Azaldu zuenez, kasu batzuetan alargunek hildako ezkontideak baino soldata askoz handiagoa kobratzen dute, «eta ez dirudi bidezkoa familian diru sarrera gehien duenaren errenta gehiago handitzen jarraitzeak». Nagusiki gizonei eragingo lieke proposamenak, soldata arrakala dela-eta batez besteko soldata handiagoa dutelako. «Gizon batek alargun pentsioa jasotzen badu —emazteak baino soldata handiagoa izanda—, hobetu egiten du bere errenta maila; alarguntza emakume batek kobratzen badu (soldata txikiagoa izanda), familiaren errenta okertu egiten da», esplikatu zuen.
Atzokoa Granadok hurrengo gobernuari egindako proposamen bat baino ez da, Gizarte Segurantzaren zenbaki gorriak txikitzeko: 100.000 milioi euroko zuloa pilatu du zazpi urtean.
Jaka Horien mugimenduari nola erantzun ez dakitela ari dira Frantziako sindikatuak azken hilabeteetan. Egun bateko mobilizazioak bultzatu dituzte orain arte, arrakasta handiagoz ala txikiagoz. Horietako bat izan zen atzo. Lanbide arteko grebara deitu zuten, eta sindikatu gehienek babestu zuten. Baionan, 1.200 pertsona inguru elkartu ziren.
«Beti bezala, lansariak, enpleguak, erretretak babestu nahi ditugu. Funtsean, el Khomry eta Macron legeak aitzin genituen aldarrikapen berak dira. Orduan, langileei erraten genien paretaren kontra gindoazela; orain horretan gaude», adierazi zuen Carl Andre CGTko Ipar Euskal Herriko idazkari nagusiak. «Jaka Horiek bat egin dute gurekin; jendea kontzientzia hartzen ari da Frantziako Gobernuak herrialdea gaizki tratatzen duela; alde guzietatik lehertzen ari da, zinez lehertzen. Eremu anitz ukitu ditu mobilizazioak, baina hasiera bat besterik ez da. Etorkizunerako baikor gaude, ez dugu amore emanen».
Batasun sindikala
LAB sindikatuak Baionako tren geltokian abiatu zuen eguna. Blusa gorriak jantziak zituztela, Baiona eta Donibane Garazi arteko tren zerbitzua hobetzeko eskatu zuten Barnealdea ez isolatu! Ingurunea babestu! eta Lurralde osoan behar ditugun garraio publikoak biziarazi pankartak eskuetan zituztela. «Iruditzen zaigu garraio publiko bat izatea dela modurik egokiena prekaritatearen kontra eta klimaren alde borrokatzeko», adierazi zuen Eñaut Aramendi LABeko koordinatzaileak. Manifestaziora batu baziren ere, kexu agertu zen gainerako sindikatuen jarrerarekin. Salatu zuenez, ez dituzte gonbidatu bilkuretara, eta azken egunetan jakin dute Baionan manifestazioa antolatzeko xedearen berri. «Espero dugu hurrengo aste eta hilabeteetan lortuko dugula intersindikala bera handitzea eta langileen interesaren defentsarako denek batera lan egitea». Maiatzaren 1erako deialdi bateratua egiteko, beste sindikatuekin elkarrizketan ari da LAB.
Abenduan hasi zen katramila nekazarien eta La Azucareraren artean. Izatez, bost urterako zeukaten adostuta zein izango zen erremolatxaren prezioa. Enpresak, ordea, tratua haustea erabaki zuen, merkatuan dirua galtzen ari zela argudiatuta. Beste eskaintza batekin hurbildu zitzaien laborariei: aurreko prezio finkoa ordaindu ordez, gutxieneko kopuru bat bermatu nahi zien, eta gainontzekoa, azukrearen merkatuko prezioaren arabera. Eskaintza ez da nekazarien gustukoa izan.
