80 lanpostu galtzeko arriskuan legoke lantegia. Joan den urtetik, hartzekodunen konkurtsoko epaileen esku dago enpresaren geroa, eta, duela bost aste, lan erregulazio txostena aplikatu zitzaien, eta, aste honetan, ixteko asmoaren berri jaso dute. «Albo batera utzi gaituztela sentitzen dugu, ez gaituztela aintzat hartzen», zioen Urkizak. Dover taldeak trokelak egiten zituen Sopelako Dismodel enpresa zena bereganatu zuen 2016. urtean, eta, Santanderreko beste lantegi batekin batera, Troquelmain XXI taldea sortu zuten 2017an. Bat egiteak urtebete besterik ez zuen iraun, ordea, iaztik hartzekodunen konkurtsoan baitaude, eta beharginek salatu zuten zuzendaritzak, egoera horretan, Santanderko lantegia lehenetsi duela.
Lan erregulazio txostena bi lantegietan ezarri den arren, Santanderkoan «opor egunak kitatzen ari dira», eta horregatik zioen Urkuizak lehentasuna han dagoela; aldiz, Sopelakoa ixteko asmoa azaldu die epaileak. «Enpresaren geroa bermatzeko hemengoaren kalterako erabakia hartu dute. Baina bat egite horrekin, asko galdu genuen: hemengo lantegia deskapitalizatu dute, baina, era berean, erabakiak hartzeko gunea lekuz aldatu dute». Urkizak zioenez, Troquelmain XXI enpresa sortu denetik enpresak ez du inongo inbertsiorik egin Sopelako lantegian, «eta horrela ezin da aurrera egin». Horregatik, langileak mobilizatzen hasiko dira, enpresa bideragarria delako euren arabera, eta lan karga berriz Sopelara itzul dadin ahalegina egingo dute.
Automozioaren krisia
Troquelmain XXIek automoziorako trokelak egiten ditu, eta Urkizak uste du azken urtean sektoreak duen ezegonkortasunak eragina izan duela. «Automobil ekoizleek ez dakite zein erregairekin egin autoak, eta horregatik ez dira ari modelo berriak egiten». Baina sektorea krisian baldin badago ere, negozioa beste eremu batzuetan bilatu daitekeela azaldu zuen. Adibide gisa jarri zuen aeronautika: «Sektore horrentzat ere lan egin izan dugu. Lantegi handia da, eta pieza handiagoak egin ahal izateko makinak baditugu; horregatik diogu gure egoera ez dela automozioaren krisiaren ondorioa bakarrik; hartu diren bestelako erabaki batzuen eraginez iritsi gara egoera honetara».
Troquelmain XXI enpresa sortu aurretik ere trokelen arloan aritzen ziren Sopelako lantegian. Orduan, Dismodel izenarekin. Gestamp autogintzako enpresarentzako lan asko egin izan dute, eta eurentzako hornitzaile nagusia izan da urteetan. Baina azken boladan eskaerarik ez diete egin, eta, horregatik enpresarekin ere batzekoak direla azaldu zuen Urkizak: «Jakin nahi dugu ea Gestampen aldetik betorik ba ote dagoen gure kalterako». Izan ere, hemendik aurrera ere eurekin lan egiten jarraitu nahi dute, baldin eta inbertitzailerik topatzen badute.
Lanean jarraitzeko borondatea erakutsi zuten agerraldian, eta langile batzordeko kideak argi utzi zuen ho beharginek daukaten balio gehigarria: «Trokelgintzan lan asko egiten da eskuz, eta, horregatik, ez du edonork balio bertan lan egiteko; lana fin egin behar da, eta, gurean, kualifikazio maila handiko jendea dago. Langileen batez besteko adina 40-45 urte da, eta hamabost eta hamazazpi urte arteko esperientzia daukate». Balio gehigarri hori baliatzen ahaleginduko dira etorkizuna bermatzeko.
Inbertitzaileak topatzeko aukera eduki dezaketela uste du Urkizak, baina erakundeen babesa beharrezkotzat jo zuen hori lortzeko. «Egoera zein zen ikusita, konkurtsoko epaileari galdetu genion ea beste inbertitzailerik topatzeko aukerarik izan genezakeen, eta erantzun zigun begi onez ikusiko lukeela salmentaren aukera». Hitz horiek entzunda, konpainiako langileek aurreikusten dute Troquelmain XXIen geroak norabide hori har dezakeela.
