EH Bilduk, Elkarrekin Podemosek eta PPk egin zuten lege proposamena, baina, azkenean, aho batez onartu dute. Hasieran, EAJ eta PSE-EE aurka zeuden, baina tramitazioan zehar jarrera aldatu dute, uste baitute legeak segurtasun juridikoa baduela.
Izan ere, 2015ean, Espainiako Auzitegi Gorenak bertan behera utzi zuen merkataritza gune handiei trabak jartzeko Eusko Jaurlaritzak landutako lurralde plan sektoriala, Europako arauen aurkakoa zela ebatzi zuelako. Gorenaren irizpideak kontuan hartzen zituen lege proiektu bat lantzen ari zen Jaurlaritza, baina oposizioak aurrea hartu zion.
Europako araudia bete ahal izateko, legeak dio «interes orokorra babestea» dela merkataritza jarduerari mugak jartzeko arrazoia. Babestu beharrekoa, kasu honetan, hirietako aldiriak, ingurumena, kontsumitzaileak eta ondare historiko-artistikoa direla dio legeak.
Hiriguneetan, traba gutxi
Uztailean jarriko da indarrean, eta, handik aurrera, merkataritza guneek muga zorrotzagoak izango dituzte. 30.000 biztanletik gorako hirietako periferian, gehienez 2.500 metro koadroko saltoki berriak eraiki ahal izango dituzte —supermerkatu arrunt baten neurria—. Gehienez 1.800 metro koadrokoak izango dira 10.000 eta 30.000 biztanle arteko herrien aldirietan, eta 700 metrokoak herri txikietan.
Hiriguneetan edo herriguneetan gune handiak egiteko, berriz, legeak ez du jartzen traba handirik, eta, muga, izatekotan, espazio falta izango da.
Legeak modu bakar batean eragingo die orain irekita dauden merkataritza guneei: gehienez %10 handitu ahal izango dute beren eremua. Legeak ez du atzera eraginik, eta, hortaz, ez ditu geratuko orain obretan dauden handitzeak eta erreformak.
Bozketa aurreko eztabaidan, Unai Grajales EAJko legebiltzarkideak ziurtatu zuen legea «aurrerako urrats bat» dela, baina hankamotz geratu dela, «ez duelako definitzen» zer egin daitekeen merkatari txikiei laguntzeko. «Lagunduko du espazio gehiago ez okupatzen, baina beldur naiz ez duela lagunduko berreskuratu beharra dagoen espazioak berreskuratzen». Gainera, Grajalesek adierazi zuen legeak ez dituela aldatuko «saltzeko eta erosteko modu berriak». Gero eta gehiago, Internet bidezko erosketak egiten dira.
Legearen bultzatzaileetako bat izanik, onartu izana txalotu zuen Iker Casanova EH Bilduko ordezkariak. Edonola ere, onartu zuen«espektatibak apaldu» behar izan dituztela. Esaterako, hiriguneetako merkataritza guneak murrizterik ez dute izan, Europako arauek ez baitiete horretarako aukerarik ematen.
Elkarrekin Podemosen izenean, Edurne Garciak ziurtatu zuen «ahal zen legerik onena» egin dutela, eta merkataritza txikia babestuko duela.
Mellaseri babesa emateko bere aldeko kanpaina abiatu du LAB sindikatuak Abdenabi libre eta gurekin. Huerta de Peralta: borroka ez da delitua izenpean. Atzo aurkeztu zuten kanpaina Iruñeko Justizia Jauregi parean. Kanpainarekin batera, Mellaseren aldeko manifestua ere ezagutarazi zuten. Manifestua dagoeneko 60 elkarte eta 500 norbanakok baino gehiagok sinatu dute.