Azukrearen salneurriak nahiko gorabehera izan du azken urteetan. Europako Batzordeak ebatzi zuen azukre kuotak kendu egin behar zirela; hots, ezin zela zehaztu zenbat azukre ekoitzi zitekeen gehienez urtean. 2017an aplikatu zen neurria, kolpetik. Horren ondorioz, Europako azukre produkzioak gora egin zuen: bi milioi tonako azukre defizita izan ondoren, lau tonako soberakina zuen. Era berean, urte bikaina izan zen azukre ekoizleentzat munduan, eta bereziki Brasilentzat.
Azukrearen merkatua
Munduko merkatua asebeteta aurkitu zuten Europako herrialdeek. Bertan behera gelditu zen soberakinak bertan saltzeko ideia. Besterik ezean, Europako periferiara jo zuten, izatez azukre produkzioan defizitarioak diren tokietara. Ondorioz, azukrearen prezioa jaitsi egin zen. 2017ko irailean kendu ziren kuotak; orduan 490 euro balio zuen tonak. 2018ko urtarrilerako, 371 eurora jaitsi zen. La Azucarera egoeraz baliatu zen salmenta eredu berria proposatzeko nekazariei.
«Argi azaldu genien laborariei egoera: diru asko galdu dugu, eta egoera ez da jasangarria», nabarmendu du Juan Luis Fernandezek, La Azucarerako kontseilari ordezkariak. «Eredua aldatzeko ordua da». Alemaniako eta Frantziako azukre industriara jo zuten adibide bila, eta baita aurkitu ere: azukre erremolatxaren prezioa azukrearen balioaren arabera moldatzea.
«2018-2019 denboraldian ez genuen proposamena egin, bagenekielako prezio horietan erremolatxa ez zela errentagarria izango nekazarientzat», argitu du Fernandezek. Hurrengo urterako adostua dute eredu berriarekin izango dela. Azukrearen prezioak gora egitea espero du La Azucarerak. «Guretzat oso garrantzitsua da eredu aldaketa etorkizunean ere erabiltzea. Azukreak beti izango ditu zikloak, eta, frantziarrekin lehiatzeko, eredu hau behar dugu».
Bestelakoa da, ordea, nekazarien ikuspuntua. Raul Beitiak zuzentzen du erremolatxen arloa UAGA Arabako Nekazarien eta Abeltzainen Batasunean. Ez dator bat enpresarekin: «Bost urterako akordio bat geneukan. Urtebete falta zela hautsi dute, eta prezioak jaisteko planteamendu batekin etorri zaizkigu». Administrazioarekin ere konpromisoa zeukatela nabarmendu du Beitiak, bost urtean erremolatxa landatzeko tratua eta, horregatik, nahitaez sartu behar zutela. «Gurekin jolasean ibili dira».
2018-2019ko uzta akordioan sinatutako balioarekin saldu zuten nekazariek. «2019-2020ko eredu berriarekin kobratuko dugu», zehaztu du zuzendariak. Hurrengo urterako, dena den, prezio berria negoziatzea dute helburu.
Eredu berria
Ereduak berak ez ditu gustura utzi Arabako nekazariak, ordainduko zaien zati finkoa ere ez zaielako nahikoa iruditzen. «Gutxieneko prezioarekin, gastuak ere ezin ditugu ordaindu». Azukre tona 400 eurotik behera baldin badago, ezingo dituzte berdindu landatzearen gastuak. «Ezin dute horren prezio txikiekin eredua aplikatzen hasi». Akordioan zeukaten salneurria adina lortzeko, ia 600 euroan egon behar du tonak. «Horrelakoetan tokatzen zaigun baino gutxiago lortuko dugu».
Maiatzaren bueltan hasi nahi dituzte negoziazioak 2020-2021 denboraldiko salneurriak adosteko. Beitiaren arabera, badute itxaropena, prezio finkoak lortzeaz gain, epe luzeago baterako tratua ere eskuratuko dutela. «Ezin zara urtero negoziatzen ibili. Inbertsio batzuk egiten ditugu; makinerian, esaterako. Ez badakizu hurrengo urtean zer izango duzun, ezin duzu inbertsiorik egin».