Ez da dramarik, 2018. urtea oso ona izan baitzen makina erremintarentzat; historikoa, neurri batean. Inoiz baino gehiago ekoitzi zuen (1.796 milioi euro, +%5,44), eta inoiz baino gehiago esportatu zuen: AFMko kideek Hego Euskal Herritik eta Espainiatik kanpo egin zituzten salmenten hiru laurden: 1.363 milioi euro, hain zuzen ere.
Berez, AFMk Espainiako elkartetzat du bere burua, baina Donostian du egoitza, haren kideen %80tik gora Euskal Herrikoak baitira, gipuzkoarrak nagusiki. Danobat, Fagor Arrasate, Ibarmia, Korta, Lazpiur, Latz, Sarralle eta Zayer daude 127 bazkideen artean; 7.583 langilerekin amaitu zuten 2018. urtea, urtebete lehenago baino %2 gehiagorekin.
Alemania da bezero onena
Makina erremintaren azpisektoreek portaera desberdina izan dute joan den urtean. 2017an, autogintzaren gorakadak asko bultzatu zuen deformazioaren azpisektorea, eta iaz ezin izan zion erritmo horri eutsi (-%7,4). Kontrara, bilakaera ona izan zuten harroketak (+%15,7), osagaiek (%6,9), erremintek (+%4,6) eta, batez ere, mekanizazioek eta zerbitzuek (+%24,2).
Merkatuei dagokienez, Alemaniako industria boteretsua da oraindik ere makina erremintaren erosle nagusia. Hara joan dira esportazioen %13,7 (2017an %14,4 izan ziren). Are handiagoa da osagaien esportazioan duen lekua: %22,8. Krisiaren urterik okerrenean, Alemaniak eta Txinak eutsi zieten Euskal Herriko makinen erosketei, baina azken urtean beste merkatu batzuek izan dute gorakadarik handiena: iaz, Txekiar Errepublikak eskaera ugaritu zuen, eta %25 handitu zuen Portugalek, %22 Frantziak eta %17 Italiak. Muga zergak eta gerra komertzialak gorabehera, ia %15 handitu dira AEBetara egindako salmentak.
AFMk Kopuru batekin ikusten du arazoa: «barne merkatua» deritzonarekin; hots, Hego Euskal Herriko eta Espainiako salmentekin, iaz %0,72 baizik ez zirelako handitu, «apal». «Teknologian inbertitu behar da herrialde indartsu bat izan nahi badugu», ziurtatu zuen Ortuetak, eta gobernuen laguntza eskatu zuen, dela makina berriak erosteko laguntza zuzenen bitartez (Renove planak), dela inbertsioetarako zerga pizgarrien bidez. Gogorarazi zuenez, Italiak hiru urte daramatza makinen erosketa laguntzen, eta Frantziak ere badu asmoa.
AFMri funtsezkoa iruditzen zaio industriak makina berriak erostea, industriaren etorkizuna digitalizazioa baita, eta hori ezin delako egin makina zaharrekin, ezin baitira sarera lotu; «amonaren telefono analogikoa konektatzen ez den moduan», Ortuetak aipatu zuenez. Gaur egungo makinak Internetera konektatuta daude, ekoizleak une oro jakin ahal izateko nola ari den funtzionatzen makina, eta beharrezko moldaketa eta konponketa guztiak bizkor egin ahal izateko. Gainera, gero eta gehiago, makinak ez ezik, haiei lotutako zerbitzuak ere eskaintzen dituzte sektoreko enpresek.
Hasiera «hotza»
Cesar Garbalena AFMko presidenteak onartu zuen 2019. urtea ez dela ongi hasi barruko zein kanpoko eskariei dagokienez. 2018 amaieran zabaldutako ziurgabetasun giroak jarraitzen du nazioarteko arazoen ondorioz, eta horrek enpresa askoren inbertsioak «hoztu» ditu. Baina urteek aurrera egin ahala eskariek hobera egitea espero du Garbalenak. Edonola ere, AFMk udara arte itxaron nahi du iragarpen zehatzagoak egiteko, orduan iristen baitira eskarietako asko. Makina erremintaren sektorean, eskariek garrantzi berezia dute; izan ere, makina bat egiteko denbora nahikoa behar denez —gehienetan hiru hilabetetik urtebetera bitartean—, eskari zorroak baldintzatzen du hurrengo urteko jarduna.
AFMk bihar egingo du urteroko batzarra, Orona fundazioan (Hernani).