«Abdenabik gurekin lan egiten eta bizitzen jarraitzea nahi dugu», esan zuen Iruñea Harrera Hiria plataformako kide Begoña Huartek. «Kanpainarekin Abdenabiren aurkako kargu guztiak kentzea nahi dugu: migratzea, antolatzea eta borrokatzea ezin dira delitu izan». Houssine Yagoubi Huerta de Peraltako enpresa batzordeko lehendakari eta LABeko delegatuak salatu zuen enpresarekin hitzarmen duina lortu ondoren etorri direla isunak eta zigorrak. Auzipetuaren egoeraz ere mintzatu zen Yagoubi: «Abdenabik dio ez duela ezer egin. Gaizki dago ez duelako ezer egin, eta zigortu nahi dutelako». Mellasek berak ere hartu zuen hitza agerraldiaren ondotik: «Foruzaingoak salatu nau, baina, zin egiten dut nik ez dudala deus egin». Jasotako elkartasuna eskertu zuen.
Ostalaritza duina aldarri
Bilboko Udalak ostalaritza sektoreko hiru langileri 6.750 euroko isuna jarri izana salatu du Eragin Bilboko gazte prekarioen asanbladak. Ostalaritzako ituna azaltzen zuten afixak jartzeagatik jarri dizkie isunak udalak. Gogor salatu ditu isun horiek plataformak: «Zigor hau astakeria hutsa da, eta muga guztiak gainditzen ditu». Bilboko udalari «isun bidegabe» horiek bertan behera uzteko exijitu diote, eta azpimarratu ez dela kasualitatea udalak ostalaritzako langileak jo puntuan jartzea: «Ongi baino hobeto dakite beraien postaleko hiri hau ezin dela mantendu gure bizitzak prekarizatzen ez badira».
Iritziz aldatu du PPk, eta uste du garai egokia dela orain gizarte laguntzen inguruko araua moldatu eta «enplegagarritasuna helburu duen babes sistema justu bat» adosteko. Laura Garridok aitortu du ez duela gustuko proposamena; ez da «nahikoa» haren irudikoz. «Ez doa norabide egokian». Legearen erreformari ateak ireki dizkio, hala ere, eta iaz oztopatu zuena ahalbidetu du orain. Zuzenketen bidez testua aldatzen saiatuko direla adierazi du Garridok. Iñigo Urkulluri ohartarazi dio, halaber, aukeratu dezala norekin adostu nahi dituen aldaketak, ez baitute zerikusirik EH Bilduk eta popularrek defendatzen duten gizarte ereduek: «Denak ez du balio».
Oso kritiko azaldu dira oposizioko gainerako bi alderdiak. Nerea Kortajarena EH Bilduko legebiltzarkideak adierazi du ulertezina dela gaiaren inguruko akordioak erdiestea gizarte laguntzen kontrako jarrera izan duten alderdiekin, eta diskurtso «xenofoboetara» hurbiltzea egotzi die EAJri eta PSE-EEri. «Oso arriskutsua da eskuin xenofoboarekin, elektoralismoz gaiaren erabilpen ankerra egin duenarekin, bidea egitea».
Erreformaren edukia negoziatu eta adosteko borondate falta egotzi dio Kortajarenak Eusko Jaurlaritzari. Ohartarazi du, halaber, etxebizitza bakoitzean errenta bakarra jasotzeko aukerak kanpoan utz ditzakeela herritar asko, eta fokua kontrolean jarri izana kritikatu du.
Elkarrekin Podemosentzat ere testuak ez du ezertarako balio: «Hau soilik hobetu daiteke zakarrontzira botata eta berria idatzita». Tinixara Guanchek azpimarratu du indarrean dagoena baino «okerragoa» dela proposamen berria, eta eskubideak murrizten dituela salatu du. Izan ere, ordaina jasotzen dutenei sistema biometrikoen bitartez identifikatzeko aukera jasotzen du testuak, hatz marken sistema aipatu gabe, hori bai. Guanchek uste du onuradunak «kriminalizatu» egiten dituela horrek.
Eztabaida amaitu ondoren hitz egin dute Euskal Herriko eskubide sozialen gutunaren ordezkariek ere. Testuak aurrera egin izana txarretsi dute. «Herri Ekinaldi Legegilea eztabaidatzen egon beharko genuke», adierazi du Jabier Saenz bozeramaileak. Iazko urrian 51.000 sinadura aurkeztu zituzten Eusko Legebiltzarrean, baina ez ziren aintzat hartuak izan. EAJk, PSE-EEk eta PPk aurka bozkatu zuten.