Baina, azukrearen balioa gora behera, kobratuko duten finkoa ere gai garrantzitsua da nekazarientzat. Tona bat erremolatxak 26 euro balio izatea proposatu die enpresak gutxieneko moduan. «30 eurotik gorakoa izan behar du berme horrek. 30etik ez gara jaitsiko».
Kontua da akordiorik lortu ezean eredu bera erabiltzea planteatuko duten edo bestelako konponbiderik daukaten buruan. «Akordiorik ez badago, guk ez dugu azukre erremolatxarik sartuko, eta La Azucarerak ez du uztarik izango».
Sustraituta dago landarea Arabako tradizioan, eta mantendu egin nahi dute. Erremolatxak, hala ere, beste produktu batzuk baino lan gehiago eskatzen du, eta ez daude prest aurrera eramateko errentagarria ez baldin bada. «Urte asko daramatzagu nekazaritzan», esan du Beitiak. «Makinak dauzkagu, eta uzta asko ezagutzen ditugu». Erremolatxarekin jarraitu nahi dute, baina, tratua lortu ezean, patata sartzeko aukera ere ikusten dute.
Harivenasak lehen sektoreko industrian jarduten du; Nafarroako Rural Kutxaren adar bat da, eta, nagusiki, olotik eta bestelako zerealetatik —espeltatik, garagarretik, garitik eta zekaletik batik bat— eratorritako produktuak ekoizten ditu: irinak, malutak eta aleak, batez ere. Produkzio katean hasieratik amaierara arte kontrolatzen du prozesua.
Konpainiak dagoeneko badauka lantegi bat Getzen, Ibargoitin, Noainen eta Iruñearen artean. Lantegi horrek 50 langileri ematen die enplegua, zuzenean eta zeharka. Arakilen martxan jarriko duten plantarekin, beraz, ehun pertsona enplegatuko ditu denera, zuzeneko eta zeharkako langileak kontuan hartuta.
Hiru erakundeetako ordezkariek sinatu zuten atzo hitzarmena: Manu Aierdi Nafarroako Gobernuko presidenteordeak, Jose Maria Aierdi Nasuvinsa sozietate publikoko zuzendariak, eta Harivanesa konpainiako ordezkari Alberto Loizatek eta Javier Berasaluzek.
Hain zuzen ere, Nasuvinsak lagundu dio Harivensa konpainiari neurrirako lursail industrial bat bilatzen, lurraldeko industria sustapena baita Nasuvinsaren egitekoetako bat. Azkenean, Arakilgo Udalarekin lankidetzan, sozietate publikoak Etxarren aurkitu du Harivensaren planta ezartzeko toki egokia.
Nasuvinsak nabarmendu du, gainera, kokapenak baduela garrantzia, lantegi berri bat irekitzeak eta enplegua sortzeak berebiziko inportantzia daukalako Sakana bezalako eskualde batean, non langabezia tasa %26raino igo baitzen 2008ko krisiaren osteko urterik gogorrenetan. Nasuvinsak joan den abenduan bereganatu zuen Arakilgo lursaila, eta 1,5 milioi euroko inbertsio bat jarri du martxan zorua erosteko eta lehen urbanizazio lanak egiteko.
Industrialde berria
Etxarrengoa Nafarroako Gobernuaren Ekonomiaren Garapenerako Departamenduak Nasuvinsa sozietate publikoarekin Sakanan egindako bigarren ekinaldia da. Lehenengoa Irurtzungo industrialdea eraberritzeko egindakoa izan zen: 2016an Iruñeko gobernuak Inasa enpresa zenaren lantegi zaharra erosi zuen, hark fabrika itxi eta gero, eta bertan eraldaketak egin zituen industrialde bat sortzeko.
Nafarroako Gobernuak zazpi milioi euro inbertitu zituen Irurtzunen industrialde berri bat sortzeko, eta orain zazpi enpresa daude bertan: 240 langile enplegatzen dituzte denera, eta 140 milioi euro fakturatzen dituzte.