Amaitu den agintaldi honetan aldaketa esanguratsuak izan dira aldundien zerga politikan: esan daiteke Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako ereduak atzera harmonizatu egin direla, Bilduk Gipuzkoako Diputazioan egindako aldaketak lehengoratu ostean. PSEk amore eman eta gero, hiru aldundiek Jaurlaritzarekin bat egin dute sozietate zerga jaisteko, baina, hori bai, ez dute adostasunik lortu Ekarpen Legea berritzeko; moldaketa batekin konformatu dira, batzuk besteak baino konformeago.
Esan eta egin. EAJk ez zuen eman ustekabekorik, eta, 2015eko hauteskundeetan Gipuzkoako Aldundia berreskuratu bezain pronto, «urgentziazko» moldaketak egin zituen Aberastasunaren eta Fortuna Handien gaineko zergan. Jeltzaleek begiz hartuta zeukaten aberastasunaren zerga, Bilduren gobernuaren ikur nagusietako bat izandakoa, onartu zenetik bertatik. Haien arabera, zergak zigortu egiten zuen irabaziak atzera enpresetan inbertitzea; zergapekoak eta haien dirua herrialdetik joatea eragin zezakeen, eta, gainera, hautsi egiten zuen hiru aldundien zerga politika harmonizatua.
Aukera izan zuenean, Markel Olanoren gobernuak zergaren eragina murriztu zuen, besteak beste, enpresetako parte hartzeak salbuetsiz. 2015. urtean bertan egin zuen hori. Zerga bera 2017an ordezkatu zuen, Ondarearen gaineko zergarekin —izen hori dute Arabako eta Bizkaiko zergek—.
EAJren ustez, aberastasunaren gaineko zergak eta zerga ezkuturik ez izateak zergadunik handienak eta haien zergak herrialdetik joateko arriskua zekarren, besteak beste ez zegoelako harmonizaziorik Arabarekin eta Bizkaiarekin. Argudio horrekin, Gipuzkoako Aldundiak berreskuratu egin zuen bere garaian Bilduren gobernuak bertan behera utzitako zerga ezkutua. Ezkutu horrek muga ezartzen dio zergapekoek urte batean errenta eta ondare zergatan ordaindu beharreko kopuruari: zenbatekoak ezin du gainditu urte horretan zergadunak izandako diru sarreren %65.
Aldiz, Bilduren ustez, Aberastasunaren zerga baliogabetzearen ondorio nagusia zera zen: Gipuzkoako aberatsenek gutxiago ordaintzea. Koalizioak gaitzetsi egin zuen «funtzionatzen zuen» zergaren eta harekin lortutako sarreren desagerpena. Ahal Dugu ere aberastasunaren zergaren alde agertu zen orduko hartan.
Sozietateen gaineko zerga jaisteko akordioa EAJk eta PSEk adostu zuten 2017ko urrian —ondare zergaren harmonizazioarekin eta errenta zergaren zenbait baldintzarekin batera—. Baina ez zen nahikoa izan. Confebaskek gogor kritikatu zuen jaitsierarik ez izatea; azkenean, PSEk presioari amore eman, eta hiru astera beste akordio bat etorri zen, zeinetan sozietate zergaren tasa nominala jaisten zen, enpresa elkarteen pozgarri.
Bi urteren buruan, sozietate zergaren tasa %28tik %24ra jaitsi zaie enpresa handiei, eta %24tik %20ra enpresa txiki eta ertainei. Era berean, diru bilketa ez murrizteko, kenkariak, konpentsazioak eta hobariak izateko baldintzak gogortu zaizkie enpresei.
Agintaldi honetan berritu behar zen 2012. urtetik luzatuta dagoen Ekarpen Legea. Horretarako asmoa agertu zuten behintzat Jaurlaritzak eta aldundiek, baina aldundiak ados jartzea ezinezkoa izan da, nahiz eta hiru diputazioak EAJren esku egon.
Ekarpen Legeak arautzen du nola biltzen eta banatzen den zergetan bildutako dirua erakundeen artean. Araba gutxiago eta Gipuzkoa gehiago, kexu dira tokatzen zaien baino ekarpen handiagoa egiten dutela, edo bidezkoa litzatekeen baino gutxiago jasotzen dutela Bizkaiaren mesedetan.