Ekarpenak jasotzeko prest
EAJk eta PSE-EEk ukatu egin dute PPri «txeke zuririk» eskaini diotenik, eta «akordio zabala» lortzen saiatu direla berretsi dute. Amaia Arregi EAJko legebiltzarkideak azpimarratu du arau berria «ona eta aurrerakoia» dela. Adierazi du arauaren moldaketak gizartearen kohesioan eragingo duela, eta krisiaren ondorioak leuntzen lagunduko duela. Horrez gain, iritzi dio laguntzaren kudeaketan sortu diren «disfuntzioak» zuzentzeko ere balioko duela. Gainerako alderdiei «ausartak» izateko eskatu die, eta adostasunak bilatzeko. Testua hobetzeko ekarpenak jasotzeko prest azaldu da, «demagogia alde batera utzita».
Proposamenak gaur egungo baldintza nagusiei eusten die, baina aldaketa garrantzitsuak ditu errentaren zenbatekoaren kalkuluan. Egun, Espainiako lanbidearteko gutxieneko soldataren arabera kalkulatzen dute, baina testu berriak jasotzen duenez, oinarrizko gastuen adierazle baten bitartez egingo litzateke aurrerantzean. Adierazle hori 455 euro litzateke, eta horri osagarri ekonomikoak gehituko zaizkie. Hala, norbanakoak gehienez 659 euro kobratuko lituzke. Pentsiodunen errenta ere aparte kudeatuko da: orain baino 52 euro gehiago jasoko du bakoitzak, eta 62 euro gehiago beste batekin bizi bada.
Errenta jasotzeko gutxieneko adina 23 urte izango da, arau berriak jasotzen duenez, baina onuradunek Arabako, Bizkaiko edo Gipuzkoako udalerri batean gutxienez hiru urte erroldatuta egon beharko dute. Horrez gain, onuradunei laguntza modu mailakatuan kentzeko tresna bat ere jasotzen du testuak; ez du horretarako irizpiderik zehazten, ordea.
Hala ere, soldata batzuek hamarkada hobea izan dute beste batzuek baino. «Desberdintasunek areagotuz jarraitzen dute». Horren erakusle: gehien jasotzen duen taldeak gehiago irabazi zuen, eta gutxien irabazten zutenen taldeak, aldiz, gutxiago. Soldata txikieneko biztanleen %10ek baino 60 aldiz gehiago irabazten dute diru sarrera handieneko %10ek. 2008. urtean, arrakala hori 38,9koa izan zen.
Arrakalak
Desberdintasuna pairatzen dutenen artean emakumeak daude. Azterketaren arabera, 2017. urtean soldatapeko emakume langileek 21.007 euroko ordaina jaso zuten, eta gizonek, berriz, 28.052 eurokoa; hots, %25,1eko soldata-arrakala zegoen. Azken hamar urteetako bilakaerari begira, gizonezkoen eta emakumeen soldaten arteko alde hori murriztu egin zen 2008tik 2013ra,%28,2tik %24,6ra. Baina ordutik arrakala atzera sakondu egin da.
Etorkinak —Espainiako nazionalitatea ez dutenak— dira soldatetan arrakala nozitzen duten beste talde bat. Gipuzkoako Aldundiaren datuen arabera, «espainiar estatuko nazionalitatea duten langileek» batez beste 25.170 euroko soldata izan zuten, eta kanpoko nazionalitatekoek 12.766 euro irabazi zituzten; %49,3ko arrakala, beraz.
Gazteen hileko batez besteko soldata, berriz, 526,7 eurokoa izan zen 2017an, lanbide arteko gutxieneko soldataren azpitik oso —707,7 euro—.
Pello Igeregi ELAko arduradunak aldarrikatu du soldatak igotzeko «bide bakarra» protestak eta greba direla. «Pozik gaude oraintxe bertan greba ugari dauzkagulako martxan Euskal Herrian. Prekarizazioa balio estrategikotzat hartu duen patronal honen aurrean [Adegi], grebek erakusten dute langileak prest direla beldurrari aurre egiteko».