ez pentsa, batzuk masa sotilagoarekin egin dezakete bekatu beren langileekin.
7 Zer esan nahi duzu? Helbide elektroniko bat eskatzea langileari edo haren telefono zenbakia, hori ere BYOD izan daitekeela, eta Espainiako Auzitegi Gorenak ebatzi duela langileak bere oniritzia eman behar duela.
7 Zergatik? Arriskua dagoelako lanaldia behar bezala ez pagatzeko, bizitzaren eta lanaren arteko kontziliazioa oztopatzeko, sakelakoan nahasten baitira biak, eta lan osasuneko arazo bat sor daitekeelako: teknoestresa.
«Ez da nahikoa», ziurtatu du ELAk, eta mobilizaziorako deia egin die langileei, «lan itun duin bat» lortu ahal izateko. LABek, berriz, nabarmendu du orain arteko protestek eraman dutela Adegi bere eskaintza hobetzera, baina jarraitzen duela onartezina izaten. «Sindikatuen proposamenetan jasotako hainbat gai ez ditu jasotzen, eta jasotzen dituen gai asko legeak ezarritakoak besterik ez dira», esan du LABek. Asteazkenean bilduko dira sindikatuak.