2019ko otsailean iritsi zen korapiloa askatzeko —edo beharbada eztabaida atzeratzeko— nolabaiteko pausoa, Finantzen Euskal Kontseiluan. Aldundiek men egin zioten Jaurlaritzak proposatutakoari, eta funts berri bat eratzea onartu zuten, ezohikoa, kontuak berdintzeko osatuta dagoen Egokitzapenerako Funtsaren osagarri moduko bat, baldintza jakin batzuetan soilik erabiliko dena. Ez zen Gipuzkoak nahi zuena. Eta ez du asko balio izan, oraingoz behintzat, legea berritzeko.
Agintaldi berrirako, alderdiek hainbat proposamen egin dituzte zerga politikaren inguruan, asko erabat kontrajarriak. Unai Rementeria Bizkaiko diputatu nagusi izateko EAJren hautagaiak, tratamendu «erakargarriagoa» nahi du BGAE borondatezko aurreikuspeneko erakundetako ekarpenentzat, eta Elkarrekin Podemosek, aldiz, halakoei kenkari guztiak kentzea.
Errenta zergan, EH Bilduk kapital errenten gaineko zergaren tasa lan errenten gainean ezartzen denera gerturatu nahi du; hori da PSEren jarrera ere. Elkarrekin Podemosek bi tasak berdintzea proposatzen du zuzenean.
Ondare zergan ere jarrera bertsuak dituzte EH Bilduk eta Elkarrekin Podemosek: zerga ezkutua desegitea eta aberastasunaren gaineko zergak eratzea.
Eta, sozietateen zergari buruz, joan den agintaldiko jaitsiera ezerezean utzi eta lehengo tasak ezartzea nahi du Elkarrekin Podemosek. EH Bilduk, berriz, sozietate zerga «progresiboa» bultzatuko du, bidezkoagoa eta eraginkorragoa izango dena.
Tranbiaren linea berria egiteko proiektua dago jokoan. Linea berriarekin, Israelek Zisjordaniako eta Jerusalem ekialdeko lurralde okupatuak lotu nahi ditu. Nazioarteko legediak Israeli aitortzen ez dizkion lurraldeetan egin nahi du azpiegitura, eta Mendebaldeko herrialdeetako gero eta tren konpainia gehiago ari dira uko egiten proiektuan parte hartzeari.
CAFeko langileek lehia uzteko eskatu zioten zuzendaritzari urtarrilean; aho batez hartu zuten erabakia, ondorengo argudioarekin: «Ez dugu nazioarteko legezkotasunaren aurka doazen lanetan parte hartu beharrik». Alstomen zuzendaritzak ere argudio bera erabili du lizitaziora ez aurkezteko, lanak egiteko sortutako partzuergoko bere bi bazkide israeldarrek —Danek eta Electrak— Netanyahuri azaldu diotenez.
«Ostiralean harriduraz jaso genuen Alstomen jarrera ofiziala, zeinarekin ez baitie lizitazio publikora aurkezten uzten Electrari eta Dani, eta bihar da aurkezteko azken eguna», diote Israelgo bi konpainiek Netanyahuri bidalitako eskutitzean. Azaldu diote Frantziako konpainiak atzera egin izanaren arrazoia «Israelen eta Palestinaren arteko gatazka» dela, eta uste duela «begi bistakoa dela [tranbiaren proiektua] giza eskubideen kontrakoa izan daitekeela». Alstomek bere bi bazkideei azaldu dienez, Jerusalemgo tranbiaren proiektuan parte hartzea «Frantziako legediaren aurkakoa» ere izango litzateke, nazioarteko legediaren kontrakoa den heinean.
Lehiakideak, erdira
Hasi baino lehen ere, sekulako zailtasunak izaten ari da Jerusalemgo tranbia handitzeko proiektua. Alstom ez da proiektuan parte hartzeari uko egin dion bakarra, eta, gainera, haren ezezkoak beste batzuk ere parte hartu ezinik lagako ditu: esate baterako, Bartzelonako Moventia konpainia, zeina Alstomek, Electrak eta Danek osatzen duten partzuergo bereko kide baita.
Alstomek baino lehen, joan den astean beste partzuergo batek ere lizitazioan ez parte hartzea erabaki zuen; Kanadako Bombardier zen partzuergoko bazkide nagusia. Australiako Macquarie inbertsio funtsak atzera egin eta gero baztertu zuen bere burua Bombardierrek.
Alemaniako Siemensek gidatutako beste partzuergo batek ere adierazi du ez duela parte hartuko tranbiaren lizitazio publikoan, «Israelgo okupazioari lotutako arriskuengatik».
Zalantzan dago CAFek Israelgo Shafir markarekin sortutako partzuergoaren parte hartzea ere, Beasaingo konpainiako langileek argi utzi baitute ez dutela nahi proiektu horretan parte hartu. Palestina Askatzeko Erakundeak esker ona adierazi zien CAFeko langileei, erakutsitako jarrerarengatik. Airean dago, halaber, Greziako GEK Terna konpainiaren eta Stasy enpresa publikoaren partzuergoaren parte hartzea ere, finantzaketa arazoengatik.
Horrela, hasieran proiektuaren lanak bere gain hartzeko lehiaketara aurkezteko zortzi hautagai edo gehiago bazeuden ere, baliteke bi edo lau baino ez aurkeztea, Calcalist Israelgo kazeta ekonomikoaren arabera.
Lehiakideak erori ahala, Txinako CRRC trengileak aukera handiagoa izan dezake Jerusalemgo tranbiaren proiektua eraikitzeko lanak bereganatzeko. Arazoa da Txinako konpainia Iranen ere hainbat trenbide azpiegitura egiten ari dela, Israelen etsairik minenarekin elkarlanean. Gainera, AEBak Israel estutzen ari dira Txinaren inbertsioak neur ditzan, Washington beldur baita segurtasun eta espioitza arrazoiengatik.
Bilbon atzo egindako agerraldian, Cebekek denbora gehiago eskatu zuen lanaldiaren nahitaezko erregistroa bete ahal izateko. Onartu egin zuen enpresak «galduta» daudela eta zalantza asko dituztela, eta eskatu zion Lan Ikuskaritzari «irizpide batzuk» emateko legea betetzeko moduei buruz.
Azpiazuk azaldu zuenez, «zaila» da lanaldia erregistratzeko modu bakar bat jartzea, lan egiteko modu oso desberdinak daudelako orain. «Araua ohiko lanpostu bati dagokio, leku batean mugitu gabe egiten zeneko horri, baina hori dagoeneko ez da ohikoena zerbitzuetan». Lan «tipologia desberdinak» erregistratzeko moduak asmatzeko denbora eskatu zuen Azpiazuk.
Malgutasuna
Cebekeko presidente Iñaki Garcinuñok, berriz, ukatu egin zuen Magdalena Valerio Espainiako Lan ministroak esandakoa, hau da, enpresek ez dutela «serio hartu» erregistroarena: «Serio hartu dute, baina bi hilabete gutxi dira indarrean jartzeko».
Ministroak ildo horri eutsi zion atzo. «Gauzak beste baterako uzteko joera dugu», esan zuen, baina enpresa batzuek dagoeneko erregistroa sortu dutela gaineratu zuen. Nabarmendu zuen enpresei askatasuna eman diela erregistratzeko sistemak erabakitzeko. «Ez gaude denei fitxatzeko sistema zurrun bakar bat ezartzeko bezain eroak[…] Badakigu pertsona batzuk ez daudela egun osoa beren lanpostuan».
Malgutasun hori da sindikatuek salatzen duten puntuetako bat. «Ateak zabalik uzten dizkie iruzurrari eta manipulazioari. Adibidez, eskuz eginez gero, langile prekarioenek ezin diote aurre egin, ez dutelako aukerarik benetan egindako lanaldia agerrarazteko», salatu du LABek. Agiri baten bidez, sindikatu horrek tresna digitalak eta elektronikoak eskatu ditu lanaldia erregistratzeko, «patronalak bere onerako manipulatu ezin dituenak».
Eusko Jaurlaritzak, Josu Erkoreka bozeramailearen bidez, babesa eman dio lanaldia derrigorrean erregistratzeari —«zentzuzkoa da»—, eta erregistratzeko moduak sindikatuekin adosteko eskatu die enpresaburuei.
EBko justiziaren epaia
Kasualitatea izan ala ez, garaiz iritsi da Espainiako Gobernuak bultzatutako erregistroa. Izan ere, atzo zabaldutako epai batean, Europako Batasuneko Justizia Auzitegiak ebatzi zuen «derrigorrezkoa» dela langileen lanaldia «sistema objektibo, fidagarri eta eskuragarri baten bidez» erregistratzea. Espainiako Auzitegi Nazionalak eskatutako argibidea eman du horrela Luxenburgoko Auzitegiak. CCOOk lehenik eta UGTk gero Deutsche Banken aurka jarritako salaketa bat zuen oinarrian Auzitegi Nazionalaren eskaerak. Epaia txalotu dute bi sindikatu horiek.